Żydowscy komuniści
w stalinowskim aparacie państwowym PRL
Bolesław Bierut - Rotenschwanz - (1892-1956) - urodził się w 1892 r. W okresie międzywojennym członek Komunistycznej Partii Polski. Od 1944 r. Przewodniczący Krajowej Rady Narodowej. W latach 1947-1952 prezydent, 1954-56 premier. Kierował PPR i PZPR w latach 1948 - 1956. W latach 1944–48 oficjalnie występował jako bezpartyjny, formalnie spełniając warunek obowiązujący głowę państwa. Przewodniczący Komisji Konstytucyjnej 1952. Lata rządów Bieruta to lata terroru. 100 tysięcy osób znalazło się w więzieniach i na zesłaniu. Wśród nich byli żołnierze AK, żołnierze i oficerowie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i oficerowie podziemia. Dokładna liczba osób straconych nie jest znana. Po śmierci Stalina w 1953 r. Bolesław Bierut w dalszym ciągu kontynuował program budowy totalitarnego państwa komunistycznego w Polsce. Zmarł w Moskwie w marcu 1956 r. na zawał serca, aczkolwiek okoliczności jego śmierci są niejasne.
agent sowiecki NKWD, zbrodniarz PRLu; z jego osobą wiązał się kult jednostki; Realizował program pełnego uzależnienia Polski od ZSRR.
Odpowiada za liczne zbrodnie systemu komunistycznego w Polsce - stalinizm; od 1918 w KPP [Komunistyczna Partia Polski]. W latach 30. aktywnie działał w Kominternie i był tajnym funkcjonariuszem NKWD. Więziony przez władze sanacyjne w Rawiczu (dzięki czemu udało mu się "przeczekać" stalinowskie czystki). W czasie II wojny światowej przebywał na terenie ZSRR i na polskich terenach okupowanych przez ZSRR. W roku 1943 roku został przerzucony do Polski, gdzie wszedł w skład Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej (PPR). Od stycznia 1944 roku przewodniczący Krajowej Rady Narodowej [władza utworzona przez komunistów w czasie II wojny światowej]; uczuciowo związany był m.in. z Wandą Górską. Wzorem Józefa Stalina lubił pokazywać się z dziećmi [na jednej z fotografii trzyma na rękach Agnieszkę Holland]; syn Jan Chyliński)
Jakub Berman - (1901-84) - członek najściślejszego kierownictwa partyjnego i państwowego, kształtował politykę w dziedzinie ideologii, kultury, oświaty i spraw zagranicznych. W Politbiurze kierował terrorem przez podporządkowane sobie MBP. W latach 1944-1956 był członkiem Politbiura PPR (PZPR). 1949-1954 członek Komisji Biura Politycznego KC PZPR ds. Bezpieczeństwa Publicznego, odpowiedzialny za działalność Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.
urodził się 24 grudnia 1901 w Warszawie, w średnio zamożnej rodzinie mieszczańskiej. Ojciec był przedstawicielem handlowym. Brat Adolfa Bermana. Ukończył gimnazjum Kreczmara w Warszawie, a następnie Wydział Prawa UW w 1925. Przez kilka lat studiował na Wydziale Humanistycznym UW. Asystent nieetatowy Ludwika Krzywickiego. Jako student brał czynny udział w pracach organizacji "Życie" i "Pochodnia". Związał się z ruchem komunistycznym młodzieżowym i zawodowym. Od 1924 członek Związku Młodzieży Komunistycznej. W latach 1926-27 działał w tzw. Propagicie ZMK. W latach 1927-28 należał do Wydziału Akademickiego ZMK. W 1928 roku wstąpił do KPP. Powierzono mu funkcję kierownika wydziału inteligenckiego KPP przy Centralnym Wydziale Zawodowym. Był członkiem tego wydziału i kierownikiem jego redakcji. W 1939 roku po wybuchu wojny opuścił Warszawę i udał się do strefy radzieckiej - najpierw do Równego, a potem do Białegostoku. Na wiosnę 1941 roku skierowano go do Mińska Białoruskiego na stanowisko redaktora "Sztandaru Wolności" (w dziale łączności z czytelnikami) - organu Komunistycznej Partii Białorusi. Przez krótki czas pracował w Radiostacji imienia Kościuszki, następnie został wykładowcą i kierownikiem polskiego kursu w szkole kominternowskiej w Kusznarenkowie, przygotowując do zrzutu do Polski drugą Grupę Inicjatywną PPR od listopada 1941 do maja 1943. W 1944 współorganizator i członek Centralnego Biura Komunistów Polski w ZSRR, sekretarz Wydziału Krajowego ZG ZPP. W lipcu 1944 roku brał udział w tworzeniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, do PKWN-u jednak nie wszedł. Był podsekretarzem stanu w MSZ (w 1945), podsekretarzem stanu w Prezydium Rady Ministrów (1945-1950). W latach 1944-1956 był członkiem Politbiura PPR (PZPR), w latach 1948-1954 Biura Organizacyjnego i Sekretariatu KC. 1952-1954 członek Prezydium Rady Ministrów, 1954-1956 wicepremier, 1944-1947 poseł do KRN, 1947-1957 na sejm. Najważniejszy stalinowiec w Polsce, wykonujący bezpośrednio polecenia Stalina, z którym posiadał specjalną linię telefoniczną. Członek najściślejszego kiererownictwa partyjnego i państwowego, kształtował politykę w dziedzinie ideologii, kultury, oświaty i spraw zagranicznych. Brał udział w komisji wspólnej PPR i PPS, opracowując deklarację ideowo-programową PZRP, a także z Romanem Werflem i Franciszkiem Fiedlerem autorem projektu tej deklaracji. W Politbiurze kierował terrorem przez podporządkowane sobie MBP. 1949-1954 członek Komisji Biura Politycznego KC PZPR ds. Bezpieczeństwa Publicznego, odpowiedzialny za działalność Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Uchwałą IX Plenum KC PZPR z 18 maja 1957 usunięto go ze składu KC i z partii (z prawem ubiegania się o powrót do partii po 3 latach). W latach 1958-1968 pracował w redakcji historycznej "Książki i Wiedzy" jako recenzent-konsultant. W 1968 został przeniesiony na emeryturę. Za rządów gen. Jaruzelskiego w grudniu 1983 został odznaczony w Sejmie Medalem Krajowej Rady Narodowej.
Hilary Minc (1905-1974) - stalinowski minister przemysłu i handlu, członek Politbiura KC PPR (PZPR)
Działacz komunistyczny, ekonomista. Od 1921 w KPP, m.in. członek Centralnej Redakcji Krajowej. 1928-1929 w ZSRR, członek WKP(b), od 1939 we Lwowie, następnie w ZSRR. 1943 współorganizator ZPP i 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki. 1944 pełnomocnik, następnie członek Centralnego Biura Komunistów Polskich. 1944-1956 członek Biura Politycznego KC PPR i PZPR. 1944 m.in. kierownik Biura Ekonomicznego PKWN. 1944-1947 minister przemysłu, 1947-1949 minister przemysłu i handlu. 1945-1950 przewodniczący Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów. 1949-1954 wicepremier i przewodniczący Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego. 1954-1956 I wicepremier. 1944-1947 poseł do KRN, 1947-1956 na sejm. Członek najściślejszego kierownictwa partii komunistycznej i państwa, odpowiedzialny za wprowadzanie modelu gospodarki opartego na sowieckich wzorach.
Roman Zambrowski - Rubin Nussbaum - (1909-1977) - członek Politbiura, 1945-1954 przewodniczący Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym
Działał w ruchu komunistycznym od okresu przedwojennego, od 1928 członek KPP, 1930-1938 członek Komitetu Centralnego Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej. Okres II wojny światowej spędził w ZSRR, 1943-1944 w polskich jednostkach wojskowych w ZSRR, 1944 szef Zarządu Polityczno-Wychowawczego 1 Armii Wojska Polskiego. Od 1944 członek PPR, 1944-1945 kierownik Wydziału Organizacyjnego KC PPR. Był członkiem KC PPR (1944-1948), członkiem Biura Politycznego KC PPR (1945-1948) oraz członkiem Biura Organizacyjnego KC PPR (1948). Ponadto 1945-1948 był członkiem Sekretariatu KC PPR. Od 1948 członek PZPR, w grudniu 1948 został wybrany na członka KC (do 1964), członka Biura Organizacyjnego KC (do 1954) i na członka Biura Politycznego KC (do 1963). 1948-1954 i 1956-1963 sekretarz KC PZPR. 1945-1947 członek Prezydium KRN, 1945-1954 przewodniczący Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym; 1947-1952 wicemarszałek Sejmu Ustawodawczego. 1947-1955 członek Rady Państwa. 1954-1955 przewodniczący Komitetu Rady Państwa i Rady Ministrów ds. Podziału Administracyjnego Kraju, 1955-1956 minister kontroli państwowej. 1963-1968 był wiceprezesem NIK. 1968 został wydalony z partii i przeniesiony na emeryturę. Był posłem do KRN, na Sejm Ustawodawczy i Sejm PRL w latach 1944-1965.
Franciszek Fiedler - członek KC PPR (PZPR) w latach 1945-1956, jeden z głównych ideologów partyjnych, współtwórca stalinowskiej konstytucji PRL
Pseudonim Berent, Dżek, Leon Markiewicz, A. Szwarc, Keller, Winkler. Historyk ruchu robotniczego, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek PAN, poseł na Sejm PRL, członek Komitetu Centralnego PPR i PZPR. Jeden z głównych teoretyków partyjnych. Pochodził z bogatej rodziny mieszczańskiej, był synem Beniamina Truskiera i Ewy Honsikalin; w młodości przyjął nazwisko Fiedler. Ukończył gimnazjum J. Pankiewicza w Warszawie (1898). W 1900 podjął studia w dziedzinie historii na uniwersytecie w Berlinie. Za działalność w polskich organizacjach narodowych został usunięty z uczelni w 1901 i wydalony z Niemiec. W Warszawie aresztowany, trafił do Cytadeli. Ponownie studiował na uniwersytecie w Zurychu w latach 1903-1905 i 1906-1909. W 1905 został członkiem Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy. Działał w Wydziale Zawodowym SDKPiL i w Komisji Socjaldemokratycznych Związków Zawodowych, brał udział w rewolucji 1905-1907. Współpracował z warszawskim pismem "Trybuna", lata 1911-1912 spędził w więzieniu. W 1912 wyjechał za granicę, po powrocie działał w Warszawie i Petersburgu, był redaktorem "Naszej Trybuny" w Petersburgu. W 1915 przebywał przez pewien czas we Włoszech, gdzie leczył chorobę płuc. Od 1916 wchodził w skład Zarządu Głównego SDKPiL, prowadził rozmowy nad zjednoczeniem tej partii oraz PPS-Lewicy. Od kwietnia do listopada 1917 był więziony przez władze niemieckie w obozie w Havelbergu. W odrodzonej Polsce działał w Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (KPRP), wchodził w skład jej Komitetu Centralnego (1918-1924). Był kilkakrotnie więziony, m.in. na Pawiaku. W 1924 usunięto go z partii pod zarzutem działalności prawicowej. Wyjechał wówczas do Moskwy, dwa lata później do Gdańska. W 1925 pracował w polskiej sekcji KW Kominternu. Od 1925 członek WKP(b). W kolejnych latach przebywał jako funkcjonariusz KPP w Berlinie (1928-1933), Brukseli (1933), Paryżu (1933-1935). Od 1935 kierował działalnością wydawniczą Komunistycznej Partii Polski. W 1938 osiedlił się we Francji, mieszkał początkowo we Paryżu, następnie na południu kraju i od 1942 w Grenoble. Był jednym z organizatorów kół PPR we Francji, współpracował z antyniemieckim ruchem oporu, wcześniej pomagał uchodźcom z wojny domowej w Hiszpanii. Powrócił do Polski w 1945. Wykładał historię ruchu robotniczego w Centralnej Szkole Partyjnej w Warszawie (1945-1948), później na Uniwersytecie Warszawskim (w 1953 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego). Współpracował z pismami "Trybuna Wolności" (1945-1947) i w latach 1947-1952 był redaktorem naczelnym "Nowych Dróg". Uczestniczył w pierwszej i czwartej naradzie Frakcji Żydowskiej PPR (październik 1945 i październik 1947). Od 1952 poseł na sejm. W latach 50-tych uczestniczył w pracach nad Konstytucją PRL. W 1945 został członkiem Komitetu Centralnego PPR, w 1948 - PZPR. Od 1952 pełnił mandat posła na Sejm. Brał udział w organizacji Polskiej Akademii Nauk i Instytutu Historii PAN, w 1952 został członkiem rzeczywistym PAN oraz członkiem Prezydium PAN. Został odznaczony Orderem Budowniczych Polski Ludowej (1949), a Uniwersytet Warszawski nadał mu doktorat honoris causa (1951). W pracy naukowej zajmował się dziejami ruchu robotniczego, historią gospodarczą średniowieczną i nowożytną, teorią myśli marksistowskiej oraz historią i teorią spółdzielczości. Ogłosił wiele prac naukowych, m.in.: "Tło gospodarcze przewrotu majowego" (1927), "Luksemburgizm a kwestia chłopska" (1932), "W sprawie chłopskiej" (1933), "Historyczne znaczenie Konstytucji 3 Maja" (1945), "W 28 rocznicę Rewolucji Październikowej" (1945), "W sprawie granic wschodnich" (1945), "Reakcyjna koncepcja dwóch wrogów" (1947, ze Stefanem Jędrychowskim), "Sto lat 'Manifestu Komunistycznego'" (1948), "Uwagi w sprawie powstania i rozwoju państwa demokracji ludowej" (1950)
Józef Cyrankiewicz - Cymerman - (1911-1989) - doprowadził do połączenia PPS i PPR na warunkach podyktowanych przez stronę komunistyczną. 1948-1954 członek Biura Organizacyjnego i sekretarz KC, 1948-1971 członek Biura Politycznego KC). W latach 1947-1952 i 1954-1970 premier.
Działacz socjalistyczny i komunistyczny. W latach 1930-1939 w PPS (1935-1939 sekretarz Okręgowego Komitetu Robotniczego w Krakowie). 1939-1941 w PPS-WRN, 1941-1945 więziony, m.in w obozie Auschwitz. 1945-1948 w PPS (członek CKW, sekretarz generalny i członek Rady Naczelnej), rzecznik podporządkowania się PPR. 1947-1948, po wyeliminowaniu z kierownictwa PPS grupy zwolenników autonomii partii, doprowadził do połączenia PPS i PPR na warunkach podyktowanych przez stronę komunistyczną. Od 1948 w PZPR (1948-1954 członek Biura Organizacyjnego i sekretarz KC, 1948-1971 członek Biura Politycznego KC). 1946-1947 minister bez teki. W latach 1947-1952 i 1954-1970 premier, 1952-1954 wicepremier. 1970-1972 przewodniczący Rady Państwa. 1947-1972 poseł na sejm. 1973-1986 przewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Pokoju.
Stefan Jędrychowski - (1910-1996) - 1944 kierownik resortu informacji i propagandy PKWN, 1951-1956 wicepremier. 1945-1974 minister żeglugi i handlu zagranicznego.
Działacz komunistyczny. Urodzony w rodzinie nauczycielskiej, ukończył Uniwersytet Wileński, na którym związał się z ruchem komunistycznym. Przed II wojną światową w lewicowych organizacjach w Wilnie, współwydawca "Poprostu". Od 1941 członek Rady Najwyższej ZSRR. W 1943 współorganizator ZPP i polskich sił zbrojnych w ZSRR. Od 1944 w PPR, następnie w PZPR, 1956-1971 członek Biura Politycznego KC, 1944 kierownik resortu informacji i propagandy PKWN. 1945-1975 członek KC PPR/PZPR. 1951-1956 wicepremier. 1945-1974 minister żeglugi i handlu zagranicznego, 1968-1971 spraw zagranicznych, 1971-1974 finansów. W latach 1956-1968 przewodniczący Komisji Planowania przy Radzie Ministrów. 1944-1947 poseł do KRN, 1947-1972 na sejm.
Edward Ochab (1906-1989) - 1945-1946 członek Sekretariatu KC PPR. 1950-1956 i 1959-1964 sekretarz KC PZPR, 1954-1968 członek Biura Politycznego KC, od marca do października 1956 pierwszy sekretarz KC.
Działacz komunistyczny. Urodzony w Krakowie, syn urzędnika, ukończył Akademię Handlową w Krakowie. W latach 1929-39 był funkcjonariuszem KPP na szczeblu sekretarzy komitetów okręgowych Radom, Kraków, Śląsk, Łódź, Pomorze. Wielokrotnie aresztowany i w 1937 roku skazany na 10 lat więzienia. 1939-1944 w ZSRR. Po rozpoczęciu wojny radziecko-niemieckiej w 1941 zgłosił się jako ochotnik do Armii Czerwonej, do służby czynnej jednak go nie przyjęto, kierując do strojbatu, formacji pomocniczej, między innymi kopiącej rowy obronne. 1943-1944 zastępca dowódcy ds. polityczno-wychowawczych 3 Dywizji Piechoty im. R. Traugutta Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. W 1945 minister administracji publicznej w PKWN. Od 1946 do 1948 pierwszy sekretarz PPR w Katowicach. 1945-1946 członek Sekretariatu KC PPR. 1950-1956 i 1959-1964 sekretarz KC PZPR, 1954-1968 członek Biura Politycznego KC, od marca do października 1956 pierwszy sekretarz KC. 1957-1960 minister rolnictwa. 1949-1950 wiceminister obrony narodowej i szef Głónego Zarządu Politycznego WP. 1964-1968 przewodniczący Rady Państwa. Od 1944 poseł do KRN, 1947-1969 poseł na sejm. 1948-1949 przewodniczący CRZZ. W 1968 wycofał się z życia politycznego. Jego żoną była Róża Ochab (Grunbaum).
Mateusz Oks - Mordka Oks (1905-1996) - 1944-1945 instruktor KC PPR, od marca 1945 do grudnia 1948 zastępca kierownika Wydziału Organizacyjnego KC PPR.
Urodzony w Łucku, wykształcenie niepełne wyższe (chemik). Od 1926 działał w Akademickim Kole Socjalistycznym "Pochodnia" w Warszawie, od 1927 w KZMP, od 1929 członek KPZU. W 1930 aresztowany, w 1933 skazany przez Sąd Okręgowy w Łucku na osiem lat ciężkiego więzienia, w 1935 zwolniony ze względu na stan zdrowia. W czasie wojny w ZSRR, działacz ZPP w Taszkiencie. 1944-1945 instruktor KC PPR, od marca 1945 do grudnia 1948 zastępca kierownika Wydziału Organizacyjnego KC PPR, od kwietnia 1947 do października 1948 zastępca członka KC PPR. Członek KC PZPR, delegat na I, II, III zjazdy PZPR. W 1967 był zastępcą dyrektora PZU. Zmarł w Warszawie.
Adolf Abraham Berman (1906-1978) - od stycznia 1944 kierownik referatu żydowskiego KRN. 1945 wiceprzewodniczący, następnie przewodniczący Centralnego Komitetu Żydów Polskich.
Brat Jakuba Bermana, działacz komunistyczny. Członek Poalej Syjon-Lewicy, redaktor "Arbeter Cajtung". W czasie okupacji niemieckiej współorganizator Bloku Antyfaszystowskiego i redaktor jego organu "Der Ruf". Od października 1942 prezes Żydowskiego Komitetu Narodowego, z jego ramienia od stycznia 1942 do lipca 1943 sekretarz Rady Pomocy Żydom "Żegota". Od stycznia 1944 kierownik referatu żydowskiego KRN. 1945 wiceprzewodniczący, następnie przewodniczący Centralnego Komitetu Żydów Polskich. Przewodniczący Poalej Syjon Lewicy Od 1947 poseł do Sejmu Ustawodawczego. Od 1950 w Izraelu, od 1951 poseł do Knesetu z ramienia socjalistycznej partii Mapam. Od 1954 w KP Izraela jako członek władz naczelnych.
[Żydzi w Dzierżoniowie w 1947]
manifestacja żydów w Dzierżoniowie w 1947
Jerzy Borejsza - Beniamin Goldberg (1905-1952) - redaktor naczelny organu ZPP "Wolna Polska", 1944-1945 - organu PKWN "Rzeczpospolita", 1948-1950 - "Odrodzenia". Organizator i prezes Spółdzielni Wydawniczo-Oświatowej "Czytelnik".
Pseudonim Gruby, jb, Jan Górski, Karol, K. Dłubek, Sewer, K. Wunin. Urodzony 14 lipca 1905 w Warszawie, syn Abrahama Goldberga, redaktora naczelnego żydowskiej gazety "Hajnt". Brat Józefa Różańskiego. Nazwisko Borejsza było rodzinnym pseudonimem literackim, przyjętym m.in. przez stryja, znanego poetę żydowskiego M. Borejszę. Uczęszczał do gimnazjum humanistycznego w Warszawie. W 12 roku życia wstąpił do żydowskiej organizacji "Haszomer Hacair", z której po 2 latach wystąpił wraz z grupą młodzieży komunizującej. Wiosną 1924 wyjechał do Berlina, a następnie do Hamburga, gdzie zamierzał zaciągnąć się do marynarki. Nie przyjęty ze względu na stan zdrowia, wrócił do kraju, W drodze powrotnej został aresztowany na stacji Grajewo za przewożenie książek i pism o treści rewolucyjnej zakupionych w Berlinie. Przez 3 miesiące więziony był w Białymstoku, po czym zwolniono go za kaucją. W związku z aresztowaniem został usunięty z gimnazjum. W 1924 wstąpił do Wolnego Harcerstwa. Brał udział w III Zjeździe Wolnego Harcerstwa (1-3 sierpnia 1924 w Helenowie koło Warszawy), którego był sekretarzem. Zjazd przerwała obława policyjna; przez kilka dni przebywał w więzieniu. Po zwolnieniu w związku ze złym stanem zdrowia wyjechał za granicę. W 1924-1925 studiował na politechnice w Tuluzie. Następnie przeniósł się do Paryża, gdzie pracował jako tragarz, robotnik w zakładach Renaulta, później jako korektor w jednym z pism emigracyjnych. Jednocześnie studiował na Sorbonie romanistykę, specjalizując się w historii literatury hiszpańskiej.. Podczas studiów w Tuluzie i Paryżu współpracował z francuskimi i hiszpańskimi lewicowymi kołami anarcho-syndykalistycznymi, wyjeżdżał nielegalnie do Madrytu i Katalonii, gdzie prowadził działalność o charakterze politycznym. Współpracował m.in. z anarchistą Durutti (późniejszym przywódcą w wojnie republikańskiej) i Macią (późniejszym prezydentem Katalonii). W 1926 brał udział w przygotowaniach do rewolty katalońskiej, został też redaktorem hiszpańskiego pisma "Accion", założonego przez Duruttiego. Pod koniec 1927 wrócił do kraju; powołany do wojska służył w 81 p.p. strzelców grodzieńskich w Grodnie i Sokółce. Po zakończeniu służby wojskowej pracował jako drukarz i korektor w Warszawie. W październiku 1929 wstąpił do KPP. Pracował jako instruktor, następnie jako sekretarz do spraw agitacji i propagandy Komitetu Warszawskiego KPP. W 1932-1933 członek egzekutywy KD Wola, później KD Mokotów. 7 lipca 1933 aresztowano go za przemówienie wygłoszone na wiecu bezrobotnych i wyrokiem SO w Warszawie z 20 grudnia tego roku skazano na rok więzienia. Zwolniony za kaucją po 8 miesiącach, powrócił do pracy partyjnej jako sekretarz do spraw agitacji i propagandy w Komitetu Warszawskiego KPP. W kwietniu 1934, w związku z aresztowaniami przed 1 Maja, przeszedł na stopę nielegalną. Jako członek KO KPP Warszawa-Podmiejska kierował strajkiem robotników cegielni pod Wołominem, za co w maju tego roku został aresztowany. Więziony przez 10 miesięcy, został zwolniony za kaucją. Po wyjściu z więzienia pracował krótko w Centralnej Redakcji KPP. Następnie został przeniesiony do Centralnego Wydziału Zawodowego przy KC KPP; był sekretarzem redakcji przy tym wydziale, instruktorem do spraw zawodowych na Górny Śląsk (wydawał tam "Tygodnik Robotniczy") oraz przez pewien czas sekretarzem wydziału. Obok pracy partyjnej rozwijał ożywioną działalność publicystyczną i literacką. Od 1936 pracował w prasie legalnej. Pisał artykuły do lewicowego czasopisma "Lewar" oraz do "Dziennika Popularnego", "Sygnałów", "Wiadomości Literackich" i "Skamandra". Za zgodą KPP podjął także współpracę z "Czarno na białem". Współpracował również z organem ZNP "Dziennikiem Porannym"; w 1937 należał do współorganizatorów 6-tygodniowego strajku okupacyjnego pracowników tego pisma (sekretarz komitetu strajkowego). Rozgłos jako publicyście przyniósł mu cykl artykułów drukowanych w "Wiadomościach Literackich" w obronie Republiki Hiszpańskiej. W artykułach tych, nawiązując do problemów ogarniętej wojną domową Hiszpanii, rozwijał program frontu ludowego w Polsce. Wywołały one gorące polemiki w ówczesnej prasie. Tę samą problematykę podjął następnie w książce pt. "Hiszpania (1873-1936)" (1937). Do znanych prac publicystycznych należał również jego cykl Cienie, drukowany w przededniu wojny w czasopiśmie "Czarno na białem", w których ostrzegał przed groźbą nadchodzącej wojny. Z powodu tej działalności ostro atakowany był przez trockistów, którzy wydali pamfiet "Cień Borejszy". Po rozwiązaniu KPP (1938) współpracował w 1938-1939 z "Robotnikiem". Pod koniec 1939 przedostał się do Lwowa, gdzie w 1939-1940 był dyrektorem "Ossolineum". Następnie był redaktorem podręczników historii literatury i wypisów literatury dla polskich szkół średnich; opracował program historii literatury polskiej dla klas VIII-X. Praca ta była pierwszą próbą ujęcia dziejów literatury z pozycji materializmu historycznego. Od 1940 należał do Związku Pisarzy Radzieckich. Wybuch wojny niemiecko-radzieckiej w czerwcu 1941 zastał go w Kijowie. Następnie przebywał w Moskwie i Kujbyszewie. Dzięki poparciu G. Dymitrowa został przyjęty jako ochotnik do Armii Czerwonej (1942-1943). Walczył na Froncie Kalinińskim w randze kapitana. W 1943 wziął czynny udział w organizowaniu ZPP i 1 Dywizji im. T. Kościuszki. W 1943-1944 współpracował z organem ZPP "Nowe Widnokręgi" oraz był redaktorem naczelnym "Wolnej Polski". Jednocześnie służył w 1 Armii WP w stopniu majora. Opublikował w tym czasie m.in. cykl reportaży frontowych. Po zajęciu Polski przez ZSRR prowadził niezwykle ożywioną działalność polityczną, społeczną i kulturalną. Od 1944 był działaczem PPR; 14 kwietnia 1947 został zastępcą członka KC, a 1 października 1948 zastępcą kierownika Wydziału Propagandy, Kultury i Oświaty KC PPR. Od 7 maja 1945 poseł do KRN. Był m.in. organizatorem i w 1944-1945 redaktorem naczelnym "Rzeczypospolitej" (organ PKWN), organizatorem i prezesem Spółdzielni Wydawniczej "Czytelnik" (1945-1948), redaktorem naczelnym czasopisma społeczno-literackiego "Odrodzenie" (1947-1950), inicjatorem budowy Domu Słowa Polskiego, pełnomocnikiem rządu do spraw "Ossolineum", jednym z organizatorów międzynarodowego ruchu "obrońców pokoju" oraz inicjatorem i sekretarzem generalnym Światowego Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokoju (25-28 sierpnia 1948 we Wrocławiu). Odegrał dużą rolę w pozyskaniu dla Polski Ludowej pisarzy i intelektualistów dawniej dalekich od socjalizmu. Na Kongresie Zjednoczeniowym PPR i PPS (15-21 grudnia 1948 w Warszawie) został wybrany zastępcą członka KC PZPR; był zastępcą kierownika Wydziału Kultury, Oświaty i Nauki KC PZPR. W styczniu 1949 ciężki wypadek samochodowy wytrącił go z normalnego toku pracy. Był sekretarzem Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju i sekretarzem generalnym Komitetu do Spraw Kultury przy Prezydium Rady Ministrów. Zmarł 19 stycznia 1952 w Warszawie.
Emil Sommerstein (1883-1957) - członek ZPP, wszedł w skład PKWN. Współzałożyciel (1944) i do 1946 prezes Centralnego Komitetu Żydów Polskich.
Działacz polityczny, adwokat. Członek organizacji syjonistycznych w Polsce. W latach 1922-1927 i 1930-1939 poseł na sejm II RP. Współzałożyciel i działacz żydowskiego ruchu spółdzielczego. 1939-1944 więziony w ZSRR. Od wiosny 1944 reprezentował Żydów polskich w Moskwie. Stał na czele Komitetu Organizacyjnego Żydów Polskich w ZSRR przy ZPP. Członek ZPP, wszedł w skład PKWN. Kierownik Resortu Odszkodowań Wojennych. Członek KRN. Współzałożyciel (1944) i do 1946 prezes Centralnego Komitetu Żydów Polskich. W 1946 wyemigrował do USA.
Stefan Staszewski - Szuster (1906-1989) - szef wydziału prasowego KC, usunięty w 1954
Działacz komunistyczny. Od 1921 w KZMP, szef kolportażu, członek sekretariatu KC i sekretarz KC, następnie w KPP. Od 1934 w ZSRR, wykładowca w kominternowskiej Szkole Partyjnej im. Lenina w Moskwie, pracownik wydawnictwa "Radzieckiej Trybuny". Do Polski wrócił jako funkcjonariusz partyjny. Działał w Zagłębiu, na Śląsku i w Łodzi, przez rok był pierwszym sekretarzem KC KZM Zachodniej Ukrainy, następnie członkiem Sekretariatu KZMP. 1930-1932 pracował w Sekretariacie KC KPP. Aresztowany i ponownie zwolniony za kaucją, wyjechał w 1934 roku do Związku Radzieckiego, gdzie został wykładowcą historii ruchu robotniczego w niemieckiej sekcji "Leninówki". W 1936 usunięty z KPP. Został aresztowany w roku 1937 przez NKWD i po ciężkich torturach w moskiewskim więzieniu Lefortowo skazany na wieloletni pobyt w obozie pracy na Kołymie. Zwolniono go po ośmiu latach odsiadki w roku 1945 wraz z grupą innych niedobitków Komunistycznej Partii Polski na osobistą interwencję Bolesława Bieruta u Stalina (PPR potrzebowała wtedy na gwałt wykwalifikowanych kadr do pracy partyjnej, z czego zdawał sobie sprawę Stalin). Po powrocie do kraju piastował szereg odpowiedzialnych funkcji partyjnych i rządowych w PRL. Był kolejno sekretarzem propagandy Komitetu Wojewódzkiego PPR w Katowicach, redaktorem naczelnym "Trybuny Robotniczej" w Katowicach, kierownikiem i zastępcą kierownika wydziału prasy i wydawnictw KC PPR (do grudnia 1948) oraz PZPR (do stycznia 1954), wiceministrem rolnictwa (do września 1955). W latach 1945-1948 w PPR, 1948-1968 w PZPR, 1955-1957 pierwszy sekretarz Warszawskiego Komitetu Wojewódzkiego. Po 1956 prezes PAP, następnie w ogóle wyrzucony z tzw. nomenklatury KC. Znalazł sobie pracę w PWN, w redakcji encyklopedii powszechnej. Usunięty na wiosnę 1968 roku z szeregów PZPR, został następnie oskarżony przez partyjne środki przekazu o inspirowanie antypartyjnej akcji marcowej tzw. komandosów. Sympatyk Komitetu Obrony Robotników i "Solidarności".
Tadeusz Daniszewski - Dawid Kirszbraun - dyrektor Szkoły Partyjnej KC PPR i PZPR. Kierownik Zakładu Historii Partii
Pseudonim Domański, Lutek, Nulkowski. Urodzony 10 czerwca 1904 w Warszawie w rodzinie inteligenckiej, syn Stanisława. Ukończył gimnazjum Zgromadzenia Kupców m.st. Warszawy. Już jako uczeń rozpoczął działalność społeczno-polityczną. W 1918-1919 uczestniczył w organizowaniu pierwszych, luźnych jeszcze kół młodzieży komunistycznej, a następnie (1919-1920) działał w uczniowskich klubach "Samopomoc" i "Samokształcenie" oraz w klubach młodzieży robotniczej na Woli i Powiślu. W 1921 wstąpił do KPRP; należał do organizacji partyjnej w dzielnicy Powiśle. Aktywnie uczestniczył w tworzeniu ZMK. 8 września 1922 został aresztowany; przebywał w więzieniach na Pawiaku i w Mokotowie. Z braku dowodów 17 lutego 1923 wypuszczono go na wolność. Wkrótce został kierownikiem Centralnej Techniki ZMK. Mimo trudnych warunków konspiracji zorganizował archiwum KC ZMK. Na początku 1925 został sekretarzem egzekutywy Komitetu Warszawskiego ZMK. 2 grudnia 1925 aresztowano go ponownie. Wyrokiem SO w Warszawie z 5 stycznia 1927 został skazany na 4 lata ciężkiego więzienia z zaliczeniem aresztu prewencyjnego. Pobyt w więzieniu mokotowskim wykorzystał dla gruntownych studiów w zakresie nauk społecznych, a zwłaszcza historii; jednocześnie prowadził zajęcia ze współwięźniami. 2 grudnia 1928 opuścił więzienie w wyniku amnestii. Nie wrócił już do pracy wśród młodzieży; KC KPP powierzył mu funkcję sekretarza KO KPP w Krakowie. W końcu 1929 na polecenie kierownictwa partii wyjechał do ZSRR, gdzie wykładał w szkole partyjnej i pracował w KW MK. Od tego czasu występował pod nazwiskiem Daniszewski. Uczestniczył w V Zjeździe KPP (16-29 sierpnia 1930 w Peterhofie koło Leningradu), pracując w sekretariacie zjazdu. Po powrocie do Polski w końcu 1930 został członkiem Sekretariatu Krajowego KC KPP. Pewien czas był również członkiem Sekretariatu KC MOPR. 18 stycznia 1932 aresztowano go po raz trzeci. Przebywał początkowo w więzieniu centralnym w Warszawie, a następnie na Pawiaku, gdzie jako członek zarządu komuny więźniów politycznych odegrał niemałą rolę w walce więźniów przeciwko wprowadzeniu zaostrzonego regulaminu. Groził mu duży wyrok, jednak w związku z poważną chorobą w rodzinie udało się w sierpniu tego roku zwolnić go za kaucją. Wkrótce wyjechał nielegalnie do ZSRR jako delegat na I Kongres MOPR, który rozpoczął się 10 września 1932 w Moskwie. Wygłosił tam referat w sprawach polskich. Po kongresie pozostał w Moskwie, podejmując pracę w KW MK jako referent ds. polskich. Jednocześnie wykładał na kursach partyjnych i zajmował się pracą publicystyczną. Uczestniczył w VII Kongresie MK (25 lipca - 20 sierpnia 1935 w Moskwie). Po powrocie do kraju w tym roku podjął pracę w Sekretariacie Krajowym KC KPP. Przypadkowe aresztowanie po 10 dniach oderwało go na długo od czynnego udziału w działalności partyjnej. W czasie trwającego półtora roku śledztwa przebywał w pojedynczej celi więzienia mokotowskiego. Mimo izolacji uczestniczył w walce więźniów politycznych o poprawę warunków. 31 marca 1937 został wysłany do obozu w Berezie Kartuskiej. Reżim Berezy był szczególnie ciężki dla niego. Jednak i tam włączył się od razu do organizacji więźniów, uczestniczył w uzyskiwaniu informacji politycznych itp. W grudniu 1937 przewieziono go do więzienia centralnego w Warszawie i przekazano do dyspozycji sądu. Wyrokiem SO w Warszawie z 24 stycznia 1938 skazany został na 12 lat ciężkiego więzienia bez zaliczenia pobytu w Berezie. Osadzony w więzieniu w Rawiczu, wydostał się stamtąd wraz z innymi więźniami we wrześniu 1939. Po bezskutecznych, usiłowaniach włączenia się do obrony kraju przedostał się do ZSRR. W 1940-1941 był redaktorem naczelnym wydawnictw polskiego Państwowego Wydawnictwa Literackiego w Językach Obcych, a następnie do 1942 pracował w Głównym Zarządzie Politycznym Armii Czerwonej. W 1943-1944 był redaktorem odpowiedzialnym radiostacji im. T. Kościuszki i kierownikiem Wydziału Wydawniczego ZG ZPP. Po zajęciu Lublina powrócił do kraju i w listopadzie 1944 podjął działalność w PPR. Jego głównym zadaniem było zorganizowanie Centralnej Szkoły PPR. Był jej dyrektorem od chwili powstania w grudniu 1944 w Lublinie, a następnie w Łodzi do grudnia 1948. Od lutego 1948 równolegle organizował w Warszawie Dwuletnią Szkołę Partyjną przy KC PPR-PZPR, której dyrektorem był do 1950. Jednocześnie od września 1948 był kierownikiem Wydziału Historii Partii KC PPR (później KC PZPR), a od 1957 do czerwca 1968 dyrektorem Zakładu Historii Partii (ZHP) przy KC PZPR. W czasie jego 20-letniego kierowania tą placówką przekształciła się ona z kilkuosobowej komórki badawczej o niewielkiej kolekcji druków socjalistycznych w rozbudowaną instytucję naukowo-badawczą, dysponującą rozległym archiwum i jedną z największych bibliotek specjalistycznych w zakresie polskiego i międzynarodowego ruchu robotniczego. Uczestniczył w I Zjeździe PPR (6-13 grudnia 1945 w Warszawie), a później, nie będąc członkiem KC, brał udział w jego obradach plenarnych. M.in. występował na plenum w czerwcu 1948, polemizując z oceną przeszłości polskiego ruchu robotniczego, dokonaną przez W. Gomułkę. Od Kongresu Zjednoczeniowego PPR i PPS (15-21 grudnia 1948 w Warszawie) do V Zjazdu PZPR (11-16 listopada 1968 w Warszawie) był członkiem KC PZPR. Jako delegat KC wziął udział w marcu 1951 w zjeździe KP Szwecji. Przez wszystkie te lata łączył działalność polityczną i organizatorską z pracą naukową. Był kierownikiem Katedry Historii Ruchu Robotniczego w Szkole Partyjnej przy KC PZPR i w Instytucie Nauk Społecznych, prowadził wykłady z historii polskiego i międzynarodowego ruchu robotniczego. 24 lutego 1956 nadano mu tytuł profesora nadzwyczajnego. W 1959 został zastępcą przewodniczącego Komitetu Nauk Historycznych PAN. Był również członkiem Rad Naukowych Instytutu Historii Wyższej Szkoły Nauk Społecznych przy KC PZPR oraz Zakładu Historii Stosunków Polsko-Radzieckich PAN, członkiem Komisji Koordynacyjnej badań w zakresie historii najnowszej oraz jednym z głównych inicjatorów "Słownika biograficznego działaczy polskiego ruchu robotniczego". W sierpniu 1968 przeszedł na rentę dla zasłużonych. Był autorem wielu artykułów i książek. W 1930-1936 ogłosił ok. 70 artykułów w polskiej, rosyjskiej i niemieckiej prasie komunistycznej, napisał kilka broszur, a także pod pseudonimem T. Nulkowski wydał książkę "Proletariat polski w ogniu walk strajkowych" (1936). Po wojnie opublikował 125 artykułów oraz 14 pozycji książkowych, m.in. "Feliks Dzierżyński" (1948); "1 maja. 60 lat święta międzynarodowej Solidarności" (1950) oraz "Zarys historii polskiego ruchu robotniczego" (1956). Niektóre jego prace tłumaczone były na język rosyjski, czeski i słowacki. Był także współautorem 2-tomowego podręcznika "Historia polskiego ruchu robotniczego 1864-1964" (1967), brał udział w redagowaniu wielu publikacji źródłowych z dziejów KPP, m.in.: "KPP. Uchwały i rezolucje"(1953), "Posłowie rewolucyjni w Sejmie w latach 1920-1935" (1961) i "Wybór pism i przemówień Adolfa Warskiego" (W. 1958). Zmarł 9 sierpnia 1969 w Warszawie. Odznaczony m.in. Orderem Sztandaru Pracy I klasy i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą OOP.
Włodzimierz Sokorski (1908-1999) - 1945-1948 sekretarz Komisji Centralnej Związków Zawodowych. 1952-1956 minister kultury i sztuki
Działacz komunistyczny, pisarz, publicysta, generał. Od 1926 w PPS-Lewicy (1929-1931 sekretarz generalny). Od 1931 w KPP. 1943-1944 współorganizator ZPP, zastępca dowódcy ds. politycznych i wychowawczych 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki, następnie 1 Korpusu PSZ w ZSRR. 1948-1975 zastępca członka KC PZPR. 1945-1948 sekretarz Komisji Centralnej Związków Zawodowych. W 1949 proklamował realizm socjalistyczny jako wzorzec. Główny propagator idei komunistycznych w sztuce. 1952-1956 minister kultury i sztuki. 1956-1972 przewodniczący Komitetu ds. Radia i Telewizji. 1945-1947 poseł do KRN, 1947-1956 i 1956-1976 na sejm. 1966-1990 redaktor naczelny "Miesięcznika Literackiego". 1980-1984 prezes Zarządu Głównego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację.
Zygmunt Modzelewski - Fischer (1900-1954) - 1947-1951 minister spraw zagranicznych. Od 1951 rektor Instytutu Nauk Społecznych przy KC PZPR, współorganizator i od 1952 członek PAN
Pochodził z rodziny robotniczej. Studiował na Uniwersytecie i w Szkole Nauk Politycznych w Paryżu, 1928 uzyskał doktorat z ekonomii (1951 także dr filozofii), 1951 prof. zwyczajny, 1952 członek rzeczywisty PAN. Od 1917 członek SDKPiL, od 1918 KPP. 1923-1937 przebywał we Francji, należał do Francuskiej Partii Komunistycznej (był członkiem jej Komitetu Centralnego 1924-1925). 1937-1945 przebywał w ZSRR, działał w Związku Patriotów Polskich i przy Centralnym Biurze Komunistów Polskich, 1944 był pierwszym dyrektorem Agencji "Polpress". Od 1944 członek PPR, był członkiem KC PPR 1945-1948. 1945 ambasador RP w ZSRR, 1945-1947 podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych; 1947-1951 minister spraw zagranicznych. 18 maja 1948 roku przekazał do Tel Awiwu depeszę, w której uznał w imieniu rządu polskiego nowopowstałe państwo i wyraził wolę współpracy. Od 1951 pracownik (i rektor) Instytutu Nauk Społecznych przy KC PZPR. Należał już wówczas do PZPR i był członkiem jej KC. 1952-1954 członek Rady Państwa, zmarł w trakcie kadencji. Był posłem do KRN, na Sejm Ustawodawczy oraz Sejm PRL I kadencji (od 1945). 1954 odznaczony Orderem Budowniczych Polski Ludowej.
[Manifestacja pierwszomajowa w 1948. Napis na transparencie: Żądamy realizacji uchwały ONZ o utworzeniu demokratycznego państwa żydowskiego w Palestynie]
Manifestacja pierwszomajowa w 1948. Napis na transparencie: Żądamy realizacji uchwały ONZ o utworzeniu demokratycznego państwa żydowskiego w Palestynie
Jerzy Albrecht - Finkelstein (1914-1992) - 1945-1948 pierwszy sekretarz Komitetu Warszawskiego, 1948-1954 członek Biura Organizacyjnego KC. Od 1950 do 1956 roku był przewodniczącym Rady Narodowej miasta stołecznego Warszawy
Działacz komunistyczny, ekonomista. Pochodził z rodziny inteligenckiej, ukończył studia na Akademii Nauk Politycznych w Warszawie. Od roku 1933 był sekretarzem Zarządu Warszawskiej Organizacji Młodzieży Socjalistycznej "Życie", a od 1934 roku w Komunistycznym Związku Młodzieży Polskiej. W 1941 był współzałożycielem Związku Walki Wyzwoleńczej, od 1942 w PPR (był sekretarzem Komitetu Warszawskiego), następnie PZPR (1945-1948 pierwszy sekretarz Komitetu Warszawskiego, 1948-1954 członek Biura Organizacyjnego KC, 1956-1961 sekretarz KC). Kierownik kolejno Wydziału Propagandy i Prasy oraz Działu Propagandy, Kultury i Oświaty KC PPR. 1945-1969 poseł do KRN, na Sejm Ustawodawczy i Sejm PRL, 1952-1956 przewodniczący Komisji Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej. 1952-1956 był także członkiem Prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Narodowego. Od 23 maja 1950 do 14 maja 1956 roku był przewodniczącym Rady Narodowej miasta stołecznego Warszawy. 1957-1961 zastępca przewodniczącego Rady Państwa. 1960-1968 minister finansów. 1968 wycofał się z życia politycznego.
Stanisław Skrzeszewski - Fokenman (1901-1978) - 1945-1947 ambasador w Paryżu, Minister Oświaty w latach 1947-1950, 1950-1951 podsekretarz stanu (wiceminister) w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, następnie minister Spraw Zagranicznych1951-1956
Syn maszynisty kolejowego, ukończył studia na Uniwersytecie Jagiellońskim (1924), w 1931 uzyskał tytuł doktora filozofii. W okresie mię...
mapownik