A. Przychodniak, Między tragedią, a melodramatem – A. Feliński Barbara Radziwiłłówna
- 1817 premiera Barbary, odniosła sukces, w dalszych latach żadna z innych „tragedii narodowych” nie odnosiła takiego sukcesu
- Barbara przeniosła w złoty wiek zygmuntowski, olśniewała narodowym strojem, czerpała z patriotycznej nostalgii
- należy to dzieło uznać za tragedię, nietragiczną, niespełniającą żadnych z przyjętych definicji tragizmu
- Tadeusz Mostowski prezes Towarzystwa Iksów, przyjaciel autora i klasyk, tragedie przyjęto z radością i uznaniem, określono paradoksalna sytuację polskiego tragediopisarza - zmuszono go do pisania dramatu z dziejów narodu, którego romansowa natura brzydziła się zbrodnią, którego historia nie spełnia uniwersalnych reguł tragizmu, nie ma tragicznych fabuł, zbrodni. Zdarzenia z historii nie są takie tragiczne, przeniesione na scenę tragiczną zająć zdołają tylko boleśnie i czule, skutkiem ich nie będzie okropność, ale litość i łzy.
- W Barbarze mamy podwójną perypetię:
· Zgoda króla z sejmem i rokoszanami, uznanie małżeństwa i prawa Barbary do korony, przynosi pomyślne zakończenie, zamykając polityczna kontrowersję wokół małżeństwa króla
· Osobisty, miłosny watek utworu zamyka nagła, nieszczęśliwą śmiercią Barbary otrutej przez Bonę – Barbara ginie śmiercią nieszczęśliwa, ale nie tragiczną.
- Śmierć bohaterki przypada na moment, który jest dowodem przewag ustroju i tryumfem politycznej mądrości Polaków, urzeczywistnieniem kompromisu, pozwalającego narodowi wyjść pomyślnie z pułapki potencjalnie tragicznego konfliktu obowiązku z uczuciem, racji zbiorowej z potrzebą szczęścia osobistego
- Klasyczne normy: zderzenie namiętności z moralnością, trójjedność miejsca, czasu, patos wysokiego stylu.
- Feliński burzy kompozycję utworu dodając: wątek sensacyjny (Bony trucicielki), „przerażenie duszy”, patriotyczna nostalgia, sentymentalna egzaltacja, narodowe mity, nie kończy autor tryumfem polski i ustroju, Barbara oscyluje miedzy stylem narodowym „ku pokrzepieniu serc”, a stylem uniwersalnym tragedii. Nie pojawia się w utworze: wina, ironia, czyn tragiczny.
- Pojawiają się tez elementy klasyczne:
· Uniwersalna natura konfliktu dobra i zła; bona wprowadza nas w krainę klasycznej ciemności; śmierć Barbary ujawnia uniwersalna strukturę bytu, niekonieczna śmierć odbieramy, jako ofiarę, która raczej przywraca równowagę bytu, niż obnażą jego antynomiczną strukturę. Śmierć ta nie wynika z przyczynowo skutkowej logiki akcji
- bohaterowie Felińskiego zmagają się z wrogiem, cierpią miłosne katusze, ale są bierni, nie podejmują decyzji, które w nieuchronny sposób prowadziłyby do katastrofy. W decydującej chwili składają los w ręce parlamentu-narodu. Katastrofa przychodzi później i nieoczekiwanie, na zasadzie deus ex machina
- nie ma katharsis, ale Feliński daje w zamian komfort współczucia i moralnej identyfikacji z bohaterka, która pada ofiara niesprawiedliwości.
- Barbara jest „tragedia niewinności” – kara jest po stronie dwóch włoskich zbrodniarzy – Bony i lekarza. To tragedia pozorna, oparta na mickiewiczowskim schemacie „ofiary niewinnej”. Barbara ginie biorąc na siebie poczucie niewinności, przekonanie o złu przychodzącym z zewnątrz.
- Barbara przyszła ze świata 19wiecznego melodramatu – strywializowana tragedia, skrzywdzona niewinność, urojenia cnoty i gwałtu, pojedynki dobra ze złem. Melodramat oparty na estetyce zadziwienia, teatralnego wstrząsu, manichejskiej wizji świata, typy postaci, wg. Triady: ofiara (potencjalna) – opiekun – złoczyńca, opozycja idylli i przemocy, ekspresja uczuciowa bohaterów. Problemem melodramatu jest problem tożsamości, wykluczenie społeczne, poszukiwanie dróg reintegracji.
- Cechy melodramatu w Barbarze: odstępstwo od prawdy historycznej, Barbara była sierota, obezwładniona przez miłość, dziecko natury wyrwane z idyllicznej samotni i z lubych miejsc, dzikość, gotyzm, ciągle cierpi na katusze i na prześladowania, ataki bony, nienawiść tłumu, odtrącenie przez naród, w końcu fizyczne bóle i Meki spowodowane przez śmiertelną truciznę
- W utworze od początku mamy do czynienia z motywem śmierci; Barbara umiera na scenie, wbrew zaleceniom klasyków
- w Barbarze postaci dzielą się na dobre i złe, występują w parach: Barbara i Zygmunt, Bona i Monty, tworzą układy binarne- Barbara i Bona, Tarnowski i Kmita
- Barbara przeważają w niej cechy: intensywna uczuciowość, bezbronność, doprowadzają one bohaterkę do opresji, do niczym romantycznego obłąkania, posiada ona tez dar profetyczny, dar proroczy
W oczach klasyków Barbara jest „bękartem tragedii”, dla romantyków „niedonoszonym płodem gatunku romantycznego”
- Barbara przykładny akt przemocy, historycznego gwałtu
- świadome nawiązanie do języka Rene Girarda, autora mimetycznej teorii kultury. Kluczowym punktem w tej teorii jest mechanizm kozła ofiarnego, ofiary, która jest imitacją mordu pierwotnego, uwalnia wspólnotę od ciężaru nieszczęść i win, wyznacza nowe granice sacrum i jednoczy społeczeństwo
- melodramatyczna ofiara- wcielenie inności, obcości, rytuał ofiary
- Barbara już od początku przejawia stygmaty ofiary: sieroctwo, dziecięca bezradność, niewinność. Funkcję inności pełni jej litewskość, jej przynależność do natury, alienacja wśród nienawistnego tłumu i dworu (do całkowitej ofiary melodramatycznej brakuje jej tylko jakiegoś kalectwa, ułomności)
- Barbara ofiarnica wielokrotnie, niemal obsesyjnie deklaruje gotowość złożenia siebie na ołtarzu narodowej historii
- ofiara niewinna to wielka metafora dzieła Felińskiego
- niewinna śmierć Barbary jest epifanią nowego narodu – projekcja jego istnienia pośmiertnego. Symboliczna śmierć narodu staje się elementem rytuału przejścia – warunkiem odrodzenia w nowej postaci
- mam do czynienia z narracją ujęta z punktu widzenia ofiary zbrodni, uznanej za niewinną
- Barbara wpisuje się do literatury porozbiorowej, literatura spełnionej katastrofy, przeniknięta rozpaczą, obsesją winy i kary, refleksjami na temat upadku, poszukująca nadziei. Prowidencjalizm, mit złotego wieku, klasyczna dykcja
- Barbara testament zamordowanego Królestwa
sashakiev500