Determinanty sukcesu zawodowego.doc

M2Re G2

DETERMINANTY SUKCESU ZAWODOWEGO NAUCZYCIELA.

„Nauczyciel dla ucznia jest nie tylko tym, który uczy, lecz przede wszystkim tym, który wskazuje drogę.

Po to, aby tę drogę wskazywać, sam musi ją odnaleźć w sobie”.

J. Rudniański

          W poprzednim rozdziale skupiliśmy się na objawach sukcesu zawodowego nauczyciela, teraz zaś chcielibyśmy zająć się uwarunkowaniami owego sukcesu, czyli czynnikami determinującymi osiągnięcia pedagoga.

          Determinanty sukcesu zawodowego możemy podzielić na trzy grupy, czynniki zależne, częściowo zależne, oraz czynniki niezależne od samej osoby nauczyciela. W naszych rozważaniach skoncentrujemy się na drugiej z wymienionych grup czynników, przyjmując za Barbarą Żechowską, iż sukces w przeważającym stopniu warunkowy jest czynnikami częściowo zależnymi od nauczyciela.[1]

          Przypomnijmy, iż za wskaźniki  sukcesu zawodowego nauczyciela przyjęliśmy:

¯     wyniki dydaktyczno-wychowawcze,

¯     stopień satysfakcji zawodowej. 

Dlatego też teraz skupimy się na przedstawieniu zmiennych, które wpływają na kształtowanie tych wskaźników. Mimo, iż badania  podjęte przez B. Żechowską nad  uwarunkowaniami sukcesu zawodowego nauczyciela, przeprowadzone były niemalże trzydzieści lat temu.       W innych czasach, w innej rzeczywistości społecznej - ich przedmiot okazuje się być ponadczasowy, a wskazane przez autorkę zmienne ciągle aktualne. Reforma oświaty z 2000 roku nie wpłynęła na sposób postrzegania sukcesu zawodowego nauczyciela, a jedynie teoretycznie przyczyniła się, do pobudzenia motywacji nauczycieli ku jego osiągnięciu.[2] Dla lepszego zobrazowania omawianych treści, zależności miedzy zmiennymi, posłużymy się tabelą. Znaczenie użytych w niej symboli przedstawia się następująco: A- czynniki niezależne od nauczyciela, B- czynniki częściowo zależne od nauczyciela, C- czynniki w znacznym stopniu zależne od nauczyciela, D- wskaźnik obiektywny, E- wskaźnik subiektywny.

        Tabela 1. Zestawienie par zmiennych.

Źródło: B. Żechowska,  Sukces zawodowy nauczyciela i jego uwarunkowania, Słupsk 1978. s. 112.

          Przedstawione wyżej zmienne niezależne, są niejako wybranymi, poszczególnymi elementami kompetencji, jakie winien posiadać nauczyciel. Kompetencje te warunkują zaś poziom wyników dydaktyczno - wychowawczych. Hanna Hamer [3] wskazuje na trzy grupy kompetencji nauczyciela, wyróżnia ona:

1.        Kompetencje specjalistyczne – czyli wiedza i umiejętności z zakresu nauczanego przedmiotu.

2.      Kompetencje dydaktyczne - umiejętności związane z prowadzeniem zajęć dydaktycznych, jak np.:

¯     umiejętność właściwego projektowania i planowania zajęć,

¯     respektowanie logiki i specyfiki rozwojowej dzieci,

¯     uwzględnienie cyklu uczenia się,

¯     przyswojenie technik motywowania i zachęcania dzieci do podejmowania aktywności.

¯     umiejętność diagnozowania dziecka, uchwycenia bieżącego poziomu jego rozwoju.

3.      Kompetencje psychologiczne – cechy osobowe ułatwiające kontakt z wychowankiem, np.:

¯     pozytywne nastawienie do dzieci, ich rodziców, nauczycieli etc.,

¯     asertywność,

¯     umiejętność nawiązywania bliskiego kontaktu z dziećmi,

¯     umiejętność radzenie sobie ze stresem.

          Im wyższy poziom kompetencji nauczyciela tym, większe prawdopodobieństwo, iż osiągnie on sukces zawodowy.

          Nasze rozważania w kręgu uwarunkowań sukcesu zawodowego nauczyciela, rozpoczniemy od zastanowienia się nad wagą kwalifikacji zawodowych. Kwalifikacje owe  rozumieć będziemy jako formalne przygotowanie do wykonywania zawodu, przejawiające się w fakcie ukończenia odpowiedniej szkoły, studiów, kursów - czy też w drodze samokształcenia - a co za tym idzie zdobycie konkretnej wiedzy i  umiejętności. Tak więc na kwalifikacje zawodowe nauczyciela składają się „…zasób wiedzy fachowej, pedagogicznej, psychologicznej i umiejętności zawodowe zwane (…) dydaktycznymi.”[4]

          Po raz kolejny sięgnijmy do badań Żechowskiej. Wysnuła Ona wniosek, iż niezależnie od szczebla wykształcenia nauczyciele najlepiej przygotowani są, pod względem posiadania wiedzy i umiejętności specjalistycznych, a najsłabiej w zakresie psychologii. Stwierdziła Ona także, iż im wyższy stopień wykształcenia, tym wyższe wskaźniki dla dobrego i bardzo dobrego przygotowania we wszystkich zakresach wiedzy i umiejętności.[5] Kolejna konkluzja dotyczy bardzo istotnej zależności pomiędzy umiejętnościami dydaktycznymi nauczyciela,    a poziomem  osiąganych przez niego wyników nauczania. Nie stwierdzono bowiem, by nauczyciel legitymujący się bardzo dobrymi umiejętnościami dydaktycznymi, uzyskał niskie wyniki nauczania i odwrotnie.

Zwrócono także uwagę na fakt, iż wiedza psychologiczna - choć samodzielnie nie może przesadzać o rezultatach wychowawczych - jest jednak bardzo pomocna w pracy pedagoga. Stwierdzono bowiem, iż nauczyciele posiadający bardzo dobre przygotowanie psychologiczne, osiągają wysokie i dobre rezultaty pedagogiczne.

          Podnoszenie kwalifikacji, wpisane w rozwój zawodowy nauczycieli, z całą pewnością  ma za zadanie zbliżyć pedagoga, do osiągnięcia sukcesu. Jednak by tak się stało musi on wziąć pod uwagę kilka kwestii. W tym miejscu przytoczymy słowa A. Bandalewicz:

„W osiągnięciu zamierzonych celów w procesie samokształcenia bardzo ważną rolę odgrywa silna wola, wytrwałość i odpowiednia motywacja. Samokształcenie nie powinno, a nawet nie może być procesem przypadkowym lecz świadomym, zamierzonym i zaplanowanym działaniem. W celu wytyczenia kierunku samodoskonalenia zawodowego niezbędna jest pewna świadomość i adekwatna samoocena istniejącego stanu rzeczy. A zatem należy rozpoznać potrzeby szkoły oraz własne w tym kierunku. Pomocne może być analiza                i autorefleksja oraz określenie swoich mocnych i słabych stron.”[6] 

Z badań Żechowskiej jasno wynika, iż nauczyciele, którzy nieustannie dokształcają się, częściej od innych osiągają wysokie wyniki pracy dydaktyczno- wychowawczej.[7]

          Kolejna istotna kwestia z punktu widzenia dążenia do osiągnięcia sukcesu zawodowego przez nauczyciela, to przydział zajęć według specjalizacji zawodowej. Fakt podjęcia pracy       w swojej specjalizacji, nie gwarantuje jednak wysokich wyników nauczania, tym niemniej podnosi szanse uzyskiwania wyników jakościowo wysokich i dobrych.[8]

          W społeczeństwie pokutuje przekonanie, że im ktoś starszy tym mądrzejszy. Analogicznie staż pracy kojarzy się z nabywaniem doświadczenia zawodowego, pogłębianiem wiedzy, umiejętności, uzyskiwaniem coraz lepszych rezultatów pracy. Choć trudno odmówić słuszności temu stwierdzeniu,  rodzi się pytanie, które również postawiła Żechowska. Czy rozwój wiedzy, umiejętności, a co za tym idzie, osiąganie coraz to lepszych rezultatów pracy ma charakter ciągły?

Źródło: B. Żechowska, Sukces zawodowy nauczyciela i jego uwarunkowania, Słupsk 1978. s. 140.

          Powyższy wykres, daje nam możliwość odpowiedzi na postawione uprzednio pytanie. Poziom wyników dydaktycznych nie cechuje się stała progresywnością. Tak wiec błędem było by stwierd...