PBL.doc

Ministerstwo Zdrowia Republiki Włoskiej

Wzmocnienie nadzoru państwowego i

systemu monitorowania ekspozycji na

oddziaływanie pól elektromagnetycznych

Ministerstwo Zdrowia Rzeczypospolitej Polskiej

9

SHORT COURSE PROGRAMME 10-11-12 marca 2008

PROBLEM BASED LEARNING

MATERIAŁY

Opracował

Berardo Berardi

Spis treści

WSTĘP:                                                                                                                                             PAG. 2

CO TO JEST PROBLEM-BASED LEARNING:                                                                       STR. 2

TEORETYCZNE PODSTAWY PBL:                                                                                     STR. 3             

PBL W PRAKTYCE:                                                                                                                STR. 4

PROCEDURA PROBLEMU BASED LEARNING:                                                         STR. 5

ROLA DYSKUSJI I UMIEJĘTNOŚĆ PROBLEM SOLYING:                                           STR. 7

ROLA TECHNOLOGII:                                                                                                                STR. 7

KORZYŚCI:                                                                                                                                             STR. 8

WSTĘP

Problem-based learning (uczenie poprzez rozwiązywanie problemów) to metoda nauczania, która skupia się na uczniu, gdzie problem stanowi punkt wyjścia dla procesu nauczania. Wykazuje liczne i znaczące różnice z tradycyjną formą kształcenia. Metoda rozpowszechniła się szeroko począwszy od lat '70, a liczne badania potwierdziły wypływające z niej korzyści.

Technologie mogą wspomagać PBL na wiele sposobów, wiele jeszcze pozostaje do odkrycia. PBL zalicza się do kategorii metod nauczania skupiających się na uczniu, lub learner-centered i jej skuteczność można interpretować w oparciu o zasady zarówno podejścia typu konstruktywistycznego, jak i kognitywnego.

Nauczenie sposobu, w jaki można rozwiązać pewien typ problemu, nie umożliwia uogólnienia, nie daje się przełożyć na następne problemy innego typu, które wymagają innych strategii poznawczych.

CO TO JEST PROBLEM-BASED LEARNING

W wielu z nas słowo "problem" wywołuje wspomnienia z czasów szkolnych, które nie zawsze SA przyjemne. Od szkoły podstawowej aż po Uniwersytet, pojawienie się "problemu" oznaczało chwilę, w której należało zastosować wiedzę, jaką nauczyciel starał się przekazać podczas lekcji lub którą wyuczyliśmy się z podręczników. Rzadko kiedy problemy łączyły się naszymi doświadczeniami i równie rzadko były później przydatne w naszym życiu codziennym, bądź w pracy. Prawdopodobnie, gdybyśmy musieli je powtórzyć, teraz albo nie udałoby nam się ich rozwiązać, albo zrobilibyśmy to z wielkim trudem. Mierzenie się z problemem było działaniem wykonywanym w samotności, prośba o pomoc poczytana by była niemal jak kompromitacja, ponieważ oznaczała, że sami nie dajemy rady. Były to problemy z jednym tylko rozwiązaniem, które można było rozwiązać tylko tak, jak tłumaczył nauczyciel. Nie stanowiły więc pretekstu do współpracy czy dyskusji. Jeśli coś nie było do końca jasne, wystarczyło jeszcze raz cierpliwie przeczytać tekst w podręczniku lub notatki.

Obecnie, w dokształcaniu i w szkolnictwie stosuje się z sukcesem zupełnie inne podejście do problemów i sposobu ich rozwiązywania: "Problem-based learning" lub "PBL" (Barrows, 1992; Woods, 1994). Problem-based learning (uczenie poprzez rozwiązywanie problemów) to metoda nauczania, która skupia się na uczniu, gdzie problem stanowi punkt wyjścia dla procesu nauczania. Na przykład, nauczyciel może rozpocząć lekcje fizyki przedstawiając klasie problem typu: "Mamy tu toster, który nie działa. Jak możemy go naprawić?".

Problem-Based Learning jest przeciwieństwem Subject-based learning (uczenie w oparciu o treść). W tym ostatnim przypadku, nauczyciel rozpocząłby lekcję od słów: "Dziś poznamy przepływ prądu w metalach, a więc przeanalizujemy...". Brzmi znajomo, prawda? Do nauczanie opartego o treść jesteśmy przyzwyczajeni, ponieważ jest najbardziej rozpowszechnione. Nauczanie w oparciu o rozwiązywanie problemów jest natomiast podejściem nowym i zdecydowanie innym niż tradycyjne kształcenie. Albo "nowym" w cudzysłowie, ponieważ narodziło się w Stanach Zjednoczonych już na początku lat siedemdziesiątych, w kontekście ogólnej restrukturyzacji "medical schools" przy uniwersytetach amerykańskich. Metoda rozpowszechniła się następnie w innych krajach i na innych wydziałach uniwersyteckich.

Z biegiem czasu, widząc pozytywne wyniki, została także zastosowana w kształceniu zawodowym i w szkolnictwie.

Dziś nie można już mówić o metodzie "eksperymentalnej", ponieważ została zastosowana w setkach instytucji, a jej działanie było sprawdzane w niezliczonych badaniach, być może częściej niż jakakolwiek inna metoda.

TEORETYCZNE PODSTAWY PBL

PBL, jak już wspomniano, jest metodą należącą do ogólnej kategorii metod nauczania skupiających się na uczniu lub learner-centered (Landriscina, 2005). Wśród metod skupiających się na uczniu możemy wyróżnić także case-based reasoning, "nauczanie poznawcze", kształcenie otwarte i inne. W ramach naszego spotkania nie możemy przeanalizować analogii i różnic pomiędzy tymi podejściami. Ograniczymy się do tylko do zwrócenia uwagi na fakt, że metody oparte na studium przypadku wykorzystują na ogół owe przypadki, jako przykłady wzmacniające zrozumienie treści przedstawionych wcześniej. Poza tym cele nauczania zostały określone przez wykładowcę na początku zajęć, a źródła informacji określone i przedstawione wraz z przypadkiem.

W PBL, natomiast, wiedzę nabywamy w kontekście problemu, wszystko rozwija się wokół niego, łącznie z celami kształcenia i poszukiwaniem źródeł informacji.

Według Savery i Duffy (2001), PBL pozostaje w zgodzie z następującymi zasadami dydaktycznymi wywodzącymi się z konstrukrywizmu:

1.       Zakotwiczyć działania związane z pozyskiwaniem wiedzy w szerszym problemie lub zadaniu

2.       Wspomagać ucznia w taki sposób, aby utożsamił się z problemem czy zadaniem ogólnym

3.       Proponować autentyczne zadania

4.       Projektować  zadania  i  środowisko  nauczania tak,  aby  odzwierciedlały  one złożoność
środowiska, w jakim osoby te znajdą się w przyszłości

5.       Zapewnić uczniowi opanowanie procesu stosowanego w celu rozwiązania problemu

6.       Projektować środowisko nauczania tak, aby wspomagać i stymulować myślenie ucznia

7.       Zachęcać do weryfikacji pomysłów z innymi punktami widzenia i w innych kontekstach

8.       Zapewniać możliwość refleksji nad przyswojoną wiedzą i nad procesem przyswajania

Z drugiej strony, skuteczność tej metody można interpretować z punktu widzenia kognitywizmu (Norman i Schmidt, 1992). Według kognitywizmu, na przykład, przetworzenie informacji w momencie uczenia się zwiększa zdolność odzyskania tej informacji w przyszłości.

W PBL uczniowie przetwarzają informacje na różny sposób, indywidualnie i w grupie, w znacznie większym zakresie niż uczniowie kursów tradycyjnych. Także według kognitywizmu, aktywacja wcześniejszej wiedzy ułatwia przetwarzanie nowych informacji. Początkowa dyskusja nad problemem ma za zadanie właśnie odzyskanie i aktywację już posiadanej wiedzy uczestników. Innymi słowy, zarówno konstruktywiści, jak i kognitywiści są zgodni, co do skuteczności PBL, choć z innych powodów.

PBL W PRAKTYCE

Problem zostaje przedstawiony uczniom i przedyskutowany z nimi. Nie może to być jakikolwiek dowolny problem, ale problem "autentyczny", tzn. podobny do tego, z jakim uczniowie mogą się zmierzyć w przyszłości. Musi istnieć kilka możliwych rozwiązań i kilka sposobów, żeby takie rozwiązanie znaleźć. Uczniowie nie mogąjuż posiadać umiejętności rozwiązania go.

Grupa uczniów jest odpowiedzialna za zdefiniowanie problemu, opisanie wstępnej wiedzy w ich posiadaniu, określenie nowej wiedzy, jaką należy zdobyć, aby problem rozwiązać, wskazanie pierwszych działań (krok po kroku). Każdy uczeń musi indywidualnie znaleźć część potrzebnej wiedzy, usystematyzować ją i przedstawić pozostałym. Źródła zebranych informacji są poddawane ocenie grupy i cykl się powtarza, aż uczniowie zadecydują, że problem został poprawnie naświetlony a wszystkie tematy wystarczająco przeanalizowane.

Wtedy grupa może wygenerować działania, rozwiązania lub hipotezy. Cały proces zachodzi pod okiem przewodnika (którym może być w początkowej fazie nauczyciel, a w późniejszej jeden z uczniów wytypowany przez innych); rola przewodnika polega na wspomaganiu uczniów w poszukiwaniu informacji, ale bez podawania wprost informacji służących rozwiązaniu problemu. Przewodnik może zadawać pytania typu "Co wiecie na ten temat?", "Gdzie możecie znaleźć tę informację?" "Co według was należałoby teraz zrobić?".

Czas trwania procesu, który prowadzi od zdefiniowania problemu do jego rozwiązania, może być różny w zależności od przypadku. W przypadku dłuższych kursów, problem na ogół dzieli się na składowe, którymi łatwiej się zająć.

Aby zdać sobie w pełni sprawę w jakim stopniu podejście problem-based różni się od tradycyjnego kształcenia, warto skupić uwagę na "celach kształcenia". Na ogół takie cele są formułowane w fazie programowania dydaktyki. W najlepszym przypadku, są wynikiem analizy potrzeb i wiążą się z wynikami, jakich oczekuje się od uczniów. Są one w każdym razie narzucone z góry, tzn. pomyślane i przedstawione uczniom w formie gotowej. Słabym punktem takiej metody jest to, że rzadko kiedy uczniowie utożsamiają się z takimi celami. Brakuje wtedy jednego z istotnych składników motywacji.

Natomiast w PBL, uczniowie i przewodnik określają wspólnie jaka wiedza może być przydatna w rozwiązywaniu problemu i dochodzą do wspólnego wyznaczenia celów, uznanych przez

wszystkich. Ten proces nie zawsze jest od razu skuteczny, tzn. na początku można także pójść w złym kierunku, ale kiedy trafia się w końcu na dobrą drogę, to wszyscy mają realną świadomość jak do tego doszło.

Wracając do tematu wyboru problemu, to jasne jest, że ten aspekt jest szczególnie istotny, z punktu widzenia projektu dydaktycznego. Problem powinien być taki, aby obejmował najważniejsze treści i zasady z pewnej domeny treści. A z drugiej strony, o czym już wspomniano, powinien być jak najbardziej "autentyczny".

Innym aspektem, nad którym warto się zastanowić, jest samodzielność osoby w procesie kształcenia, czyli jak to się kiedyś mówiło, „samouk" i "autodydakta". PBL w rzeczywistości nie jest metodą opartą wyłącznie na współpracy. Chociaż współpraca odgrywa tu zasadniczą rolę, równie ważne są momenty indywidualnej nauki, podczas której każdy śledzi wskazówki wynikające z analizy problemu tak, aby znaleźć, przeanalizować, usystematyzować i przygotować informacje, które mogą posłużyć do rozwiązania go.

W ten sposób, uczniowie muszą nauczyć się nie tylko przyjmowania informacji, które ktoś dla nich przygotował (jak to ma miejsce w tradycyjnym kształceniu), ale także zdobywania ich, porównywania i krytycznej oceny. Są to umiejętności szalenie ważne we współczesnym społeczeństwie informacyjnym, gdzie informacja musi być przefiltrowana i odszyfrowana, aby zrozumieć wszystkie punkty widzenia i cele, które kryją się za "danymi".

PROCEDURA PROBLEMU BASED LEARNING

Opisana procedura, to jedna z możliwych procedur, ale nie jedyna. To model, w którym poszczególne fazy mogą być powtarzane i używane cyklicznie.

Fazy od 2 do 5 mogą być realizowane symultanicznie, podczas gdy zdobywa się nowe informacje i ponownie definiuje się problem.

Faza 6 może być powtórzona kilkakrotnie, szczególnie wtedy, gdy nauczyciel podkreśla znaczenie rozwinięcia "wstępnej wersji".

1.              Zg...