Dieta w uchyłkowatości jelita grubego
Powstawanie uchyłków (wpukleń błony śluzowej) jelita grubego jest nierozerwalnie związane z nieodpowiednim żywieniem, choć stwierdzono również pewien wpływ czynników genetycznych. Najczęściej schorzenie to występuje u osób, które skończyły 40. rok życia.
Uchyłki mogą powstawać w różnych częściach przewodu pokarmowego - w przełyku, żołądku, w jelicie cienkim i jelicie grubym. Najczęściej sama ich obecność nie powoduje większych dolegliwości. Zdarzają się jednak groźne konsekwencje, takie jak rozwój stanów zapalnych, ropni, zapalenie otrzewnej. Ich powodem może być gromadzenie się w uchyłkach masy kałowej, która jeśli jest mocno zagęszczona - uszkadza błonę śluzową i wywołuje jej stany zapalne.
Wśród objawów uchyłkowatości możemy wyróżnić bóle promieniujące do nadbrzusza, zaburzenia w oddawaniu stolca oraz krew w stolcu (u około 20% badanych). Ocenia się, że w Polsce choruje na nią 5% osób w przedziale wieku 30 - 50 lat, 10% w wieku 50 - 70 lat oraz aż 60% osób powyżej 90. roku życia. Tak więc najbardziej na uchyłkowatość narażone są osoby w podeszłym wieku.
Badania epidemiologiczne wykazały, że choroba ta występuje bardzo rzadko w krajach o niskim stopniu rozwoju gospodarczego oraz u osób stosujących dietę wegetariańską. Wiąże się to z ilością błonnika pokarmowego w jadłospisie. W krajach bogatych, gdzie sposób żywienia jest oparty głównie na żywności przetworzonej, w której ilość błonnika pokarmowego jest niewielka, istnieje większe ryzyko rozwoju uchyłkowatości.
Przypomnijmy, że błonnik pokarmowy (szerzej pisaliśmy o nim w numerze 10/98 "Żd") to ta część pożywienia pochodzenia roślinnego, która nie jest trawiona w przewodzie pokarmowym człowieka. Nie dostarcza więc energii ani też składników pokarmowych, takich jak białka, tłuszcze, węglowodany czy składniki mineralne. Błonnik pokarmowy nie jest jedną substancją, lecz grupą substancji, w skład której wchodzą związki o bardzo zróżnicowanej budowie chemicznej i właściwościach fizycznych. Wyróżniamy tu składniki rozpuszczalne i nierozpuszczalne. Do frakcji rozpuszczalnej należą substancje pektynowe, część hemiceluloz, gumy, śluzy; natomiast do frakcji nierozpuszczalnej - celuloza, pozostałe hemicelulozy oraz lignina.
Frakcja nierozpuszczalna i rozpuszczalna włókna oddziałują w odmienny sposób na procesy zachodzące w świetle przewodu pokarmowego.
Frakcja nierozpuszczalna w wodzie przyspiesza pasaż (przesuwanie) treści pokarmowej, zwiększa masę kału, zwalnia hydrolizę skrobi. Frakcja rozpuszczalna natomiast ma właściwości tworzenia żelu i wiązania w jego strukturach składników pokarmowych, zwłaszcza wapnia, żelaza i cynku, ograniczając w ten sposób ich wchłanianie. Dlatego dieta bogatobłonnikowa musi być ostrożnie stosowana u osób z chorobami układu kostnego i niedokrwistością z niedoboru żelaza. Frakcja rozpuszczalna zwalnia również pasaż treści pokarmowej i wchłanianie glukozy, jak też zwiększa wydalanie kwasów żółciowych.
Tak duży wpływ błonnika pokarmowego na funkcjonowanie układu pokarmowego sprawia, że jego niedoborom w diecie przypisuje się odpowiedzialność za powstawanie oraz rozwój niektórych chorób przewodu pokarmowego, jak np. zaburzenia czynnościowe jelita grubego, stany zapalne uchyłków jelit oraz żylaki odbytu, czyli polipy jelita grubego.
Dietą, która jest zalecana w uchyłkowatości jelita grubego, jest więc dieta bogatobłonnikowa, z wyjątkiem przypadków, gdy doszło już do zapalenia uchyłków. W stanach ostrych często konieczne jest leczenie szpitalne z kuracją antybiotykową.
Najważniejsze zasady diety
• Dieta bogatobłonnikowa powinna zawierać 30 - 50g błonnika pokarmowego. Dlatego konieczne jest spożywanie produktów o dużej zawartości błonnika, których w zwyczajowej diecie mamy niestety bardzo niewiele. Należą do nich przede wszystkim otręby, suche warzywa strączkowe (groch, fasola, bób, soja), buraki, orzechy oraz ciemne makarony. Nieco mniej błonnika zawiera pieczywo razowe, świeże nasiona roślin strączkowych oraz płatki, kasze i szpinak. Jako źródło błonnika zalecane są również ziemniaki.
• Produkty bogatobłonnikowe należy wprowadzać do jadłospisu bardzo wolno. Najłatwiej jest zastąpić pieczywo jasne pieczywem razowym, a oczyszczone kasze i ryż - grubymi kaszami, tj. pęczakiem, kaszą gryczaną i płatkami owsianymi.
• Trzeba rownież jeść dużo warzyw. Oprócz nasion strączkowych zaleca się: marchew, kapustę kwaszoną, buraki, szpinak, sałatę, pomidory i ziemniaki. Pamiętajmy jednak, że warzywa strączkowe, choć bogate w błonnik, są jednak ciężko strawne i u niektórych osób mogą powodować wzdęcia.
• W diecie powinno znaleźć się także dużo owoców. Wskazane są przede wszystkim: jeżyny, porzeczki, śliwki - również suszone, gruszki, czarne jagody, jabłka i brzoskwinie. W przypadku jabłek i gruszek korzystniejsze jest spożywanie ich razem ze skórką.
• Dodatkowym źródłem błonnika mogą być otręby pszenne, które zazwyczaj podaje się 3 razy dziennie po łyżce stołowej. Najlepiej spożywać je w połączeniu z takimi produktami mlecznymi jak mleko, jogurt czy kefir.
• Należy unikać produktów dostarczających dużych ilości tłuszczu. Spośród mięs trzeba wybierać chude gatunki, takie jak cielęcina, kurczaki, indyki, króliki. Powinno się również zrezygnować z tłustych wędlin, np. wędlin podrobowych, pasztetów, konserw mięsnych.
• Zalecane sposoby przygotowywania potraw to gotowanie, duszenie bez dodatku tłuszczu i pieczenie w folii.
• Jeśli stosuje się równocześnie leki i dietę bogatobłonnikową, należy zachować 2 - godzinny odstęp między posiłkiem a podaniem lekarstwa. Błonnik może bowiem zmniejszać skuteczność działania niektórych środków farmakologicznych.
La__Magra