(motorycznej) dzieci i młodzieży zajmowało się wielu dawnych i współczesnych
badaczy i naukowców. Najwcześniejsze prace dotyczące rozwoju fizycznego dziecka odnosiło się zwykle do chorób wieku dziecięcego i sposobów ich leczenia, miały, więc one charakter czysto medyczny. Z czasem zaczęto drukować coraz więcej wskazówek, jak pielęgnować dzieci zdrowe oraz informacje o zmianach zachodzących w rozwoju fizycznym dzieci i młodzieży. Te prace pochodzące z XVIII i XIX wieku są symptomami zainteresowania się ludzi rozwojem fizycznym dzieci i młodzieży. Z czasem te zagadnienia zaczęły interesować nie tylko lekarzy zajmującym się zdrowiem człowieka, ale także pedagogów, psychologów i metodyków zajmujących się rozwojem sprawności fizycznej, a także jej stymulowaniem.
Naukowcy polscy biorą czynny udział w badaniach nad rozwojem ruchowym dzieci i młodzieży. Jedną z pierwszych książek poświęconych temu tematowi była publikacja Jędrzeja Śniadeckiego pt.: „O fizycznym wychowaniu dziecka” wydana w 1805 roku.
Druga połowa XX wieku, a zwłaszcza lata po II wojnie światowej charakteryzują się dużym nasileniem publikacji o wychowaniu fizycznym dzieci i młodzieży. Najszerzej tym zagadnieniem w swoich publikacjach zajmowali się między innymi tacy naukowcy jak: M. Demel [6, 7], R. Trześniowski [37, 38], Z. Gilewicz [9], W. Gniewkowski [13] i inni. W swoich opracowaniach przybliżali oni praktykom teoretyczne podstawy wychowania zdrowotnego. Dużą rolę odgrywają również artykuły i książki metodyków, takich jak: K. Wlaźnik [41], S. Moliere [22], H Gniewkowska [10, 11], W. Gniewkowski [12, 14, 15], i A. Grzęska [16] oraz wielu innych, którzy w swoich pracach, skierowanych bezpośrednio do nauczycieli, przybliżają i opracowują najlepsze zasady i metody pracy z dziećmi i młodzieżą wykorzystywane na zajęciach wychowania fizycznego. Należy tu też nadmienić o nowościach wprowadzonych w ostatnich latach przez: F. Rosen-Sawyer [33]
I J. Wilczyńskiego [40]. Bardzo duży wkład w opracowaniu podstaw wiedzy o rozwoju psychoruchowego oraz norm, jakie muszą zpełniać dzieci i młodzież mają prace psychologów i lekarzy, a w szczególności: E. Hurlock [17], H. Cudak [5], M. Żebrowska [42], R. Przewęda [29, 30, 31], S Szuman [37]. Na przestrzeni ostatnich lat wielu naukowców opublikowało również wyniki przeprowadzonych przez siebie badań nad sprawnością ruchową dzieci i młodzieży oraz przedstawiło narzędzia badawcze, które stosowane są do dzisiaj. Są to między innymi: N. Ozjerecki [25], R. Trześniowski [38, 39], H. Gniewkowska i S. Moliere [23], A. Barański [2]. Nieco uboższą w dane empiryczne jest literatura dotycząca rozwoju sprawności fizycznej (ruchowej) dzieci w wieku przedszkolnym. Istotne dla nauczycieli są prace, które traktują o zaburzeniach psychoruchowych u dzieci i młodzieży oraz o kompensacji i wyrównaniu tych zaburzeń w pracy z dziećmi i młodzieżą. Zajmowały się tym tematem między innymi: H. Skibińska [34] oraz M. Bogdanowicz [4] i inni.
Podkreślenie wagi związku psychiki z rozwojem fizycznym uświadomiły pedagogom, że aby zrozumieć niepowodzenia w swojej pracy z dziećmi muszą dokładniej poznać rozwój fizyczny dziecka i jego mechanizmy. Świadomość wzajemnego ewentualnego wpływu na siebie procesów psychicznych i rozwoju ruchowego sprawiają, że współczesna pedagogika przypisuję ruchowi wielkie znaczenie kształcące i kształtujące, uznając go za jeden z najważniejszych czynników pobudzających w równej mierze funkcje ciała jak i umysłu. S. Moliere [23 str. 406] pisze: „Jest to o tyle słuszne i trafne w odnoszeniu do małych dzieci, że u nich (w odróżnieniu od ludzi dorosłych) udział świadomości nawet przy prostych aktach ruchowych jest, jeżeli niepełny, to jednak bardzo wysoki. Dziecko uzewnętrznia swoje myśli poprzez ruch, każdy ruch go czegoś uczy, każdą czynność, jak to zwykliśmy mówić, przeżywa.” Prace prowadzone przez S. Szumana dotyczące kształtowania się form ruchowych u małych dzieci przyczyniły się do lepszego poznania dynamiki rozwoju człowieka. Uważa on, bowiem, że właśnie we wczesnym dzieciństwie człowiek najbardziej intensywnie ćwiczy swoje funkcje psychomotoryczne.
Rozwojem sprawności ruchowej człowieka zajmuję się dyscyplina wiedzy
Nazywana wychowaniem zdrowotnym lub wychowaniem fizycznym. Koncentruje się ona zdaniem W. Gniewkowskiego [13 str. 51] „na zagadnieniach uświadamiania wychowanka o jego własnym zdrowiu, ukształtowania odpowiednich postaw i nawyków, a także umiejętności praktycznych mających znaczenie dla zdrowia i prawidłowego rozwoju.”
Według M. Demela, [6 str. 55], który dokładniej sprecyzował to określenie, wychowanie zdrowotne polega na:
„1 – wytwarzaniu nawyków bezpośrednio lub pośrednio związanych z ochroną i doskonaleniem zdrowia fizycznego i psychicznego,
2 – wyrabianiu odpowiednich sprawności,
3 – nastawieniu woli i kształtowaniu postaw umożliwiających stosowanie zasad higieny, skuteczną pielęgnacje, zapobieganie chorobą i leczeniu
4 – pobudzanie pozytywnego zainteresowania sprawami zdrowia przez epizodyczne i systematyczne wzbogacenie i pogłębiania wiedzy o własnym organizmie i rozwoju, a także o prawach rządzących zdrowiem publicznym.”
Wychowanie zdrowotne nie powinno być odnoszone do jakiegoś konkretnego wieku lub przypisywane działalności konkretnej placówki oświatowej. „Proces wychowania do zdrowia – według W. Gniewkowskiego [13 str. 52] – powinien trwać od niemowlęcia do starości, albowiem każdy etap życia przynosi ze sobą problemy i niebezpieczeństwa dla zdrowia fizycznego i psychicznego. Jednakże dzieciństwo i młodość stwarzają szczególnie groźne niebezpieczeństwa, a szkody, jakie może ponieść organizm w tym wieku, kładą się cieniem na dalsze okresy życia człowieka.”
Dbanie o prawidłowy rozwój fizyczny dzieci i młodzieży należy zarówno do lekarzy, psychologów jak i pedagogów, i sprowadza się do dwóch zadań:
1 – zapewnienie warunków gwarantujących właściwy rozwój dzieci i młodzieży,
2 – czynnego stymulowania i sterowania tym rozwoje przez dobór odpowiednich czynników.
Jak już wyżej wspomniano najistotniejszy w rozwoju ruchowym dzieci jest okrez wieku przedszkolnego, czyli od 3 do 6 roku życia. W okresie przedszkolnym obserwujemy znaczny rozwój sprawności ruchowej dziecka. Między innymi doskonalą się ruch postawno-lokomocyjne. Stały wzrost sprawności ruchowej dziecka w wieku przedszkolnym pozwala mu na wykonywanie wielu czynności związanych z samoobsługą: myciem, jedzeniem, ubieraniem się, porządkowaniem swoich rzeczy.
Ruch jest głównym biologicznym stymulatorem rozwoju zarówno funkcjonalnego jak i somatycznego, a także jedną z podstawowych, naturalnych
Potrzeb wieku dziecięcego. Według R. Przewędy [30 str. 398] „Przedszkolny etap ontogenezy jest, więc szczególnie dogodnym okresem dla wychowania fizycznego. Zbiegają się w nim, bowiem trzy elementy sprzyjające temu procesowi: duża potrzeba ruchu, duża wrażliwość na bodźce i czynniki oraz dostateczny poziom dojrzałości motorycznej, umysłowej i społecznej.” Zygmunt Gilewicz [9] określa wiek przedszkolny w rozwoju ruchowym człowieka jako „okres głodu ruchowego”. Dlatego wychowaniu fizycznemu w przedszkolu, gdzie uczęszczają dzieci w wieku od 3 do 6 lat, przypisuje się bardzo dużą role w przygotowaniu dziecka do dorosłego życia. J Pełkowska-Turatti [28 str. 47]
piszę, że: „wychowanie fizyczne w przedszkolu zaspokaja duże potrzeby ruchowe dziecka, a tym samym rozwija jego sprawność użytkową i ruchową oraz powiększa tę sprawność głównie od strony jakościowej. Ruchy dziecka stają się także szybsze, zręczniejsze i silniejsze.” Zdaniem R. Przewędy [30 str. 110] „rolą wychowania fizycznego dzieci w przedszkolach jest stymulowanie rozwoju osobniczego we wszystkich jego przejawach, stawianie dużych i stale wzrastających wymagań motorycznych, kształtowanie wielu użytecznych czynności i umiejętności, a przy tym przyzwyczajanie do mądrego, higienicznego życia i tworzenie obyczaju świadomego i kulturalnego zaspokajania swoich potrzeb ruchowych.” I ta definicja wydaje się wyczerpująco odpowiadać na pytanie o role wychowania fizycznego w przedszkolu. Szczególnie ważnym zaś zadaniem tego działu nauczania w edukacji przedszkolnej jest przygotowanie dziecka od pracy szkolnej i do uczestnictwa w szkolnym wychowaniu fizycznym. Bowiem prawidłowa motoryka ogólna ciała oraz sprawność manualna jest jednym z warunków powodzenia dziecka w nauce szkolnej. Już E. Hurlock [17 str. 211] pisała: „dziecko, którego rozwój motoryczny pozwala na współzawodniczenie z rówieśnikami na terenie szkoły, będzie zadowolone i lepiej się będzie czuło w szkole niż dziecko, którego rozwój motoryczny jest opóźniony i którego ruchy są powolne, niezręczne i niepewne.” Aby siedmioletnie dziecko mogło podołać obowiązkom, jakie nakłada na nie szkoła, powinno osiągnąć określony poziom rozwoju umysłowego i fizycznego, a w tym wydatnie pomaga mu kształtowanie
sprawności psychomotorycznych w zabawach, ćwiczeniach i grach prowadzonych w trakcie zajęć wychowania fizycznego w przedszkolu. Zdaniem R. Przewędy [ 30 str. 104] „okres przedszkolny kończy się motorycznością przypominającą w ogólnym zarysie model człowieka dorosłego.” Dzieci, które osiągnęły wyższy poziom rozwoju ruchowego są bardziej samodzielne, lepiej przystosowują się do nowych obowiązków w szkole i łatwiej znajdują swoje miejsce w grupach rówieśniczych.
Przy rozważaniu na temat rozwoju sprawności ruchowej nie można pominąć dostrzeżonego przez badaczy zjawiska akceleracji. „Nazwę akceleracja przyjęto – według R. Przewędy [29 str. 19] – dla określenia powszechnie obserwowanego zjawiska przyspieszonego rozwoju fizycznego młodych generacji.” Przyspieszenie rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży polega na coraz wcześniejszym pojawieniu się pewnych zjawisk, typowych dla określonych faz rozwoju osobniczego np.: obserwuje się pojawienie coraz większej liczby dzieci, których wymiary przewyższają normę dla tej grupy wiekowej. I tak np. obserwuje się:
- większą wagę ciała noworodków;
- przyspieszenie różnych zjawisk rozwojowych, takich jak: proces kostnienia, ząbkowanie itp.;
- wcześniejsze występowanie chorób wieku dziecięcego;
- intensywniejszy i szybszy rozrost ciała.
Zjawisko to występuje bardzo silnie we wszystkich krajach, najbardziej w regionach uprzemysłowionych. Obejmuje wszystkie okresy rozwojowe człowieka od niemowlęcia począwszy, a skończywszy na okresie dojrzewania. Zjawiskiem akceleracji zajmują się głównie antropolodzy i lekarze, ale nie jest ono obojętne i dla pedagogów, ponieważ znajomość faktów o przyspieszonym rozwoju młodych ludzi, powierzonych ich opiece, zmusza ich do stałej aktualizacji norm w ocenie rozwoju dziecka. Obserwowana akceleracja rozwoju fizycznego dzieci sprowokowała badaczy do wysunięcia tezy o towarzyszącej jej akceleracji rozwoju sprawności ruchowej. Wyniki te pozwalają nam na przyjęcie tezy o występowaniu zjawiska akceleracji rozwoju sprawności motorycznej u dzieci od 4 do 6 roku życia, chociaż nie potrafimy określić jej wielkości z powodu braku przeprowadzonych takich badań u dzieci w wieku przedszkolnym.
Równocześnie inni autorzy zwracają uwagę na zagrożenie prawidłowego rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży, czyli : K. Kamińska [19 str. 399], która w swoim artykule pisze: „Współcześnie obserwuje się zjawisko postępującego ograniczenia codziennej aktywności ruchowej we wszystkich kategoriach wiekowych. Jest ono niepokojące zwłaszcza w odniesieniu do populacji wieku dziecęcego, gdy kształtują się podstawy harmonijnego rozwoju oraz zdrowia fizycznego i psychicznego.” Niedostatek lub brak ruchu może przyczynić się do:
- zakłócenia wewnętrznej równowagi organizmu oraz zaburzeń hormonalnych i metabolizmu;
- schorzeń układu ruchu oraz może wpływać na rozwój umysłowy dziecka.
Ograniczenie aktywności ruchowej dziecka może być czynnikiem stresogennym, a niezaspokojenie potrzeb ruchowych dziecka może prowadzić do upośledzenia mechanizmów nerwowych i być podłożem dla rozwoju nerwic i chorób psychicznych. Obserwuje się, że skutki przeobrażeń cywilizacyjnych takich jak: nadmierna automatyzacja, motoryzacja, duże zagęszczenie ludności, ograniczenie przestrzeni do uprawiania różnych form ruchu są czynnikami tłumiącymi spontaniczną aktywność ruchową dzieci i młodzieży i mogą być przyczyną obniżenia się rozwoju ich sprawności ruchowej. Przedstawiona w niniejszym rozdziale literatura jest stosunkowo bogata. W ostatnich latach pojawiły się nowe pozycje na rynku pedagogicznym. Wnoszą one nowatorskie spojrzenie na wychowanie fizyczne dzieci i młodzieży. Należy więc przypuszczać i mieć nadzieje, że takich opracowań będzie się pojawiało coraz więcej.
Pojęcie sprawności ruchowej
Przed przystąpieniem do badań sprawności ruchowej dzieci od 4 do 6 roku życia, należy w pierwszej kolejności sprecyzować i podać definicje pojęć takich jak: sprawność fizyczna sprawność ruchowa, uzdolnienia ruchowe.
W pierwszym rozdziale niniejszej pracy przytoczono już definicje M. Demela [6], która mówi, że rozwijanie sprawności ruchowej i tworzenie warunków sprzyjających do ich ćwiczenia jest jednym z głównych zadań wychowania fizycznego. Popularne definicje podają cytaty:
1. M. Demel [7 str. 85] pisze, że: „Wychowanie fizyczne jest to społecznie kierowany, zorganizowany i usystematyzowany proces, mający na celu racjonalne wykorzystanie wszelkich dostępnych środków dla osiągnięcia konkretnego wzoru osobowego.”
2. Z. Gilewicz [9. str. 4] określa: wychowanie fizyczne jest laboratoryjną stroną całego programu wychowania i pozostaje czynnikiem zdrowia, inteligencji, kultury i bogactwa uczuciowego, przeto musi spełniać swą role w powiększaniu radości życia i dynamiki.”
3. K. Wlaźnik [42 str. 50] określa: „wychowanie fizyczne jest procesem zmierzającym do osiągnięcia optymalnego poziomu kultury fizycznej naszych wychowanków. Jest to proces pedagogiczny, oparty na zespole ćwiczeń i zabiegów fizyczno-higienicznych ujętych w określony system.”
4. W. Okoń [24 str. 365] podaje w sowim słowniku, że „wychowanie fizyczne jest to system działalności wychowawców i wychowanków, której celem jest opanowanie przez wychowanków wiedzy o organizmie ludzkim – jego stronie fizycznej, psychicznej i społecznej, ukształtowanie ich sprawności, umiejętności i postaw warunkujących zachowanie i doskonalenie zdrowia oraz stosowanie wymagań higieny w życiu osobistym i społecznym.”
Ostatnie dwie definicje wydają się ni tylko bliższe współczesnemu modelowi wychowania fizycznego, ale także wyczerpująco ukazują obraz samego wychowania fizycznego jako działu pedagogiki.
Pojęcie sprawności ruchowej odnosi się do różnych rodzajów motoryczności, np.: produkcyjnej, sportowej itp. W odniesieniu do całej motoryczności ludzkiej używa się najczęściej dwóch pojęć sprawności: ruchowej i fizycznej. Nie są to zjawiska tożsame, choć sprawność ruchowa wiąże się ze sprawnością fizyczną i z reguły jest jednym z jej składników.
Sprawność ruchowa – według R. Przewędy [29 str. 180] „jest definiowana jako aparatem ruchu. Składają się na nią przede wszystkim zespół nabytych umiejętności, będący efektem osobistych doświadczeń oraz odpowiedni stan rozwoju ruchowego, umożliwiający wykorzystania tych umiejętności.” Sprawność ruchowa jest więc wg tego autora sumą dwóch elementów: umiejętności oraz właściwego stanu aparatu ruchu.
Według Z. Gilewicza [9 str. 242] „sprawność ruchowa stanowi wyraz osobniczych doświadczeń, nabytych umiejętności i nawyków ruchowych przyswojonych w życiu codziennym, w pracy i w intencjonalnych ćwiczeniach ciała.”
K. Wlaźnik [42 str. 57] określa sprawność ruchową jako „umiejętność rozwiązywania zadań stawianych przed osobnikiem przez określone potrzeby życiowe i sytuacyjne”, do których zaliczamy:
a) umiejętności użytkowe – ruchy manipulacyjne, praksyjne, angażujące głównie kończyny górne. Posługiwanie się przedmiotami i narzędziami codziennego użytku;
b) sprawność ruchową – ruchy swobodne, postawno-lokomocyjne i inne – czynności chodu, biegu, wspinania, rzutu itp.
A zatem sprawnych ruchowo nazywamy ludzi umiejących wszechstronnie władać własnym ciałem i mających duży zakres podstawowych nawyków ruchowych, które są efektem wielostronnego ćwiczenia układu ruchowego.
R. Przewęda [29 str. 180] twierdzi, że: „sprawność fizyczna jest pojęciem szerszym, wiąże się, bowiem ze stanem całego organizmu człowieka, a nie tylko z jego aparatem ruchu. Można ją określić jako aktualną możliwość wykonania wszelkich działań motorycznych, decydujących o zaradności człowieka w życiu.”
Dlatego za sprawnych fizycznie przyjęto uważać ludzi silnych, szybkich, odpornych na zmęczenie, zwinnych i zaradnych w ruchowych czynnościach, niezależnie od budowy ciała, prawidłowości roawoju i od potencjału rozwojowych możliwości. Ostatnim zagadnieniem, które jest związane ze sprawnością ruchową i należałoby je wyjaśnić, to tak zwane uzdolnienia ruchowe. Wprowadził je Z. Gilewicz [9 str. 263] i określa je tak: „zdolności ruchowe to aktualne możliwości wykonania ćwiczeń określonej trudności. Oznacza, zatem określony poziom biologicznego rozwoju aparatu ruchowego i jego wyćwiczenia oraz dojrzałości motoryki badań.”
T. Bielicki [3 str. 280] natomiast pisze o uzdolnieniach ruchowych, że jest to: „zespół tych właściwości organizmu ludzkiego, które decydują o tym, do jakiego maksymalnego poziomu wydolności (sprawności) ruchowej dojść może ten organizm w wyniku odpowiedniego przeszkolenia.”
Zatem zdolnego ruchowo będziemy nazywać człowieka, który łatwo i bezbłędnie opanowuje i przyswaja sobie ruchy dla niego nowe, dotąd nie ćwiczone, któremu bez wysiłku udaje się przekształcić poprzednio przyswojone nawyki ruchowe na inne, różniące się w szczegółach.
Omawiając sprawność ruchową nie można pominąć czynników, które warunkują jej rozwój. Spośród wielu czynników decydujących o rozwoju sprawności ruchowej dzieci i młodzieży rozróżniamy trzy zasadnicze grupy:
1. Czynniki endogenne – uwarunkowanie genetyczne, które decydują o pewnych niezmiennych właściwościach gatunku oraz o jakościowych cechach osobnika. Zespół tych cech przekazywany jest przez geny już w chwili poczęcia.
2. czynniki egzogenne – tj. pochodzące ze środowiska zewnętrznego, których różnorodne wpływy są bardziej zmienne, niż te pochodzące ze środowiska wewnętrznego. Są to:
- czynniki biogenetyczne (naturalne);
- czynniki społeczno-ekonomiczne (kulturowe);
3. tryb życia osobnika: jego rozkład dnia, charakter i intensywność zajęć ruchowych, warunki mieszkaniowe, odpoczynek, sen, odżywianie, kontakty z naturą itp.
Normy sprawności ruchowej u dzieci w wieku przedszkolnym.
Aby ustalić normy, które będą obowiązywać lub obowiązują przy badaniu sprawności ruchowej badanych należy najpierw przyjrzeć się rozwojowi ruchowemu, czyli motorycznemu dzieci w wieku przedszkolnym. Najczęściej tym zagadnieniem zajmują się lekarze i psychologowie, którzy interesują się rozwojem psychomotorycznym dziecka oraz naukowcy, którzy w swoich badaniach badali aspekt sprawności ruchowej dzieci i młodzieży. W tej pracy oparto się na opisach rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym w opracowaniach: S. Moliere i H. Gniewkowskiej [23], M. Zebrowskiej [43], K. Wlaźnik [42] oraz R. Przewędy [30]. Każdy okres dzieciństwa, według tych autorów, charakteryzuje się swoistym zachowaniem w poszczególnych umiejętnościach ruchowych. Istnieją w tym zakresie oznaczone normy, według których wytyczyć można fazy rozwojowe, a także przydzielić danego osobnika do grupy rozwiniętych normalnie, wyprzedzających swych rówieśników lub opóźnionych dzieci. Rozwój człowieka został podzielony przez psychologów na poszczególne okresy:
1. –wiek niemowlęcy od urodzenia do 1 roku życia;
2. –wiek poniemowlęcy od 1 do 3 roku życia;
3. –wiek przedszkolny od 3 do 6 roku życia;
4. młodszy wiek szkolny od 7 do 12 roku życia;
5. wiek dorastania od 12 do 18 roku życia.
We współczesnych opracowaniach rozwoju człowieka wyróżniono również najwcześniejszy jego okres rozwoju psychoruchowego nazywamy okresem prenatalnym tj.: od poczęcia narodzin dziecka. Niniejsza praca omawiać będzie tylko trzeci okres rozwoju człowieka, a mianowicie wiek przedszkolny od 3 do 6 roku życia, czyli od momentu pójścia do szkoły.
Rozwój ruchowy dziecka w wieku przedszkolnym jest mniej gwałtowny i szybki niż w poprzednich okresach życia i cechuje go względna harmonijność.
Dziecko doskonali swe ruchy postawno-lokomocyjne i ruchy warunkujące sprawne wykonywanie czynności na przedmiotach. Do podstawowych sprawności ruchowych wywodzących się z ruchów swobodnych i postawno-lokomocyjnych należą takie czynności motoryczne jak: chód, bieg, skoki, wspinanie się i inne formy przystosowania się do warunków terenu, wyrażające się w pokonywaniu różnych przeszkód: rowów, wzniesień itp. Wraz z wiekiem występuje wzrost wszystkich sprawności, przy czym największy przyrost między 4 a 5 rokiem życia. Rozwój sprawności ruchowych według S. Szumana [37] przebiega w dwóch zasadniczych kierunkach:
1. Opanowanie ruchów warunkujących działalność - są to ruchy chwytne, manipulacyjne i praksyjne, obejmujące przeważnie wyspecjalizowane czynności kończyn górnych, rąk, dłoni i palców.
2. Spontaniczna aktywność zabawowo spontaniczna – są to ruchy postawno-lokomocyjne i swobodne, wywodzące się z wcześniejszych i bezcelowych ruchów ciała.
Dziecko przychodzące do przedszkola ma przyswojone podstawowe formy ruchów lokomocyjnych oraz sporo ruchów manipulacyjnych. Do osiągnięcia wieku szkolnego rozwój motoryczny doskonali się, łączy się w nowe kompozycje tzw. kombinacje ruchowe.
Oto charakterystyka niektórych przejawów motoryczności dziecięcej wg. S. Moliere [23].
Dziecko 3 letnie – jest zręczne, chodzi prosto, pewnym krokiem, może stać chwile na jednej nodze, rzuca piłką nie tracąc równowagi, idzie i skacze w takt muzyki, lubi szybko wychodzić i schodzić po schodach, umie rozpiąć guziki, nie potrafi jednak wykonać dwóch prostych czynności naraz.
Dziecko 4 letnie – jest bardzo ruchliwe i żywe, występuje i schodzi po schodach biegiem, jeździ na rowerze , lubi czynności wymagające od niego zachowania równowagi, rzuca dość poprawnie piłką, wykonuje podskoki w takt muzyki.
Dziecko 5 letnie – czyni mniej ruchów gwałtownych, jest zaradne. Umie lepiej posługiwać się rękami (rysować, zapinać guziki, sznurować buty). Nie potrafi jednak np. biec i obserwować równocześnie inne dziecko.
Dziecko 6 letnie –odznacza się dużą ruchliwością i zręcznością. Umie między innymi: odbić piłkę o ziemię i chwycić ją, skakać w dal, zwieszać się i przekręcać na drążku.
Według R. Przewędy [30] dziecko 3 – 4 letnie umie chodzić, biegać wspinać się, pokonywać łatwiejsze przeszkody, skakać, rzucać, uderzać, przenosić, wykonywać przewroty, toczenia, łatwiejsze ruchy wymagające utrzymywania równowagi czy zachowania rytmu. Wszystkie te czynności w ciągu około 4 lat zmieniają się, doskonalą, nabywają płynności i dokładności, szybkości i zwinności, stają się bardziej celowe i przewidujące. Charakterystyczne cechy motoryczności dziecka w wieku przedszkolnym:
1. Jest to wiek ważny dla późniejszych etapów życia udoskonaleń ruchowych, które umożliwiają opanowanie przez dziecko otaczającego je świata. Jedyne ruchy się doskonalą, inne się tworzą i łączą w celowe kombinację. Rozwijają się wszystkie cechy i właściwości motoryczne, wyraźna ewolucja zachodzi w szybkości ruchów, w skracaniu czasu prostych reakcji, w poczuciu równowagi, rytmu, w zwinności i antycypacji motorycznej. Typowe znamiona motoryczności pod koniec wieku przedszkolnego: zwinność, rytmiczność, harmonia przebiegów ruchowych, utrwalanie się lateralizacji.
2. Okres przedszkolny cechuje się dużą biologiczną potrzebą aktywności fizycznej, często określa jako głód ruchu. Wywołuje to u dziecka ruchliwość i wrażliwość na różnorodne bodźce , co działa stymulująco na rozwój biologiczny, społeczny, psychiczny i motoryczny.
3. Stopień rozwoju psychicznego powoduje odmienność zachowań dziecka i dorosłego, prowadzi to do zmienności zainteresowań oraz umożliwia samoregulację wysiłku, zapobiegającą przeciążeniu organizmu.
4. Radość z udanych nowych ruchów oraz potrzeby poznawcze dziecka sprzyjają opanowaniu przez nie coraz trudniejszych czynności. Ten proces uczenia się motorycznego jest wspierany postępem w innych przejawach ontogenezy: rozwojem umysłowym (refleksja w działaniu), rozwojem społecznym (porównywanie swoich osiągnięć z innymi).
5. W okresie przedszkolnym od 4 roku życia zaczyna się wyraźniej ujawniać motoryczny dymorfizm płciowy. Stwierdza się, że w próbach sportowych sprawności fizycznej mierzących siłę, szybkość i wytrzymałość chłopcy uzyskują lepsze rezultaty, natomiast w próbach sprawności manualnej, w testach ogólnej koordynacji przewagę wskazują dziewczynki.
Znając podstawowe zasady rozwoju ruchowego dzieci w wieku przedszkolnym możemy podać pewne normy sprawności ruchowej, które są potrzebne przy przeprowadzeniu badań tej cechy motoryczności ludzkiej. Wg. M. Bogdanowicz [4 str. 22] „normą rozwoju nazywamy te osiągnięcia w zakresie poszczególnych funkcji, które stwierdza się u większości dzieci w danym wieku.” Najlepiej jednak pojęcie norm rozwoju sprawności ruchowej określił N. Ozjerecki na podstawie opracowanych testów i przeprowadzonych przez siebie badań. Przyjął on, że w każdym okresie rozwojowym dziecka można wyznaczyć taki poziom zdolności ruchowych, które powinno posiadać każde dziecko w danym wieku. Zaś zdolności ruchowe są prawdziwym miernikiem sprawności ruchowej, jaką posiada dziecko. Metoda badawcza N. Ozjereckiego polega, bowiem na porównaniu faktycznego stanu zdolności ruchowych dziecka z tymi, które powinno ono posiadać w swoim wieku metrykalnym. Podajemy tu za A. Barańskim [2] zależności, które mogą wystąpić pomiędzy faktycznymi zdolnościami ruchowymi dziecka, a tymi, które winno ono posiadaą w określonym wieku. Te zależności według A. Barańskiego to właśnie norma rozwojowa sprawności ruchowej dzieci i młodzieży:
1. aktualne zdolności ruchowe dziecka mogą odpowiadać temu poziomowi, który jest właściwy dla danego wieku. Tę równowage pomiędzy faktycznymi zdolnościami ruchowymi dziecka, a tymi, które powinno ono posiadać w danym wieku.
2. Różnice w dynamice biologicznego dojrzewania organizmu, w warunkach rozwoju dziecka mogą złożyć się na to, że jego faktyczne zdolności ruchowe mogą być wyższe od poziomu właściwego dla danego wieku. Dziecko takie będzie z łatwością wykonywało te ćwiczenia ruchowe, które dla większości dzieci w tym wieku będą za trudne.
3. Na skutek zahamowań czy zaburzeń dynamiki rozwoju biologicznego lub niekorzystnych warunków bytowania zdolności ruchowe dziecka mogą być niższe od tych, które powinno posiadać. Takie dziecko nie będzie mogło wykonywać tych ćwiczeń, które nie sprawiają żadnych trudności jego rówieśnikom.
Prościej mówiąc ...
www.google.pl