Shunryu Suzuki -UMYSŁ ZEN, UMYSŁ POCZĄTKUJĄCEGO.pdf

UMYSŁ ZEN, UMYSŁ POCZĄTKUJĄCEGO

Shunryu Suzuki

UMYSŁ ZEN, UMYSŁ POCZĄTKUJĄCEGO

..................................................................................................

SHUNRYU SUZUKI

..............................................................................................................................................

PRZEDMOWA

.......................................................................................................................................................

PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGO

.................................................................................................

PROLOG

.................................................................................................................................................................

CZĘŚĆ PIERWSZA – WŁAŚCIWA PRAKTYKA

...........................................................................................

CZĘŚĆ DRUGA – WŁAŚCIWA POSTAWA

...................................................................................................

CZĘŚĆ TRZECIA – WŁAŚCIWE ROZUMIENIE

.........................................................................................

................................................................................................................................................................

EPILOG

PRZEDMOWA

Dwóch Suzukich. Pół wieku temu, dokonując „przeszczepu", który był porównywany ze względu na swe

historyczne znaczenie do łacińskiego przekładu Arystotelesa w trzynastym stuleciu i Platona w piętnastym,

Daisetz Suzuki przeniósł zen na Zachód. Pięćdziesiąt lat później, Shunryu Suzuki dokonał czegoś równie

ważnego. W niniejszej, jego jedynej książce, rozbrzmiewa właśnie ten kolejny dopełniający ton, jaki powinni

usłyszeć Amerykanie zainteresowani zen.

Podczas gdy zen Daisetza Suzukiego był dramatyczny, zen Shunryu Suzukiego jest zwyczajny. Satori było

dla Daisetza jakby ogniskową i fascynacja tym niezwykłym stanem w znacznej mierze czyniła jego pisma tak

zajmującymi. W książce Shunryu Suzukiego słowo satori i jego bliski odpowiednik, kensio, nie pojawia się w

ogóle.

Gdy na cztery miesiące przed jego śmiercią miałem sposobność zapytania go o to, dlaczego satori nie

pojawia się w jego książce, żona Suzukiego nachyliła się ku mnie i szepnęła przewrotnie: „To dlatego, że go nie

miał". Rosi zamierzył się na nią swoim wachlarzem udając zmieszanie, i z palcem przy wargach zasyczał: „Tss!

Nie mów mu!". Kiedy nasz śmiech ustał, powiedział po prostu: „To nie o to chodzi, że satori nie jest ważne, ale

nie jest tym, co należy w zen podkreślać".

Rosi Suzuki był z nami w Ameryce tylko przez dwanaście lat - jeden cykl we wschodnio-azjatyckim

sposobie liczenia lat tuzinami, ale to wystarczyło. Dzięki pracy tego niskiego, cichego człowieka organizacja

zen soto wspaniale rozwinęła się na naszym kontynencie. Jego życie tak doskonale odzwierciedlało drogę soto,

że człowiek i Droga stopili się ze sobą. „W jego nieegoistycznej postawie nie było żadnej ekscentryczności,

która mogłaby stanowić pożywkę dla kultu. Chociaż »nie wzbudzał żadnych fal« i nie zrobił kariery jako

światowa osobistość, odciski jego stóp w niewidzialnym świecie historii prowadzą prosto naprzód". (Z hołdu

Mary Farkas w Zen Notes, the First Zen Institute of America, styczeń 1972.). Jego pomnikami są: pierwszy na

Zachodzie klasztor Zen Soto - Górski Ośrodek Zen w Tassajara, miejska filia tego klasztoru, Ośrodek Zen w

San Francisco, a dla wszystkich ludzi ta książka.

Nie pozostawiając niczego przypadkowi, Shunryu Suzuki przygotował swoich uczniów na najtrudniejszą dla

nich chwilę, kiedy jego namacalna obecność zniknie w pustce:

„Jeżeli, gdy umieram, w momencie śmierci, jeśli wtedy cierpię, to jest to w porządku, rozumiecie, to jest

cierpiący Budda. Nie ma w tym żadnego pomieszania. Być może każdy będzie walczył z powodu agonii

fizycznej czy duchowej. Ale to jest w porządku, to żaden problem. Powinniśmy być bardzo wdzięczni za to, że

posiadamy ograniczone ciało... takie jak moje czy wasze. Gdybyście mieli nieograniczone życie, byłby to dla

was prawdziwy problem".

Po czym zapewnił przekaz. Podczas ceremonii „Górskiego tronu", 21 listopada 1971 r. mianował Richarda

Bakera swym następcą dharmy. Jego rak posunął się tak daleko, że mógł iść w uroczystym pochodzie tylko

podtrzymywany przez swojego syna. Jednak nawet wówczas ze stalowym hartem woli zen, która ożywiała jego

łagodną powierzchowność, z każdym krokiem uderzał o podłogę swym kijem. Baker przyjął szatę poematem:

Ten kawałek kadzidła,

który miałem przez długi, długi czas, ofiarowuję nie-ręką

Mojemu Mistrzowi, mojemu przyjacielowi, Shunryu Daiosio

Suzukiemu, założycielowi tych świątyń.

Nie ma żadnej miary dla tego, co zrobiłeś.

Gdy idę z tobą w łagodnym deszczu Buddy, nasze szaty są przemoczone na wskroś,

lecz na liściach lotosu

nie zostaje ani jedna kropla.

W dwa tygodnie później mistrz już nie żył, a na jego pogrzebie, 4 grudnia, rosi Baker powiedział do tłumu,

który zebrał się, aby złożyć hołd zmarłemu:

„Nie jest łatwo być nauczycielem czy uczniem, chociaż jest to z pewnością największa radość w tym życiu.

Nie jest to łatwa droga przybyć do kraju, w którym nie było buddyzmu i opuścić go, wprowadziwszy wielu

uczniów, kapłanów i świeckich wyznawców daleko na tę ścieżkę, oraz zmienić życie tysięcy osób w całym

kraju; nie jest to łatwa droga założyć i pielęgnować klasztor, miejską wspólnotę oraz ośrodki praktyki w

Kalifornii i wielu innych miejscach w Stanach Zjednoczonych. Ale jemu przychodziło to bez trudu, ponieważ

czerpał ze swojej prawdziwej natury, naszej prawdziwej natury. Pozostawił nam tyle, ile tylko człowiek jest w

stanie pozostawić, wszystko co istotne, umysł i serce Buddy, praktykę Buddy, naukę i życie Buddy. Jest tutaj, w

każdym z nas, jeżeli go chcemy".

Huston Smith

Profesor Filozofii

Massachusetts Institute of Technology.

PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGO

Ta niezwykła książka ukazała się po raz pierwszy w Stanach Zjednoczonych w roku 1970. Do tej pory

została przetłumaczona na wiele języków i była wydana w wielu krajach. Dziś, po dwudziestu latach od

pierwszego wydania mamy przyjemność zaprezentować ją polskiemu czytelnikowi.

W kilku słowach wstępu chcieliśmy przybliżyć sylwetkę autora i zapoznać Państwa z historią powstania

„Umysłu zen, umysłu początkującego".

Shunryu Suzuki był nauczycielem-praktykiem, zajmuje dziś niekwestionowaną pozycję jednego z

pierwszych, który ugruntował w Ameryce praktyczny, żywy zen. Jego książka to już klasyka i jedna z najpopu-

larniejszych napisanych na temat buddyzmu poza Azją. Jest prosta, a jednocześnie głęboka. Autor nie prowadzi

tu teoretycznego wykładu na temat doktryny buddyjskiej, lecz mówi o istocie buddyzmu podając proste

przykłady z codziennego życia. Rosi Suzuki spędził w USA 12 ostatnich lat swego życia. Założył w Kalifornii

prężny ośrodek zen. Jego praktyka zainspirowała tysiące ludzi. Po śmierci założyciela ośrodek nadal jest

ważnym miejscem buddyjskiej praktyki. Do dziś mieszka tam wdowa po Rosim. Pani Suzuki jest mistrzynią

ceremonii herbaty. Jej niezwykła osobowość wpływa na niepowtarzalną atmosferę tego miejsca. W ich małym

mieszkanku na terenie ośrodka jest pokój indywidualnych rozmów rosi Suzukiego, gdzie 19 lat po jego śmierci

wszystko pozostało na dawnym miejscu. Można mieć wrażenie, że gospodarz. wyszedł stąd zaledwie przed

chwilą.

Centrum Zen w San Francisco to w rzeczywistości trzy ośrodki: pierwszy to ośrodek miejski, drugi jest

miejscem odosobnień i intensywnej praktyki w górach, a trzeci to podmiejska farma ekologiczna i zarazem

miejsce studiów buddyjskich. Wszystkie trzy zainspirowane przez Rosi Suzukiego ośrodki stanowią dziś

nieodłączny element kolorytu kulturalnego i życia duchowego Kalifornii.

Godzinę drogi samochodem na północ od San Francisco, na górze Sonorna w roku 1974 założył swój

ośrodek zen spadkobierca nauk rosi Suzukiego Jakusho Kwong Rosi. Ten Amerykanin chińskiego pochodzenia

jest mistrzem zen, który w ostatnich latach bardzo głęboko związał się z Polską. W roku 1987 na zaproszenie

swego przyjaciela, mistrza buddyzmu tradycji koreańskiej Soen Sa Nima odwiedził po raz pierwszy nasz kraj.

Wizytą w polskim ośrodku zen prowadzonym przez Soen Sa Nima obaj nauczyciele zakończyli dłuższą podróż

do buddyjskich miejsc praktyki w Azji i Europie. W Polsce wzięli także udział w ekumenicznej pielgrzymce

odwiedzając między innymi klasztor na Jasnej Górze. Ta wizyta miała głębokie znaczenie zarówno dla rosi

Kwonga, jak i dla tych Polaków, którzy mieli okazję spotkać go. Wyrazem tego były wielokrotne prośby o to,

aby przyjechał tu znowu i prowadził drogą zen osoby pragnące zostać jego uczniami. W niecały rok później

Rosi ponownie odwiedził Polskę, założył grupę pod nazwą Centrum Zen Kannon i przyjeżdża tu co roku, aby

przez około miesiąc osobiście prowadzić praktykę swych uczniów.

Polska jest jak dotąd jedynym oprócz amerykańskiego ośrodka Sonorna Mountain Zen Center miejscem,

któremu Rosi ku radości polskich uczniów poświęca regularnie tak wiele czasu. Jako spadkobierca rosi

Suzukiego rosi Kwong przywiózł do Polski żywą naukę autora tej książki. Kontakt z uczniami rosi Kwonga

można nawiązać korespondencyjnie pisząc do ośrodka buddyzmu koreańskiego: Szkoła Zen Kuan Um, 04-962

Warszawa ul. Małowiejska 24 z dopiskiem Kannon.

Ewa Bańcerowska, Mikołaj Markiewicz

Historia powstania książki i kaligrafii (opracowano na podstawie wstępu rosi Bakera zamieszczonego w pierw-

szym amerykańskim wydaniu książki)

Pomysł książki wyszedł od Marian Derby, bliskiej uczennicy Rosi Suzukiego i organizatorki grupy zen w

Los Altos. Marian nagrywała mowy wygłaszane przez Rosiego, gdy raz lub dwa w tygodniu praktykował z

nimi. Po pewnym czasie zauważyła, że mowy nabrały ciągłości i będąc tak bardzo potrzebnym zapisem całego

przekazu rosi Suzukiego, mogą z powodzeniem odegrać rolę książki.

Inna bliska uczennica Rosiego, Trudy Dixon, zredagowała rękopis, choć redakcje tego rodzaju książki nie

jest łatwa. Rosi posługując się określeniami codziennych okoliczności ludzkiego życia, próbuje pokazać całość

nauki w stwierdzeniach tak prostych, jak „Napij się herbaty". Redaktor musi zdawać sobie sprawę ze znaczeń

kryjących się za takim stwierdzeniem. Tylko znając dobrze Rosiego i pracując z nim kilka lat można było mieć

nadzieję, że przy przelewaniu mówionych słów na papier nie zgubi się tła tych słów, a więc osobowości, energii

i woli mówiącego. Rosi Suzuki, jako Japończyk mówiący po angielsku, tworzył także swobodny słownik,

będący kombinacją japońskiego uczuciowo-przedmiotowego sposobu myślenia i zachodniego myślenia ściśle

określonymi wyobrażeniami. Takie połączenie jest zrozumiałe dla słuchaczy, gdyż warstwa

filozoficzno-poetycka wyrażana jest dodatkowo środkami, których nie da się zapisać na papierze.

Trudy pracowała przez wiele miesięcy, wkrótce po zakończeniu pracy zmarła na raka zostawiając dwoje

dzieci i męża, Mike'a. To właśnie Mike jest autorem muchy narysowanej na stronie 63.

W podziękowaniu i hołdzie dla swojego nauczyciela Trudy napisała kilka zdań dotyczących relacji

pomiędzy nauczycielem a uczniem:

„Rosi jest osobą, która urzeczywistniła tę doskonałą wolność, jaką urzeczywistnić mogą wszystkie istoty. Żyje

pełnią całego swojego istnienia. (...) Jego cała istota daje świadectwo temu, co znaczy żyć w rzeczywistości

teraźniejszości. Samo wrażenie płynące ze spotkania tak rozwiniętej osobowości, może wystarczyć, by zmienić

czyjś sposób życia. Lecz ostatecznie zdumiewa, intryguje i pogłębia rozumienie nie niezwykłość nauczyciela,

lecz raczej jego całkowita zwyczajność. Ponieważ jest on tylko sobą, jest lustrem dla swych uczniów. Gdy

jesteśmy z nim, czujemy nasze własne siły i słabość bez jakiegokolwiek poczucia pochwały czy krytyki z jego

strony. W jego obecności widzimy naszą prawdziwą twarz, a niezwykłość, jaką dostrzegamy, jest tylko naszą

własną prawdziwą naturą. Gdy nauczymy się uwalniać naszą własną naturę, granice między mistrzem i uczniem

znikają w głębokim przypływie istnienia i radości odsłaniania się umysłu Buddy."

Kaligrafie

Kaligrafię, która znajduje się na okładce, można odczytać po japońsku jako njorai lub w sanskrycie

tathagata. Jest to określenie Buddy, oznaczające „tego, który kroczył ścieżką, który powrócił z takości lub jest

takością, tego który jest pustką, tego który jest w pełni całkowity". Jest to podstawowa zasada, która sprawia, że

pojawienie się Buddy jest możliwe.

To jest umysł zen. Kaligrafię napisał rosi Suzuki używając postrzępionego końca jednego z dużych liści

juki, jakie rosną wokół Górskiego Ośrodka Zen i powiedział: „To oznacza, że Tathagata jest ciałem całej

ziemi".

Kaligrafię obok strony tytułowej wykonał rosi Suzuki, a czyta się ją siosin czyli „umysł początkującego".

Kaligrafia zen to pisanie w najbardziej zwykły sposób, jakby się było początkującym. Nie jest to próba

zrobienia czegoś zręcznego czy pięknego, lecz pisanie z pełną uwagą, jakby po raz pierwszy odkrywało się to,

co jest pisane. Wówczas cała natura piszącego będzie w tym pisaniu. Oto sposób praktykowania chwila po

chwili.

PROLOG

UMYSŁ POCZĄTKUJĄCEGO

„W umyśle początkującego jest wiele możliwości, w umyśle eksperta – parę".

Mówi się, że praktykowanie zen jest trudne, lecz powód tych trudności jest często źle rozumiany. Jest ono

trudne nie dlatego, że nie jest łatwo siedzieć w postawie ze skrzyżowanymi nogami lub osiągnąć oświecenie.

Jest ono trudne, ponieważ niełatwo jest utrzymać umysł i praktykę czystymi w swym fundamentalnym

znaczeniu. Szkoła zen, po tym jak została ustanowiona w Chinach, rozwijała się na wiele sposobów.

Jednocześnie jednak stawała się coraz bardziej i bardziej nieczysta. Lecz nie mam zamiaru mówić o chińskim

zen czy o historii zen. Chodzi mi o to, aby pomagać wam utrzymywać waszą praktykę wolną od tych

zanieczyszczeń.

Mamy w Japonii wyrażenie siosin oznaczające „umysł początkującego". Celem praktyki jest to, by zawsze

utrzymywać umysł początkującego. Przypuśćmy, że tylko jeden raz śpiewacie sutrę Pradżnia Paramita. Możecie

to robić bardzo dobrze. Lecz co się stanie, jeśli zaśpiewacie ją dwa, trzy, cztery lub więcej razy? Z łatwością

możecie utracić wasze pierwotne ku niej nastawienie. To samo może się wam przydarzyć w innych praktykach

zen. Przez jakiś czas będziecie utrzymywać umysł początkującego. Jeśli jednak kontynuujecie praktykę przez

rok, dwa, trzy lub więcej lat, to chociaż może się ona rozwinąć, będziecie narażeni na utratę pierwotnego

umysłu, który ma tak wielkie znaczenie.

Dla studiujących zen najważniejszą rzeczą jest nie być rozdwojonym. Nasz „pierwotny umysł" zawiera w

sobie wszystko. Sam w sobie jest zawsze bogaty i pełny. Nie powinniście gubić tego samowystarczalnego stanu

waszego umysłu. Nie oznacza to umysłu zamkniętego, lecz właśnie umysł pusty i gotowy. Jeżeli wasz umysł

jest pusty, to jest on zawsze na wszystko gotowy i na wszystko otwarty. W umyśle początkującego jest wiele

możliwości, w umyśle eksperta - parę.

Jeśli dokonujecie zbyt wielu rozróżnień, ograniczacie siebie. Jeśli jesteście zbyt wymagający lub zbyt

zachłanni, wasz umysł nie jest bogaty i samowystarczalny. Jeżeli tracimy nasz pierwotny, samowystarczalny

umysł, tracimy wszystkie wskazówki. Kiedy wasz umysł pożąda, kiedy tęsknicie za czymś, skończy się na tym,

że pogwałcicie swoje własne wskazania: nie kłamać, nie kraść, nie zabijać, nie być niemoralnym i tak dalej.

Jeżeli będziesz utrzymywać swój pierwotny umysł, to wskazania będą utrzymywać się same.

W umyśle początkującego nie ma myśli „osiągnąłem coś". Wszystkie egocentryczne myśli ograniczają nasz

bezmierny umysł. Jeśli nie ma w nas żadnej myśli o dokonaniu czegoś, żadnej myśli o sobie, jesteśmy wówczas

prawdziwie początkującymi. Wówczas możemy naprawdę nauczyć się czegoś. Umysł początkującego jest

umysłem współczucia. Gdy nasz umysł jest współczujący to jest nieograniczony. Założyciel naszej szkoły zenji

Dogen zawsze podkreślał, jak ważne jest odzyskanie naszego bezgranicznego pierwotnego umysłu. Wówczas

jesteśmy zawsze wierni sobie, serdeczni dla wszystkich istot i naprawdę możemy praktykować.

A zatem najtrudniejszą rzeczą jest to, aby zawsze utrzymywać nasz umysł początkującego. Nie ma potrzeby

posiadania głębokiego rozumienia zen. Nawet jeśli czytacie dużo literatury zen, musicie czytać każde zdanie ze

świeżym umysłem. Nie powinniście mówić „wiem, czym jest zen" lub „osiągnąłem oświecenie". Oto również

prawdziwy sekret sztuki: być zawsze początkującym. Bądźcie bardzo, bardzo pod tym względem ostrożni.

Jeżeli rozpoczniecie praktykę zazen, zaczniecie doceniać swój umysł początkującego. Oto sekret praktyki zen.

CZĘŚĆ PIERWSZA – WŁAŚCIWA PRAKTYKA

„Praktyka zazen jest bezpośrednim wyrazem naszej prawdziwej natury. Ściślej mówiąc, dla

istoty ludzkiej nie ma innej praktyki niż ta praktyka, nie ma innej drogi życia niż ta droga

życia ".

POSTAWA

„Te formy nie są środkami osiągania właściwego stanu umysłu. Przyjęcie takiej postawy

samo w sobie jest właściwym stanem umysłu. Nie ma potrzeby osiągania jakiegoś

specjalnego stanu umysłu".

Teraz chciałbym coś powiedzieć o pozycji ciała podczas zazen. Kiedy siedzicie w pozycji pełnego lotosu

wasza lewa stopa jest na prawym udzie, a prawa na lewym. Kiedy krzyżujemy nogi w ten sposób, to chociaż

mamy prawą i lewą nogę, stają się one jednym. Ta postawa wyraża jedność dwoistości. Nie dwie i nie jedna.

Oto najważniejsza nauka: nie dwa i nie jedno. Nasze ciało i umysł nie są dwoma ani jednym. Jeżeli myślicie, że

wasze ciało i umysł są dwoma - to błąd; jeśli myślicie, że są jednym, to jest to również błąd. Nasze ciało i umysł

są zarówno dwoma, jak i jednym. Przeważnie myślimy, że jeżeli coś nie jest jednym, to jest czymś więcej niż

jednym; jeżeli coś nie jest pojedyncze, to jest mnogie. Lecz w rzeczywistym doświadczeniu nasze życie jest nie

tylko mnogie, lecz również pojedyncze. Każdy z nas jest zarazem zależny i niezależny.

Po iluś tam latach umrzemy. Jeżeli uważamy, że jest to kres naszego życia, to jest to błędne rozumienie. Z

drugiej strony, jeśli myślimy, że nie umrzemy, to również jest błąd. Umieramy i nie umieramy. Oto właściwe

rozumienie. Niektórzy ludzie mówią, że nasz umysł lub dusza istnieje wiecznie, a umiera tylko nasze fizyczne

ciało. Nie jest to dokładnie tak, ponieważ zarówno umysł, jak i ciało mają swój kres. Lecz jednocześnie jest

prawdą, że istnieją one wiecznie. Mówimy - „umysł" i „ciało", ale naprawdę są one dwiema stronami jednej

monety. Oto właściwe rozumienie. A zatem kiedy przyjmujemy taką postawę, to symbolizuje ona tę prawdę.

Kiedy mam lewą stopę po prawej stronie mego ciała, a prawą stopę po lewej stronie mego ciała, to nie wiem

która jest którą. Każda z nich może być tak lewą, jak i prawą stroną.

Najważniejszą rzeczą w przyjmowaniu postawy zazen jest utrzymanie prostego kręgosłupa. Wasze uszy i

ramiona powinny być w jednej linii.

Rozluźnijcie ramiona i wypchnijcie tył głowy ku sufitowi. Powinniście przyciągnąć podbródek. Kiedy

podbródek jest wysunięty to w waszej postawie nie ma siły i prawdopodobnie marzycie. Aby postawa była

mocna należy, przeć przeponą w dół w kierunku hara, czyli w kierunku podbrzusza. To pomoże wam w

utrzymaniu fizycznej i umysłowej równowagi. Kiedy próbujecie utrzymać tę postawę; możecie na początku

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: