11. Nieprawidłowości w wychowaniu.
a) błąd w wychowaniu
b) pseudowychowanie ( definicja, formy oraz ich charakterystyka
a) Definicja błędu wychowawczego w/g Atoniny Guryckiej.
Najtrudniejszą definicję formułuje A. Gurycka w/g autorki „Błąd wychowawczy to także zachowanie wychowawcy, które stanowi realna przyczynę powstawania szkodliwych dla rozwoju wychowanka skutków, (…) wszędzie tam, gdzie obserwujemy zaburzenia interakcji między wychowawcą a wychowankiem, a szczególnie jej zerwanie, możemy z ogromnym prawdopodobieństwem mówić o błędzie wychowawczym”. Autorka wyróżnia dwa rodzaje błędów:
Błędy dydaktyczne (rzeczowe), które powstają wtedy, gdy do przekazywanej wiedzy przez nauczyciela wkrada się nieprawda, brak precyzji, nadmierne uproszczenia, pomijanie istotnych faktów czy błędne myślenie.
Błędy wychowawcze.
Antonia Gurycka twierdzi, że błędów należy szukać nie w tych dwóch płaszczyznach, ale poprzez analizę przebiegu sytuacji wychowawczych, wychowawczych interakcji, gdyż błąd jest produktem konkretnej i określonej sytuacji, w której są zaangażowani wychowawca i wychowanek. Ponadto o błędzie wychowawczym możemy mówić tylko wtedy, jeżeli towarzyszy temu nieświadomość nauczyciela w chwili lub trakcie jego zaistnienia. W przypadku, gdy nauczyciel z całą świadomością działa na szkodę ucznia np. katowanie, zastraszanie, ubliżanie, odgrywanie się na uczniach, to mamy do czynienia z wykroczeniem i przestępstwem.
Konsekwencje błędów wychowawczych mają zróżnicowany charakter. Mogą być one doraźne, natychmiastowe i odległe w czasie, ujawniające się w późniejszym okresie, mogą być słabe lub głębokie.
Warunkiem wystąpienia skutków doraźnych jest pejoratywna ocena sytuacji przez wychowanka. Skutki odległe w czasie powstają w wyniku zapisu zdarzenia w pamięci trwałej, tj. doświadczenia o mocy regularnej, czyli takiego, które sprawia , ze doraźne skutki błędów wychowawczych wytwarzają nowe, niekorzystne lub zaburzają dotychczasowe prawidłowe sposoby funkcjonowania.
Cztery strefy szkodliwości błędów wychowawczych: 1. Zaburzona lub zerwana interakcja wychowawcza oraz powstała u wychowanka reprezentacja tego faktu mająca cechy negatywne dotyczące całej sytuacji, w której błąd wystąpił, jak również osoby wychowawcy, a czasami także wychowanka. 2.Przeniesienie (generalizacja)pejoratywnej oceny obrazu bądź zaburzonego zachowania wychowanka poza sytuację, w której błąd wystąpił. 3.Doswiadczenia, które dla dalszego rozwoju są niekorzystne, hamują i zaburza rozwój oraz nadają mu niekorzystny kierunek. 4.Skutki trudniej odwracalne, występujące w kształtującej się osobowości ucznia. Biorąc pod uwagę rzeczywiste skutki konkretnych błędów, ustalono, że:
Agresja nauczyciela wywołuje u dziecka zagrożenie, lek, spadek nastroju, poczucie winy, ucieczkę, izolacje, agresje wobec wychowawcy,
Hamowanie aktywności może prowadzić do podporządkowania z leku przed wychowawcą ,
Zniżenie samooceny, spadku nastroju, buntu, łamania zakazów, agresji , obrażania się izolacji,
Obojętność powoduje zniżenie samooceny, utratę wiary w siebie , „zebranie” o uczucie, izolację od wychowawcy.
Jak postępować, aby uniknąć błędów wychowawczych.
Przedstawiona powyżej analiza zmusza do pewnych refleksji i wniosków. Ważne jest jednak, abyśmy mieli świadomość, ze niektóre nasze zachowania, reakcje czy brak reakcji mogą mieć konsekwencje wychowawcze. Powinniśmy wiedzieć co jest błędem a co nie jest. Wiedza ta z kolei powinna nieść za sobą refleksję, czy mogę postępować unikając błędów wychowawczych, choć pierwsze pytanie powinno chyba brzmieć - czy chcę ? Ważne jest to , ze aby wychowawca stale analizował tworzone sytuacje wychowawcze, własne zachowanie i reakcje wychowanków, tak aby można było skutecznie korygować i naprawiać.
b) pseudowychowanie ( definicja, formy oraz ich charakterystyka).
Pseudowychowanie jest zjawiskiem odrębnym, ma miejsce wówczas, gdy nie następuje przekraczanie przestrzeni międzypodmiotowej, którego istotą jest przenikanie się działania
(podmiotu wychowującego) z doznaniem (podmiotu wychowywanego). Między podmiotami wychowania zachodzi pewna nierówność.
wychowanie nieadekwatne – nie rozpoznaje faktycznej sytuacji wewnętrznej wychowanka i działa na oślep obok czy też nawet wbrew tkwiącym możliwością.
wychowanie fikcyjne – kiedy nie rzekomy wychowawca i nie rzekomy wychowanek w swych interakcjach nie potrafią zharmonizować swego współdziałania – doznawania współ.
wychowanie wyobcowane – polega na tym, że to nie bezpośredni podmiot doznawania jest odbiorcą, to nie dla niego inicjowany jest proces wychowawczy, jedynie stwarza się takie pozory, podczas gdy właściwym odbiorcom wytworów wychowania są pośrednie podmioty doznawania, osoby czy instytucje.
wychowanie zawładające – rezygnuje najczęściej ze zdobycia autentycznego wpływu na wychowanka, stara się wpływać na niego poprzez rozmaite układy zależności. Jego środkiem jest przymus.
3. Teoria wychowania jako subdyscyplina pedagogiki ( jej przedmiot, problematyka badawcza i miejsce w strukturze nauki o wychowaniu )
*teoria od praktyki różni się tym, że teoria zawiera uporządkowaną wiedzę o określonym fragmencie rzeczywistości a praktyka jest zespołem działań przekształcających ten fragment rzeczywistości
*teoria jest wytworem powstającym w wyniku działalności badawczej w której badacz musi stosować określone procedury, zasady i reguły legitymizacji wiedzy zawartej w teorii
*teoria jest systemem twierdzeń uporządkowanych merytorycznie i logicznie. Kryterium uporządkowania merytorycznego wyznacza przedmiot. Logicznie są związane z dwoma formami- dowodzeniem i wyjaśnianiem
Cechami wyróżniającymi teorię naukową są:
a) abstrakcyjność
b) weryfikalność
c) najczęściej dotyczy ogólnych praw i prawidłowości oraz ujmuje prawdy ponadjednostkowe czyli odnoszące się do szerszej klasy zjawisk, cech, procesów niż jeden konkretny przykład
Teoria wychowania-jej miejsce w strukturze ogólnej wiedzy o wychowaniu.
Niema jednoznacznych rozstrzygnięć czy teoria wychowania jest samodzielną dyscypliną naukową czy też subdyscypliną pedagogiki. Dyskusja może odbywać się na dwóch płaszczyznach:
a) formalno-leksykalna
b) teoretyczno-metodologiczna
7. Antropologiczna perspektywa- filozoficzna analiza wychowania
Antropologia to najszerzej pojęta nauka o człowieku, jest to dziedzina filozoficzna.
Antropos – człowiek , logos – nauka
Nie ma jednej filozofii człowieka
- wizja człowieka istoty społecznej, człowiek najwyższa wartość, ale podporządkowuje się społeczności
- człowiek najwyższa wartość
- człowiek istota ekonomiczna
- człowiek twórca narzędzi
- człowiek twórca
Kim jestem jako człowiek ? Dlaczego istnieję ? Jaki mam być?
Są różne nurty antropologiczne.
Człowieczeństwo ma wymiar pewnych wartości, praw. Na całym świecie jest uznawana deklaracja człowieka jako swoisty kodeks praw ludzkich, które są uznawane. Prawa człowieka są podstawowymi wartościami, tworzą fundament doboru treści wychowania. Mamy obowiązki względem siebie i innych. Człowiek potrzebuje wychowania, musi mieć możliwość wychowania do pełni człowieczeństwa. Wizja człowieka potrzebującego wychowania w XX wieku została podważona.
8. Aksjologiczna perspektywa- analizy procesu wychowania (wartości, ich znaczenie w procesie edukacji)
Podejście aksjologiczne jest kwestią istotną w procesie kształtowania świadomości nad jakością wychowania w różnych formach instytucjonalnych. KAZIMIERZ DEMEK podkreśla, że niedocenianie a niekiedy brak wartości w edukacji szkolnej ale również w życiu człowieka i społeczeństwa jest główną przyczyną i najczęstszą drogą do dewiacji i patologii. Podkreśla porzucenie w szkole, aksjologicznej busoli(wartości) powoduje zakłócenia logosu z etosem, zwiększa rozmiary zjawiska brutalizacji życia, kryzys świadomości, zanik sakrum, ekspansję profanum na czele z nauką, która przestaje być narzędziem a staje się wartością. Również WŁADYSŁAW CICHOŃ podkreśla, że wiedza o wartościach stanowi fundament wychowania zarówno w wymiarze indywidualnym(jednostkowym) jak i zbiorowym(społecznym). Ta wiedza daje podstawę do formułowania realizowania norm wychowawczych, normy te stanowią ogólne zasady jakimi powinien kierować się wychowawca w relacjach z wychowankiem. Dopiero wówczas możemy mówić o urzeczywistnianiu się wartości w wychowaniu. Wychowanie zawsze uwikłane jest w naturalne związki ze światem wartości, stąd ważne pytanie, to pytanie o związki, o to co one wyrażają, jak przebiegają, np. czy można sensownie rozważać wychowanie poza wartościami albo czy i jakie wartości realizowane są dzisiaj w wychowaniu? Albo czy i co powinno się mówić o wartościach w wychowaniu? Wybór systemu wartości od którego nie można uciec w procesie wychowania powinien mieć swe nie tylko w samej naturze aksjologicznej ale także w naturze człowieka. Wg. CICHONIA wychowawcze kształtowanie charakteru, woli, postawy życiowej a przede wszystkim osobowego JA musi być wyznaczone takimi wartościami, które w duchowej swerze człowieka znajdują swe zakotwiczenie i jednocześnie służą formułowaniu i rozwijaniu jego osobowości. Wybór świata wartości zawsze uzasadnia sens relacji wychowawczej.
9. Teleologiczna perspektywa- analiza wychowania (cele wychowania, ich funkcje, możliwe żródła wyprowadzenia celów wychowania oraz ich ideał wychowawczy, cel wychowania, wzór osobowy).
Teologiczna płaszczyzna (cel) – w ramach tej analizy dokonujemy rozważań nad celami wychowania tzn. istotą, źródłem, rodzajami celu i sposobami formułowania celów wychowania, ideałów wychowania, wzorów osobowych ale również klasyfikacji celów, ich hierarchizacji, operacjonalizacji i taksonomii: co?, po co?, jak długo?
Teologia to nauka o celach lub pogląd filozoficzny wg którego celowość stanowi zasadę oraz wyjaśnienie istoty i przebiegu zjawisk i procesów.
Cel wychowania to punkt do którego skierowane jest jakieś działanie. Centralne miejsce akcji, cel wyraża intencjonalność, świadomość, ukierunkowanie procesu wychowania. Są to inaczej stany rzeczy które w wychowaniu chcemy osiągnąć. W ujęciu pedagogicznym najczęściej cele wychowawcze określa się jako postulowane zmiany w osobowości wychowanka albo zamiar wychowawczy lub standard wychowania.
Pojęcie celu nie jest jednoznacznie zdefiniowane. Często podejmuje się próbę przedstawienia celu wychowania poprzez wyodrębnienie pewnych cech które powinny być u człowieka ukształtowane np. uczciwość, sumienność, odpowiedzialność, życzliwość, wsparcie, pomoc, twórczość.
Cele wychowania pełnią ważne funkcje :
- cele stanowią punkt odniesienia oraz kryterium oceny
- pełnią funkcję regulacyjną tzn. stanowią gwarancję przeciw rozbudowywaniu środkó
- organizują struktury szkolne, programy, metody kształcenia
- wzmacniają to co ważne ale mogą demaskować to co ukryte , złe i niewłaściwe
- pełnią funkcję koordynującą i integrującą oraz mobilizującą w procesie wychowania
- zapewniają trwanie wartości i ich wzmacnianie
Źródło wyprowadzania celów wychowania:
a) stanowisko teoretyczne w zakresie wyprowadzania celów wychowawczych
Są różne np. Józef Gurniewicz wyodrębnia 5 źródeł wyprowadzania celów wychowawczych można dzielić je tradycyjnymi źródłami choć współcześnie do niektórych się nawiązujesz to: natura człowieka , świat wartości uniwersalnych, życie społeczne, wizje świata zawarte w ideologii, wartości religijne
Inni autorzy np. B. Śliwierski, A. Tchórzewski, K. Sośnicka źródła dzielą na dwa typy: klasyczne sposoby uzasadniania i wprowadzania celów wychowania najbardziej utrwalone w tradycji teorii i praktyki wychowawczej
b) źródła współczesne (podział ten jednak umowny)
Do źródeł klasycznych zalicza się te o rodowodzie antropologicznym czyli wyprowadzenie celów wychowawczych. Z natury człowieka (kim jest człowiek) miejsca człowieka w świecie i roli świata w życiu człowieka. Nurty antropologiczne dzieli się na naturalistyczne i humanistyczne. Przykładem naturalistycznego źródła wywodu i uzasadniania celów wychowywania jest koncepcja Kazimierza Sośnickiego i B. Suchodolskiego. Innym źródłem uzasadnienia celu wychowania są wartości. Szczególnie ma to odzwierciedlenie w koncepcjach religijnych oraz tradycyjnych opartych o wartości ogólnoludzkie i historycznie trwałe
c) wprowadzanie celów wychowania z ideologii społecznej (najbardziej krytykowane) Bowiem ideologia ma zawsze charakter dyrektyw a więc nie ma miejsca na indywidualność, twórczość w procesie wychowania.
d) wyprowadzenie celów wychowania z dziejów oświaty i pedagogiki oraz nauk podstawowych: biologii, psychologii i socjologii. B. Śliwierski podkreśla, że jedno z ważniejszych klasycznych źródeł wyprowadzania celów to odwoływanie się do zróżnicowanego jakościowego świata wartości. Ta perspektywa uzasadnia nie tylko cele wychowawcze ale także treści i metody programów wychowawczych. Autor podkreśla, że cele wychowawcze mają ścisły związek z wartościami, cel wypływa z wartości, jawi się jako pewien standard.
Perspektywą optymalną wyprowadzania i uzasadniania podzielone przez znaczną część teoretyków wychowania jest łączenie przy wyprowadzaniu i uzasadnianiu celów wychowania trzech perspektyw:
1) antropologiczne czyli z odpowiedzi na pytanie o istotę i godność człowieka
2) normatywne tj. na podstawie norm i wartości przyjętych
3) pragmatyczne tj. uwzględniające współczesne oraz prognozowane przewidywane problemy i zadania jakie należy podejmować dla przetrwania społeczeństwa i jego kultury
Drugą współczesną propozycję wyprowadzania i uzasadniania celów wychowawczych są prawa człowieka. Mówimy tu o prawach człowieka jako podstawowej zasadzie wychowania w szkole
Prawa te wskazane są w następujących źródłach:
a) Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej
b)Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
c) Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wartościach
d) Międzynarodowy Pakt Praw Politycznych i Obywatelskich
e) Konwencja o Prawach Dziecka
Trzecie współczesne źródło wyprowadzania celów wychowania z wyzwań dla przyszłości.
a) Źródłem tym mogą wyzwania które zostały określone (nazwane) i zamieszczone) w powszechnie znanych dokumentach np. w Białej Księdze kształcenia i doskonalenia wydanej przez Komisję Europejską do spraw wychowania i kształcenia młodzieży
b) Raport Międzynarodowy sporządzony przez Komisję do spraw edukacji dla XXI wieku
c) Raport Klubu Rzymskiego
W raportach tych wskazuje się na 3 wielkie czynniki przemian:
a) rozwój społeczeństwa informatycznego
b) rozwój cywilizacji naukowej i technicznej
c) narastające procesy globalizacyjne
4. Związek teorii wychowania z innymi naukami oraz jej zadania i funkcje
ZADANIA TEORII WYCHOWANIA:
-określenie przedmiotu poznania z uwzglednieniem wieloaspektowosci
-ustalenie podst.założeńtzn.epistemologicznych,ontologicznych i
metodologicznych w oparciu o ktore dokonuje siepisu i wujaśnień
przedmiotu poznania
-zdefiniowanie i sklasyfikowanie podstawowych pojec tak aby tworzyły
logiczna całość
-okreslenie problemów i sformulowanie ich w określonejperspektywie
epistemologicznej czyli w polu poznawczym
-ustaleniei przyjęcie określonej srategii orazaby mozna bylo gromadzic
materiał empiryczny,opracować dane empiryczne oraz formułować sady i
twirdzenia które wchodzą w skład teorii
FUNKCJE TEORII WYCHOWANIA:
-funkcja poznawcza-wyraża sie w poszukiwaniu prawd o swiecie,człowieku
oraz zwiazku człowieka ze światem
-funkcja generalizujaca-polega na porzadkowaniu systematyzacji twierdzeń
tworzących teorie w pewna logiczna calość
-funkcja deskryptywna(opisowa)-żetelny opis badanej rzeczywistosci
kryjacej sie pod nazwą wychowanie i pochodzenie tej nazwy
-funkcja praktyczna-wypracowane twierdzenia i sądy oraz opinie w ramach
t.wychow. mają społeczną uzyteczność
-funkcja prognostyczna-woparciu w oparciu o zgromadzone
stwierdzenia,wyniki badań empirycznych,opisy i sądy dotyczące
rzeczywistosci,mozemy przewidywac pewne zdarzenia lub fakty którymi
zajmuje sie teoria
-funkcja ewaluacyjna tzn.dzieki poddawaniu ocenie pewnych
zjawisk,faktow,mozemy wprowadzac dzialania naprawcze jak rownież odnosic
je do określonego systemu wartosci
Teoria wych.jako subdyscyplina pedagog.współpracuje z róznymi
dyscyplinami.Podst.jestFILOZOFIA dostarcza ona podst.twierdzeń dotyczącyc
człowieka(kim jest jaki jest)i relacji człowieka ze światem.Szczegolnie
TEORIA kożysta z antropologii filozoficz.teleologi i aksjologii.
2 dyscypliną jest SOCJOLOGIA.Powiazania T.WYCHOW.z socjologia obejmuja
wiedzę o spolecznych mechanizmach,ktore prowadza do zmian w osobowości
czlowieka,natomiast SOCJOLOGIA WYCHOWANIA opisuje relacje między
ludzkie,analizuje statusy spoleczne roznych osob oraz diagnozuje srodowiska...
Diot