szereg_syczacy.pdf
(
26144 KB
)
Pobierz
Microsoft PowerPoint - SZEREG SYCZĄCY- nasza prezentacja - calosc.ppt
SZEREG SYCZĄCY
( ZĘBOWY )
KLASYFIKACJA AKUSTYCZNA POLSKICH
FONEMÓW
Fonemy
Cechy dystynktywne
s
spółgłoskowy
ponad
krtaniowy
ł
agodny
j
asny
długi
bezdźwięczny
z
spółgłoskowy
ponad
krtaniowy
łagodny
jasny
długi
dźwięczny
ontogeneza
artykulacja
patologia
terapia
c
spółgłoskowy
ponad
krtaniowy
raptowny
jasny
skupiony
bezdźwięczny
dz(
ʒ
)
spółgłoskowy
ponad
krtaniowy
łagodny
jasny
skupiony
krótk
i
dźwięczny
Tabela 2. RocławskiB., Zarys fonologii, fonetyki, fonotaktykii fonostatystyki
współczesnego języka polskiego, Gdańsk 1976.
PONAD KRATANIOWE
fonemy sąponad krtaniowe, jeżeli wykazująpobudzenie z
silnego źródła szumów lub źródła impulsów
ŁAGODNE
fonem, który nie wykazuje gwałtownych zmian poziomu w formie nagłego
spadku i wzrostu; w przeciwnym wypadku fonem jest
RAPTOWNY
JASNE
jasnefonemy cechuje uwydatnienie stosunkowo wysokich częstotliwości; jest ono
realizowane w różny sposób
fonemy ponad krtaniowe sąjasne, jeżeli cała energia lub
przeważająca jej cześćprzypada w częstotliwości powyżej 2 kHz
KRÓTKIE
dokładne ilościowe opracowanie tej cechy, przyjętej na razie hipotetycznie, nie
zostało jeszcze zakończone; orientacyjnie przyjmuje się, że stosunek czasu trwania fonemów
krótkich do
DŁUGICH
wynosi 1:1,5
SKUPIONE
skupionefonemy wykazująznaczne stosunkowo skupienie energii w
środkowym zakresie częstotliwości; szczegółowa charakterystyka w formie najprostszych
danych pomiarowych zależy od typu fonemu
skupione fonemy ponad krtaniowe mająco
najmniej jedno wydatne maksimum w widmie pomiędzy 1 a 4 kHz; fonemy nie spełniające
warunków są
ROZPROSZONE
DŹWIĘCZNE
fonemy dźwięczne charakteryzuje obecnośćskładowej prawie
periodycznej; fonemy nie wykazujące tej cechy są
BEZDŹWIĘCZNE
SYSTEMY FONOLOGICZNE WSPÓŁCZESNEJ
POLSZCZYZNY
Fonem
Z. Steibera
W. Jassema
B. Rocławskiego
/s/
[s, s’]
[s, s’]
[s, s’]
/z/
[z, z’]
[z, z’]
[z, z’]
/c/
[c, c’]
[c, c’]
[c, c’]
/
ʒ
/
[
ʒ
,
ʒ
’
]
[
ʒ
,
ʒ
’
]
[
ʒ
,
ʒ
’
]
POWRÓT DO TABELI
Tabela 4. RocławskiB., Zarys fonologii, fonetyki, fonotaktykii fonostatystyki
współczesnego języka polskiego, Gdańsk 1976.
CZĘSTOŚC WYSTĘPOWANIA FONEMÓW
Ranga
Fonem
%
14
/s/
2,96
21
/z/
1,73
29
/
ʒ
/
1,20
33
/c/
0,61
Tabela 5. RocławskiB., Zarys fonologii, fonetyki, fonotaktykii fonostatystyki
współczesnego języka polskiego, Gdańsk 1976.
Milewski S.,
Lingwistyczne i dydaktyczne aspekty analizy fonemowej
, Lublin 1999
1
Okresy rozwoju
dziecka
Okres kształtowania
mowy
Dźwięki
Słownictwo
forma wypowiedzi
ONTOGENEZA wg Leona Kaczmarka
U progu przedszkola ( wiek około 3 lat ) dziecko wymawia na ogółzgodnie z
tradycją, zarówno co do funkcji jak i postaci fonicznej :
• wszystkie samogłoski i y e ę a o ą u ,
• wszystkie spółgłoski wargowe twarde i zmiękczone p b p’ b’ m m’
• wargowo-zębowe twarde i zmiękczone f v f’ v’
•
środkowojęzykowe ś ź ć
ʒ́
( dź) ń
• tylno-językowe zwarte twarde i zmiękczone k g k’ g’
• oraz szczelinową ch
• z przedniojęzykowych zębowych zwarte t d oraz półotwartą n
• z przedniojęzykowych dziąsłowych półotwartych l l’ wreszcie półsamogłoski l
oraz j
Sporadycznie pojawiają się :
•
przedniojęzykowes z c
ʒ
( dz)
•
a nawet dziąsłowe š( sz) ž( ż ) č
(
cz)
ǯ
( dż)
Okres
prenatalny
Etap
przygotowawczy
0 –9 miesiąca życia
płodowego
Rozwój mózgu oraz narządów mowy ( nadawania i odbioru)
Okres
niemowlęcy
Okres
melodii (sygnału
apelu)
0 –1 roku życia
-głużenie
- gaworzenie
-echolachia
a e i
m b p d t
-krzyk,
-płacz
Okres
wyrazu
(sygnału
jednoklasowego)
1-2 rok życia
o u a e y
p b m t d n l k ść
Wypowiedzenia:
-jednoczłonowe
-wyraz-zdanie
-pseudo zdanie
Okres
poniemowlęcy
a o u e y ęą
p b m w f p b m w
f
t d n i r
śźć dź
k g x
s z c dz
sz ż czdż
ń
800-1500 wyrazów:
-rzeczowniki
-czasowniki
-przymiotniki
-liczebniki
-przyimki
-spójniki
-zaimki
-przysłówki
-wypowiedzenia
dwuczłonowe
-zdanie z
podmiotem i orzeczeniem
-zdania: oznajmujące,
rozkazujące,
pytające,
wykrzyknikowe
Okres zdania
(sygnału
dwuklasowego)
2 –3 rok życia
Okres swoistej mowy
dziecięcej
( swoistych form
językowych)
3 –7 rok życia
s z cdz r
3500 a nawet 7000
wyrazów (w
zależności od
środowiska
wychowawczego)
Pełna umiejętnośćbudowania
wypowiedzi i posługiwania
sięformami, które
obowiązują.
Okres
przedszkolny
wymowa
opanowana
ONTOGENEZA wg Leona Kaczmarka
( Kaczmarek L.,
Nasze dziecko uczy się mowy
, Lublin 1977 )
•jest spółgłoską przedniojęzykowo-zębową twardą, szczelinową,
bezdźwięczną i ustną
•jest podstawową głoską w klasie głosek stanowiących fonem /s/
Okres swoistej mowy dziecka ( swoistych form językowych, 3-7 ). W tym okresie,
dokładniej w wieku 5-6 lat, dziecko zdobywa umiejętność wymawiania pełnego
zasobu głoskowego języka polskiego.
Utrwalają się ostatecznie w wieku 3-4 lat spółgłoski przedniojęzykowo-
zębowe
•występuje we wszystkich pozycjach w wyrazie ( nagłos,
śródgłos, wygłos )
ARTYKULACJA
(
RocławskiB., Zarys fonologii, fonetyki, fonotaktykii fonostatystyki
współczesnego języka polskiego, Gdańsk 1976.)
Jama ustna
otwarta
Jama nosowa
zamknięta; co ułatwia zwiększenie ciśnienia w jamie ustnej
Język
swąprzedniączęścią(apexemi praedorsum) przysuwa siędo przodu jamy ustnej;
apexopiera sięo przednie siekacze, a praedorsumprzysuwa siędo górnych siekaczy i dziąseł;
w środkowej strefie języka tworzy sięwąski rowek, przez który wydobywa siępod ciśnieniem
powietrze; zostaje tu ono wprawione w ruch drgający
Wargi
mająnajczęściej układ płaski; kąciki ust sąoddalone od siebie
Więzadła głosowe
nie drgają; napięcie mięśni jest względnie duże
A w czasie od 4. do 5. roku ustalają się sporadycznie już wcześniej pojawiające się
spółgłoski przedniojęzykowo-dziąsłowe szczelinowe oraz
zwartoszczelinowe
Oto bardzo dokładny opis artykulacji przytoczony za Barbarą
Kaczmarczyk:
„ Język-jego koniuszek podczas artykulacji znajduje się w pobliżu dolnych siekaczy.
Szczelinę tworzy nie sam apex, ale nieco głębiej położona tuż za nim przednia część
grzbietu języka, unosząca się do górnych siekaczy i do tej części dziąseł, która jest w
najbliższym ich sąsiedztwie. Boki języka wznoszą się i przylegają do wewnętrznej
strony górnych zębów i dziąseł, na skutek czego tworzy się wąskarynienka-rowek
języka. Powietrze przechodzi przez tę rynienkę i wydostaje się przez szczelinę, trąc o
krawędzie silnie zbliżonych do siebie siekaczy, co powoduje powstawanie ostrego
szumu. Za siekaczami pozostaje niewielka przestrzeń nie objęta pasem kontaktu
języka ze sklepieniem jamy ustnej. Szczęki są zbliżone do siebiew ten sposób, że
górne siekacze nieznacznie zachodzą na dolne.”
RocławskiB.,
Zarys fonologii, fonetyki, fonotaktykii fonostatystykiwspółczesnego
języka polskiego
, Gdańsk 1976
2
Głoska [ s ] w ujęciu
RocławskiB.,
Podstawy wiedzy o języku polskim dla
pedagogów i logopedów szkolnych
, Skrypty uczelniane UG, Gdańsk 1986
Kontrolując w lusterku wymowę głoski, zwróćmy uwagę na to, czy:
•dolna szczeka nie wysuwa się przed górną,
•dolne i górne siekacze przymykają się jakby na zakładkę, górne na dolne,
•nie zaciskamy zbytnio zębów –wówczas wydobywa się ostry, szpilkowaty syk,
•język podczas wydmuchiwania powietrza ( dmuchać należy na opuszczony
czubek ) nie rozpłaszcza się, a boczne krawędzie języka nie popychają strumienia
powietrza,
•powietrze zamiast rowkiem językowym, nie spływa po całym rozpłaszczonym
grzbiecie języka
•boki języka szczelnie przylegają do wewnętrznych powierzchni zębów
trzonowych,
•miedzy siekacze nie wsuwa się czubek języka.
POLIMORFIZM GŁOSEK
(rozróżnienie głosek ze względu na układ artykulatorów)
W wypadku [s] mówi się oartykulacji predorsalneji aplikalnej, dziąsłowej i
dziąsłowo-zębowej. Większość autorów rozróżnia2 sposoby artykulacji [s]: z
czubkiem języka przy dolnych siekaczach i ze wzniesionym praedorsumoraz
z podniesionym czubkiem języka. Niektórzy badacze sądzą, że aplikalna
artykulacja jest najbardziej narażona na zaburzenia.
I. Styczek w pracy
Badania eksperymentalne spirantów polskich ze
stanowiska fizjologii i patologii mowy
stwierdza, że na sposób artykulacji [s]
wpływ mają sąsiednie głoski. W sąsiedztwie głosek aplikalnych[s] jest
artykułowane aplikalnie, w sąsiedztwie samogłosek zapewne predorsalnie.
Sąsiedztwo głosek ma tez wpływ na miejsce tworzenia się szczeliny. W
sąsiedztwie głosek zębowych będzie to szczelina przyzębowaw sąsiedztwie
dziąsłowych przydziąsłowa.
Toczyska B.,
Elementarne ćwiczenia dykcji
, Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe,
Gdańsk 2007. Wydanie czwarte.
FONEM /s/
SUBSTYTUOWANIE FONEMÓW TRĄCYCH
FONEM /s/
„Frekwencja fonemu /s/ w tekstach CDS jest niższa niż w
innych odmianach polszczyzny. Na liście rangowej przypisano
mu 19 pozycję. Tylko o jedno miejsce wyżej znalazł się w
polszczyźnie przedszkolaków. W innych „dorosłych” odmianach
polszczyzny wartości jego rang wahały się w granicach 14-15
pozycji.
„Bardzo podatny na oddziaływanie sąsiedniego fonemu okazał się
trący przedniojęzykowo –zębowy fonem /s/. Ośmiokrotnie
badane dzieci zastąpiły go afrykatą /c/ w wyrazie /ksavery/,
trzykrotnie w wyrazie /boks/ i /beksa/ oraz dwukrotnie w
wyrazie /psy/. Zmiany te są wynikiem perseweracji zwarcia
właściwego fonemom /k/, /p/, poprzedzającym fonem /s/.”
Najwięcej wystąpień fonemu /s/ odnotowano w śródgłosie
(47,03%) i nagłosie wyrazów (34,17%). W pozycjach
wygłosowych jego frekwencja wyniosła 18,80%.”
Milewski S.,
Mowa dorosłych kierowana do niemowląt (studium fonostatyczno–
fonotaktyczne),
Wydawnictwo UG, Gdańsk 2004.
Milewski S.,
Lingwistyczne i dydaktyczne aspekty analizy fonemowej
, Wydawnictwo
UMCS, Lublin 1999.
•
Fonem /z/ stanowi klasa głosek [z, z’],
ARTYKULACJA
Jama ustna
otwarta
Jama nosowa
zamknięta; co ułatwia zwiększenie ciśnienia w jamie
ustnej
Język
swąprzedniączęścią(apexemi praedorsum) przysuwa siędo
przodu jamy ustnej; apexopiera sięo przednie siekacze, a praedorsum
przysuwa siędo górnych siekaczy i dziąseł; w środkowej strefie języka
tworzy sięwąski rowek, przez który wydobywa siępod ciśnieniem
powietrze; zostaje tu ono wprawione w ruch drgający
Wargi
mająnajczęściej układ płaski; kąciki ust sąoddalone od siebie
Więzadła głosowe
drgają
które łącząnastępujące cechy:
1/ szczelinowośćsycząca zwykle przyzębowa,
2/ dźwięczność-nienapiętość
3/ otwartośćkanału ustnego
Głoska [z] jest podstawowąw klasie głosek stanowiących fonem /z/. O głosce
podstawowej [z] i wariancie pozycyjnym [z’] można to samo powiedzieć, co o
głosce podstawowej i wariancie pozycyjnym fonemu /s/. Różniąsiętylko
między sobądźwięcznością-nienapiętością. Głoski [z] i [z’] sągłoskami
dźwięcznymi-nienapiętymi.
RocławskiB.,
Zarys fonologii, fonetyki, fonotaktykii fonostatystykiwspółczesnego języka
polskiego
, Gdańsk 1976.
RocławskiB.,
Zarys fonologii, fonetyki, fonotaktykii fonostatystykiwspółczesnego języka
polskiego
, Gdańsk 1976.
3
Głoska z to bezdźwięczny odpowiednik głoski s. Jeśli występuje jako wygłosowa
przyimka: bez lub jeśli funkcjonuje jako przyimek: z, wówczas wymawiamy jąz
lekkąodbitkąartykulacyjną w grupach typu: bez˘załogi, z˘zemsty, z˘zemsty, z˘ojca,
z˘Anką, bez˘uwagi. Jako nagłosowa grupy dźwięcznej powinna byćwymawiana
mocno i dźwięcznie: znowu, zemsta, a nie: snowu, semsta-jak sięniekiedy słyszy.
Toczyska B.,
Elementarne ćwiczenia dykcji
, Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, Gdańsk
2007. Wydanie czwarte.
RocławskiB.,
Zarys fonologii, fonetyki, fonotaktykii fonostatystykiwspółczesnego
języka polskiego
, Gdańsk 1976
FONEM /z/
Najmniej obecnośćfonemu /z/ była widoczna w strukturze wyrazów
3-i 6-fonemowych (29 ranga). W układach 3-fonemowych omawiany fonem
pojawiłsięjedynie 57 razy, z czego między innymi 15 wystąpieńprzypadło na
słowoformę/zie/, 14 zaśna różne formy przymiotnika
zły
. W wyrazach 6-
fonemowych najczęściej odnotowywano jego obecnośćw różnych formach
czasownika
zrobić
(71) oraz rzeczownika
ząbki
(35).
Najczęściej fonem /z/ odnotowywano w strukturze wyrazów 10-
fonemowych (17 ranga) i 9-fonemowych (20 ranga). W obrębie tych pierwszych
najwięcej razy ekscerpowano go z różnych form przymiotnika
zadowolony
(14) oraz
słowoform: /rozbieramy/ (9), /rozbiežemy/ (9), /
rozbrykany
/ (7), /zaśpievamy/ (6),
/
pozapinamy
/ (4), /
rozmaviamy
/ (4). W grupie wyrazów 9-fonemowych jego
występowanie było związane przede wszystkim z różnymi formami rzeczownika
zabaweczki
(43), czasownika
rozmawiać
(46) oraz słowoformami: /zdeimiemy/ (20),
/zaśpievai/ (13), /rozrabiaš/ (10), /ięzyčkiem/ (6).
Należy jeszcze odnotować, iżistotny wpływ na frekwencjęfonemu
/z/ miały słowoformy o innej jeszcze długości fonologicznej niżwymienione
wyżej. Można zaliczyćdo nich: /
zobač
/ (354), /
zrup
/ (149), /
za
/ (127), /
zrobimy
/
(112), /
zaras
/ (103).
Fonem /z/, podobnie jak jego bezdźwięczny odpowiednik /s/, w tekstach CDS
występowałrzadziej (27 ranga) niżw innych odmianach polszczyzny. Na 23pozycji
odnotowano go w polszczyźnie przedszkolaków, TMP i T-OMKoraz na 21we
współczesnym języku polskim(zob. tab. 1). Jego występowanie w analizowanych
materiałach związane było przede wszystkim z nagłosem wyrazów (81,19%). Ponad
jedna czwarta frekwencji tego fonemu we wskazanej pozycji wyrazów (26,24%)
dotyczy przedrostka czasownikowego z-, który szczególnie często pojawiałsięw
różnych formach czasowników
zrobić
(437) oraz
zjeść
i
zjadać
(120). Rzadziej
ekscerpowano fonem /z/ z przedrostka
za
-(5,04%), który najwięcej razy wystąpiłw
różnych formach czasownika
zaśpiewać
(29).
W wygłosie omawiany fonem odnotowano zaledwie w 29 przypadkach (1,01%): /iez/!
‘jest’(10), /teraz/ (9), /pšez/ (5), /bez/ (3), /raz/ (2)
42.
Milewski S.,
Mowa dorosłych kierowana do niemowląt,
Gdańsk 2004
Fonem /c/ stanowi klasa głosek :
Występujący w analizowanym materiale przyimek
z
(162) zrealizowany bez
ubezdźwięcznienia stanowił5,32% wszystkich odnotowanych fonemów /z/.
*TMP-teksty mówione polszczyzny
*T-OMK-język ogólny potoczny (mówiony) konwersacyjno-monologowy
które łączą następujące cechy relewantne:
•przytarczośćsycząca zwykle przyzębowa
•bezdźwięczność -napiętość
Głoska [c] jest podstawową w klasie głosek stanowiących fonem /c/. Natomiast [c’]
jest wariantem pozycyjnym (kombinatorycznym) i pojawia się tylkow pozycji przed [i]
lub [j], np. [c’rrus], [noc’ i dzień] itp
Występuje w nagłosie, śródgłosie i w wygłosie wyrazu; W wymowie dziecka pojawia się
około 3 roku życia. Ulega tym samym zniekształceniom, co głoski
[s]
i
[z]
. Jeśli głoski
s
i
z
są już prawidłowo wymawiane, zwykle głoska
[c]
pojawia się samoistnie. Gdyby
jednak były trudności z wywołaniem jej, wtedy polecamy dziecku wymawiać
początkowo
[t]
(wargi i zęby jak przy
s
,
z
) dodając przedłużone [s] (
tss
), następnie
powoli skracamy
[s]
i wycofujemy się z
[t]
, aż przejdziemy do wymowy [
c]
. Strumień
powietrza odczuwalny na ręce będzie przerywany, a nie ciągły jakprzy
[s]
.
4
ARTYKULACJA(
RocławskiB.,
Zarys fonologii, fonetyki, fonotaktykii fonostatystyki
współczesnego języka polskiego
, Gdańsk 1976.)
Jama ustna
otwarta
Jama nosowa
zamknięta
Język
prawie taki sam, jak w czasie artykulacji [s]. Jest w przednim wysokim położeniu.
Apexjednak najczęściej nie opiera sięo dolne zęby. Praedorsumnajczęściej zwiera sięza
zębami z dziąsłami. Do pełnego zwarcia nie musi jednak dochodzićw czasie szybkiej
artykulacji. Następnie język wykonuje ruch przytarcia do pozycji, która daje w efekcie
szczelinę, jaka mogłaby służyćdo artykulacji głoski [s]. W czasie ruchu języka do pozycji
szczelinowej artykułowana jest głoska [c]. Wydłużenie artykulacji nie jest możliwe, gdyż
język zatrzymuje sięw pozycji szczelinowej.
Wargi
mająnajczęściej układ płaski; kąciki ust sąoddalone od siebie (taki samo jak w
czasie artykulacji [s])
Więzadła głosowe
nie drgają, jest to głoska bezdźwięczna; mięśnie sąbardziej napięte
niżprzy głosce [dz]; głoska napięta.
RocławskiB.,
Zarys fonologii, fonetyki, fonotaktykii fonostatystykiwspółczesnego
języka polskiego
, Gdańsk 1976
Częstość występowania fonemu /c/
W strukturach 2-fonemowych fonem /c/ występował wyłącznie w nagłosie wyrazu
co
(1475), w
którym odnotowano 36,05% wszystkich jego wystąpień w analizowanym materiale. Należy
podkreślić, iż struktura
co
została aż 290 razy zrealizowana w postaci /ćo/. Faktycznie więc
częstość jej występowania jest jeszcze większa. Wyraz
co
często pojawiał się w pytaniach typu:
Co
to…?
(177)/
Cioto…?
(61). W tekstach dzieci przedszkolnych układ /co/ pełniący funkcję
partykuły (40), spójnika (191) oraz zaimka (443) odnotowano łącznie 674 razy. Wyekscerpowany
z niego fonem /c/ stanowił 17,64% jego wszystkich wystąpień w polszczyźnie przedszkolaków.
W wyrazach 3-fonemowych najwięcej wystąpień fonemu /c/ również zanotowano w nagłosie
(43,00%). Swoją obecność zaznaczył on jednak także w wygłosie (34,91%) i śródgłosie (22,09%).
Do słowoform, z których najczęściej go ekscerpowano, można zaliczyć: /coś/ (209), /xce/
(112), /ńic/ (91), /buc/ (41), /jec/ (28), /kic/ (11). Pojawiło się w nich 97,04% sumy
wszystkich wystąpień fonemu /c/ w tym typie wyrazów.
Największa liczba wystąpień fonemu /c/ w układach 4-fonemowych przypadła na pozycję P
2
(58,19%) i związana była wyłącznie z różnymi formami czasownika
chcieć
(277), wśród których
najczęściej odnotowywano 2 os. l.p. czasu teraźniejszego /xcesz/ (270).
W strukturze wyrazów 5-fonemowych omawiany fonem pojawiał się głównie w pozycji P
3
(71,21%) i ekscerpowany był przede wszystkim z przysłówka
mocno
(129) oraz różnych form
rzeczownika
dziecko
(168).
Występowanie fonemu /c/ w obrębie wyrazów 6-fonemowych było związane przede wszystkim
z pozycją wygłosową (79,94%). Słowoformą, w której odnotowano aż98,42% wszystkich
wystąpień fonemu /c/ w tej pozycji, była forma czasownika
powiedzieć
-/povjec/ (561).
Milewski S.,
Mowa dorosłych kierowana do niemowląt (studium fonostatyczno–fonotaktyczne),
Wydawnictwo UG,
Gdańsk 2004.
Fonemowi /c/ w tekstach CDS przypisano 25 rangę. Rzadziej występował
on w polszczyźnie przedszkolaków (26 ranga) oraz współczesnej
polszczyźnie (27 ranga) i tekstach mówionych dorosłych (wg danych P.
Łobaczi W. Jassema-27 ranga, B. Rocławskiegozaś-28 pozycja). W
analizowanym materiale najczęściej odnotowywano go w nagłosie (47,76%)
i śródgłosie wyrazów (31,53%). Najwyższy odsetek wystąpień fonemu /c/
odnotowano w obrębie wyrazów 2-fonemowych (7 ranga). Stosunkowo
wysoki odsetek jego wystąpień pojawił się także w strukturze wyrazów 3-
fonemowych (19 ranga), 4-i 6-fonemowych (23 ranga). Najrzadziej fonem
/c/ występował w wyrazach długich-8-, 9-i 10-fonemowych (31 ranga).
Substytuowanie fonemu /c/
Afrykaty należą do stosunkowo późno pojawiających się fonemów w systemie
fonologicznym dziecka. Zdarza się, że u dzieci z wadami wymowy ze skrajnym
ograniczeniem inwentarza fonemów nie pojawiają się w ogóle. R. Jacobson
spółgłoski zwarto-trące zalicza do sekundarnych i uważa, że są one fundowane
przez fonemy trące. Dzieci nie posiadające w swym systemie fonologicznym afrykat
lub nie umiejące ich realizować, zastępują je do pewnego czasu zwartymi lub
spirantami.
Analizujące dzieci nie miały większych kłopotów z wydzielaniem miękkiej afrykaty /ć/.
Tylko w dwóch przypadkach została ona zastąpiona fonemem /t/. Większa liczba
substytucji wystąpiła przy wyodrębnianiu zębowej afrykaty /c/. Zamiast niej badane 6-
latki dziesięciokrotnie wydzieliły fonem /t/ w wyrazach:
v-a-l-t
‘walc’ (3 razy),
t-a-n-t-e-sz
‘tancerz’ (3 razy),
s-t-e-n-a
‘scena’ (2 razy),
sz-e-f-t
‘szewc’ (1 raz),
l-e-j-t-e
‘lejce’ (1 raz).
Podanie fonemu /t/ zamiast /c/ w wyrazie ‘tancerz’ można uzasadnić asymilacją
postępową na odległość. Zastępowanie fonemu /c/ przez /t/ nie może dziwić, jeżeli
weźmie się pod uwagę, że są one bliskie artykulacyjnie. T. Bennina podstawie badań
palatograficznych stwierdził, iż spółgłoska [c] od [t] różni siętylko nieznacznie. Bliskość
artykulacyjna wymienionych spółgłosek jest wykorzystywana w terapii logopedycznej.
Jednym ze sposobów wywoływania głoski [c] jest odpowiedni modyfikacja głoski [t].
Milewski S.,
Lingwistyczne i dydaktyczne aspekty analizy fonemowej
, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1999.
Wymowa wadliwa powstaje na skutek:
przedłużenia ruchu pocierającego; wykształci się wówczas głoska
s-nocsss…;
„przytknięcia” czubka języka i gwałtownego oderwania go bez
potarcia, powstaje głoska niedoartykułowana;
wparcia czubka języka w wewnetrznąpowierzchnię górnych lub
dolnych siekaczy-seplenienie;
wymowy miedzyzębowej
Toczyska B.,
Elementarne ćwiczenia dykcji
, Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, Gdańsk
2007. Wydanie czwarte.
5
Plik z chomika:
Paulinka99
Inne pliki z tego folderu:
szereg_syczacy.pdf
(26144 KB)
Szereg syczacy.ppt
(2441 KB)
Inne foldery tego chomika:
Afazja
akcesoria kuchenne - kolorowanka
Artykuły, książki - logopedia
Autyzm
Bajki Grajki
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin