Urszula Macioł – Kisiel - Czas wolny a zdrowy styl życia dziecka.pdf - ZESZYTY METODYCZNO-NAUKOWE - AWF Katowice - drBrennan

CZAS WOLNY A ZDROWY STYL ŻYCIA DZIECKA

Urszula Macioł-Kisiel 1

Podjęty w artykule problem jest głosem w dyskusji na temat

świadomego i zorganizowanego czasu wolnego uczniów. Pomimo, że jest

odmiennie rozumiany w stosunku do dzieci, młodzieży i osób dorosłych,

w każdym przypadku może stać się ważnym czynnikiem determinującym

zdrowy styl życia. Tak postawiony cel może być osiągnięty poprzez

zwrócenie uwagi zainteresowanych (rodzice - uczeń - nauczyciele) na

pielęgnowanie i rozwijanie zainteresowań, umiejętności sportowych,

aktywny wypoczynek i kulturalną rozrywkę.

Słowa kluczowe: czas wolny, zdrowy styl życia, dziecko

Wstęp

Czas wolny to okres aktywności człowieka, który pozostaje mu do

dyspozycji po wykonaniu zadań związanych z zaspokajaniem potrzeb

życiowych oraz czynności obowiązkowych typu: nauka, praca, rodzina.

Może być on różnie wykorzystany, mniej lub bardziej celowo

zorganizowany. Sposób spędzania tego czasu często zależy od tradycji

przekazywanych w rodzinie, wpływów środowiska społecznego, sytuacji

materialnej i tym podobnym czynników. Proces wychowania dziecka

realizowany w rodzinie i szkole kształtuje zachowania preferowane w

wieku późniejszym. Pedagodzy realizujący w szkole podstawowej

edukację zdrowotną, kształtują u uczniów umiejętność wykorzystania

czasu wolnego zgodnie z wymogami kultury zdrowotnej (MEN 1999), w

1 Katedra Pedagogiki i Psychologii, opiekun naukowy prof. nadzw. dr hab. Marian

Kapica

celu regeneracji sił fizycznych i psychicznych oraz stymulacji

wszechstronnego rozwoju.

1. Dziecko, jego potrzeby i zainteresowania a zdrowy styl życia

Rozwój dziecka w wieku 7-13 lat cechuje duża dynamiczność. W

tym okresie młodzi ludzie uzyskują umiejętność logicznego

rozumowania. Następuje również wzrost ich samoświadomości

oraz zaznacza się wzrost aktywności społecznej. Doskonali się również

umiejętność współżycia i współpracy z innymi członkami społeczeństwa.

Ogromna potrzeba ruchu, łączenie poznania z zabawami ruchowymi i

uprawianiem sportu należy do czołowych zainteresowań dziecka. Jakość

rozwoju fizycznego wpływa bezpośrednio na zachowanie dziecka,

decydując o tym, co może robić, warunkując również jego umiejętność

przystosowania społecznego (Hurlock 1985). Każde dziecko jest

niepowtarzalną indywidualnością, poprzez zaspokojenie potrzeby ruchu,

rozwija swą sprawność fizyczną, co z kolei wpływa na kształtowanie się

jego sfery psychicznej. Aktywność dziecka w poznawaniu świata jest

elementem jego rozwoju intelektualnego. Dziecko musi samo poznawać

świat, a nauczyciel powinien być jego pomocnikiem i przewodnikiem w

tym procesie.

Zadaniem współczesnej szkoły jest przygotowanie młodego

człowieka do racjonalnego korzystania z czasu wolnego. Według W.

Okonia (1996), dobrze wykorzystany czas wolny może być twórczym

czynnikiem w kształtowaniu osobowości ludzkiej, zaś niewłaściwie

wykorzystany –czynnikiem destrukcyjnym. Skuteczny wypoczynek oraz

korzystne dla zdrowia i ogólnej sprawności różnorodne formy rekreacji

fizycznej stanowią element zdrowego stylu życia.

Styl życia A Siciński (1976, s.15) określa jako „... zakres i formy

codziennych zachowań jednostek lub grup, specyficzne dla ich

usytuowania społecznego, tzn. manifestujące położenie społeczne oraz

postrzegane jako charakterystyczne dla tego położenia, a dzięki temu

umożliwiające szeroko rozumianą społeczną lokalizację innych ludzi”.

Natomiast M. Lalonde (1975) definiuje go jako decyzje i zachowania

dotyczące zdrowia, które do pewnego stopnia podlegają kontroli

jednostki. Elementem składowym stylu życia są zachowania zdrowotne.

Zachowanie ukierunkowane na zdrowie to każde działanie

świadomie podjęte przez jednostkę, niezależnie od jej faktycznego

ipostrzeganego stanu zdrowia, w celu promowania, ochrony

i zachowania zdrowia, bez względu na to czy jest ono skuteczne, czy też

nie (Słońska, Misiuna 1993).

Zachowania dzieci w czasie wolnym podzielić można najogólniej na

następujące podstawowe kategorie:

- związane z uczestnictwem w kulturze: percepcja środków masowego

przekazu, teatr, kino, koncert, muzea, wystawy, imprezy artystyczne

itp.;

- związane z uczestnictwem w życiu społecznym: rodziny, grupy

rówieśniczej;

- zachowania zorientowane na zabawę i rozrywkę - prywatki, wieczorki

taneczne, przebywanie w kawiarni itp.;

- związane z realizacją indywidualnych zamiłowań: sportowych,

turystycznych, poznawczych, artystyczno-twórczych, różnego rodzaju

hobby;

- związane z przyjętymi na siebie obowiązkami takimi, jak: pomoc

rodzinie, wolontariat itp.;

- bierny odpoczynek: sen, polegiwanie itp.;

- zachowania o charakterze patologii społecznej - nadużywanie

alkoholu, narkomania, przestępczość itp.

Wzory zachowań dzieci w czasie wolnym zdaniem K.

Przecławskiego (1993, s.75) kształtowane są przede wszystkim przez

rodzinę, zgodnie z jej tradycjami kulturowymi. Istotny wpływ mają

również grupy nieformalne.

Młodzi ludzie organizowany czas wolny mogą wykorzystywać w

celu osiągnięcia pewnych wartości, pielęgnowania zdrowia i

przekształcenia warunków swego życia zgodnie ze swymi potrzebami

i aspiracjami. Oddziaływanie wychowawcze nauczyciela w tym zakresie

zmierza ku kształtowaniu zachowań w czasie wolnym. Możliwość

kształtowania zachowań uczniów według pewnych przyjętych zasad i

norm, a także rozszerzenie sfery wolnego wyboru młodego człowieka,

podkreśla zdrowotną wartości czasu wolnego. Jednocześnie wprowadza

go w kulturę zdrowotną.

2. Czas wolny jego formy i sposoby organizowania

Czas wolny dzieci i młodzieży T. Wujek (1979, s. 299) rozumie jako

„... czas, który pozostaje im po zaspokojeniu potrzeb organizmu oraz po

wypełnieniu obowiązków szkolnych i domowych. W tym okresie mogą

oni oddawać się różnym zajęciom według swoich upodobań, związanym

z wypoczynkiem, rozrywką i zaspokajaniem własnych zainteresowań”.

W takim zestawieniu dzieci mają relatywnie więcej czasu wolnego niż

młodzież i dorośli. Specyficzna cecha czasu wolnego to, możliwość

dysponowania nim według własnego uznania.

„Doba ucznia składa się z czasu przeznaczonego na naukę szkolną i

czasu poza nią, udział w życiu swej rodziny, na przejazdy do szkoły i z

powrotem, na zaspokajanie potrzeb intelektualnych, kulturalnych i

społecznych” (Grochociński 1979, s.9). Dla właściwego rozwoju dziecka

ważne jest uczenie się podejmowania decyzji i dokonywania wyborów

zachowań w czasie wolnym. Jak wynika z prowadzonych przez B.

Woynarowską (2000, s.) badań młodzi ludzie często nie potrafią

odpowiednio gospodarować swoim wolnym czasem i nierzadko

dokonują ryzykownych wyborów, czasami wręcz szkodliwych dla

zdrowia.

W roku szkolnym 2000/2001 przeprowadzone zostały badania

diagnostyczno-weryfikacyjne w szkołach podstawowych województwa

śląskiego, które objęły swoim zasięgiem populację uczniów klas IV-VI

(N=504), nauczycieli (N=250) i rodziców (N=114). Celem badań było

uzyskanie informacji na temat przebiegu procesu kształtowania

zachowań zdrowotnych w szkole, w tym uczenia wychowanków sposobu

spędzania czasu wolnego.

Obserwując codzienne życie uczniów szkoły podstawowej można

sądzić, że każdy z nich inaczej wypełnia swój czas pozaszkolny.

Czynności biologiczne tj. posiłki, higiena osobista, zajmują czas na tym

samym poziomie niezależnie od wieku. Jeżeli chodzi o czynności

obowiązkowe i związane z czasem wolnym to zmiana proporcji jest już

między nimi zauważalna. Zmiany te przyjmują następujący kierunek: im

starsza klasa, tym uczniowie więcej czasu przeznaczają na czynności

obowiązkowe - np. odrabianie lekcji, obowiązki domowe.

Szybkie tempo życia, stres podkreśla wartość zdrowotną czasu

wolnego, jak również wskazuje na konieczność racjonalnego i

planowego jego wykorzystania. Badani uczniowie sygnalizują, iż swój

wolny czas wykorzystują najczęściej na realizację swoich zainteresowań.

Zachowania dominujące w tym okresie to: gra w piłkę (kl. IV – 31,6%,

kl. VI – 27,7%), oglądanie telewizji (kl. IV.- 16,3%, kl. VI – 20,4), gry

komputerowe (kl. IV – 19,3%, kl. VI – 20,4%) oraz spotkania

z przyjaciółmi (kl. IV - 15,9%, kl. VI – 16,9%). Korzystne dla zdrowia i

ogólnej sprawności młodych ludzi jest wykorzystanie czasu wolnego na

realizację różnego typu aktywność ruchowej połączonej z poznaniem

otaczającej rzeczywistości. Gry sportowe, taniec, turystyka nie tylko

wpływają na sprawność fizyczną ucznia, ale również stwarzają

możliwość nawiązywania kontaktów z rówieśnikami, rozładowania

napięć psychofizycznych, agresji poprzez sportową rywalizację i

stawianie wyzwań. Ponadto wspiera samoorealizację młodego człowieka

i umożliwia zaspokajanie niektórych jego potrzeb tj. potrzebę ruchu,

sukcesu, rywalizacji itp.

Urszula Macioł – Kisiel - Czas wolny a zdrowy styl życia dziecka.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: