Maurycy Mochnacki - O literaturze polskiej.pdf - Romantyzm - sashakiev500

MAURYCY MOCHNACKI

O LITERATURZE

POLSKIEJ W WIEKU

DZIEWIÊTNASTYM

In magnis voluisse sat est

Magia Słowa

Tower Press 2000

PRZEDMOWA

Czas nareszcie przestaæ pisaæ o sztuce. Co innego zapewne mamy teraz w g³owie i w sercu.

Improwizowaliœmy najœliczniejsze poema Narodowego Powstania! ¯ycie nasze ju¿ jest po-

ezj¹. Zgie³k orê¿a i huk dzia³. - Ten bêdzie odt¹d nasz rytm i ta melodia.

Nie literatura polska, ale polski kraj, szeroki, bujny z wszystkim ludem swoim, z ³anami i ste-

pami. Taki, jaki by³ przed wiekiem, niechaj nas przede wszystkim zajmuje. Niewielu znajdê

czytelników! Cieszê siê z tego. Og³osi³em przed rewolucj¹ wydanie niniejszego dzie³ka. -

W piœmie rozszerzy³o siê nad zamiar autora, tak ¿e dwa tomy ca³oœæ sk³adaæ maj¹. - Bóg wie,

kiedy wyjdzie tom drugi. Z dr¿eniem w sercu dr¿¹c¹ rêk¹ kreœli³em ostatnie stronice tego

pierwszego tomu na dni kilka przed 29 Listopada! By³y to chwile niepewnoœci. Okowy brzê-

cza³y w s³uchu moim. Samotnoœæ wiêzienia (mnie tak dobrze znanego) jak mg³a szerzy³a siê

w mojej duszy. Niebo to wszystko odmieni³o na lepsze! - Skoñczywszy pierwsz¹ czêœæ,

wszystkie egzemplarze mojego pisma na to skazujê, ¿eby butwia³y w ksiêgarniach, póki nie

odzyskamy bytu politycznego.

Pisa³em w Warszawie dnia 14 grudnia 1830 r.

Maurycy Mochnacki

ROZDZIA£

PIERWSZY

Za³o¿enie autora

Chc¹cemu teraz w dostatkach piœmiennych jakiegokolwiek narodu rozeznaæ jego myœl

w³asn¹, to¿ charakter, postaæ moraln¹ i kszta³t cywilizacji, trudnym staje siê to przedsiêwziê-

cie, je¿eli nie niepodobnym ku wykonaniu. Za dawnych czasów - nie mówiê w zapad³ej sta-

ro¿ytnoœci, ale w Europie chrzeœcijañskiej - umiejêtnoœæ sz³a innym strychem; w ciaœniejszych

mieœci³a siê szrankach ni¿eli teraz; k³adziono j¹ pod pewn¹ liniê i mod³ê, ¿eby nie chybia³a

ani na tê, ani na owe stronê. To prawda! Lecz wtenczas duch ludzki zawodzi³ na g³êbi¹; w g³ê-

bi przenika³ do jasnoœci i szuka³ gruntu. Dzisiaj we wszystkim wiêcej postawy ni¿ w¹tku. Byæ

mo¿e, ¿e teraz wiêcej umiemy od poprzedników naszych, ale zapewne przechodz¹ oni nas

treœci¹ i moc¹ swych pojêæ. Umiejêtnoœæ teraŸniejsza nie zna ¿adnego wêdzid³a; nie ukróco-

na ¿adn¹ przeszkod¹, ¿adn¹ w¹tpliwoœci¹, jako potok wezbrany z granic wystêpuje. P³ynie

szeroko, rwistym pêdem, na wszystkie rozlewaj¹c siê strony, ale na swoim nie jest tak umoc-

niona i tak daleko jak pierwej nie zachodzi. Dzisiaj, ¿e tak powiem, wszerz i pod³ug rozmia-

ru na d³ugoœæ moc pojêæ naszych siê roznosi; przedtem zaœ umys³ ludzki albo buja³ w prze-

paœcistych otch³aniach, albo œmia³ym lotem wzbija³ siê w przeciwleg³¹ stronê, do wysokoœci

ju¿ dla nas niedoœcig³ej i ledwo nie ku wy¿ynom zawrotu. Tam szuka³ prawdziwej chwa³y!

A przecie¿ z tego tylko wyrozumieæ mo¿na cz³owieka, w tym jedynie przenikn¹æ do jego du-

cha, co on sam g³êboko poj¹³, zrozumia³, uczu³. Któ¿ bowiem zgadnie istotê nic nie pojmu-

j¹c¹? To¿ samo z narodem siê dzieje. Dzielnoœæ jego poznawañ na jaœni¹ siê wyrywa w wiedzy

rozpostartej, w umiejêtnoœci; a si³a jego fantazji w sztuce. Uczucie w pieœni siê maluje.

Rzuæmy okiem na dzisiejsz¹ statystykê nauk. Co za ogromne drzewo wzros³o z pierwotnego

szczepu! Jak wybuja³o, jak siê rozga³êzi³o! Jak szeroko teraz ziemiê zalega cieniem swoim!.

I coraz to nowe puszcza odroœle. Ledwo nie codziennie, w porz¹dku wiadomoœci naszych,

mno¿y siê liczba dzia³ów i mno¿yæ siê nie przestaje. A za lat sto, za lat dwieœcie, któ¿ wie,

czy potomkowie nasi przez ca³e ¿ycie swoje do szkó³, jako ¿aki, chodziæ nie bêd¹ musieli dla

nauczenia siê, przynajmniej z rejestru abecad³owego, nazwisk tylu umiejêtnoœci, tyl¹ rozma-

itymi pochrzczonych tytu³ami? Ka¿d¹ rzecz radzi byœmy obróciæ w umiejêtnoœæ; z lada frasz-

ki stworzyæ naukê. Có¿ z tego, kiedy w tym wszystko siê z szczerej istoty wytrawia, wszyst-

ko na wierzch wychodzi!... Jak¿e wyrozumieæ naturê umys³u publicznego, gdzie nic nie ma

ani gruntu pod sob¹, ani wewn¹trz ujêcia? Có¿ wreszcie wyrozumieæ z blichtrów w mowie

i pisaniu?... Przedtem któ¿ by by³ pomyœli³, ¿e na przyk³ad o samej sztuce kucia koni albo

o zaprawie mularskiej i cementach bêdziemy mieli liczne pisma, uczone wywody i ledwo nie

ca³¹ literaturê? - Inaczej to kiedyœ bywa³o. Ludzie nie tak wiele pisali o budowlach i cemen-

tach, a trwalsze, ozdobniejsze stawiali gmachy. Sk¹d¿e to pochodzi? Dlaczego pami¹tki stare

tak¹ okaza³oœci¹ jaœniej¹? Czemu tak zdro¿a³y w naszym w³asnym mniemaniu? Rzecz natu-

ralna. Bo ju¿ siê na nic takiego zdobyæ nie mo¿emy. Bo zmaleliœmy w rozerwaniu naszym;

Maurycy Mochnacki - O literaturze polskiej.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: