Szereg alleli wielokrotnych układ alleli w którym w danym locus, u różnych osobników znajduje się wiecej niż 1 para genów.Cechy szeregu alleli wielokrotnych:1allele warunkują tylko 1 cechę.Różne może być natężenie tej cechy lub w przypadku ko dominacji cecha może mieć różną wartość u poszczególnych osobników2każdy osobnik może mieć tylko dwa allele z szeregu3allele w szeregu można uporządkować pod względem dominowania i recesywności4geny typu dzikiego są dominujące w stosunku do pozostałych genów w szeregu5liczba fenotypów w populacji jest równa liczbie alleli w szeregu6liczba genotypów w populacji zależy od liczby alleli w szeregu i dla n genów w szeregu jest równa.
Szereg alleli wielokrotnych tworzonych przez geny letalne geny letalne to geny,które ujawniając się w genotypie powodują śmierć organizmu.W zależności od siły oddziaływania genów letalnych na organizm wyróżniamy:-geny letalne 100%homozygot ginie we wczesnym stadium rozwoju-geny semiletalne śmiertelność homozygot wynosi 50-90%-geny subuitalne(osłabiające żywotność)homozygoty mają szanse przezycia i wydanie na świat potomstwa jedynie w specjalnych warunkach. Do cech uwarunkowanych szeregiem alleli należą grupy krwi u ludzi i zwierząt. Grupy krwi są przekazywane genetycznie.Geny z szeregu warunkującego grupy krwi u ludzi wykazują typ współdziałania allelicznego określany jako kodominowanie rodzaj współdziałania genów polegający na tym, że w fenotypie ujawniają się dwa geny z pary alleli. Geny te są w stosunku do siebie równorzędne. Przykładem ko dominacji jest grupa krwi AB u ludzi.
Czynnik Rh zawiera allel. Którego obecność związana jest z produkcją głównego antygenu powierzchniowego komórek. Osoby u których komórki zawierają ten antygen,są określone jako Rh dodatnie. Osoby u których brak głównego antygenu Rh określa się jako Rh ujemne.Osoby Rh są zdolne do tworzenia przeciwciał przeciw głównemu antygenowi Rh, ale dopiero od chwili kontaktu z krwią Rh+. Reakcja obronna u kobiet z Rh-ujawnia się podczas ciąży, jeśli płód ma antygen Rh+ lub w momencie transfuzji krwi Rh+.Choroba hemolityczna u noworodków(erytroblastoza płodowa)jest spowodowana niszczeniem czerwonych krwinek płodu przez przeciwciała matki. Najczęstszą przyczyną ciężkiej choroby hemolitycznej noworodków jest niezgodność czynnika Rh. Choroba hemolityczna spowodowana czynnikiem Rh ujawnia się gdy matka jest Rh- a ojciec Rh+, ojciec ma genotypDD, każda ciąża matki jest obarczona ryzykiem, jeśli ojciec ma genotypDd przeciętnie połowa ciąż matki obarczona jest ryzykiem. Choroba hemolityczna związana z czynnikiem Rh u noworodków zazwyczaj nie występuje podczas pierwszej ciąży matki, ponieważ reakcja obronna ujawnia się gdy organizm matki zaczyna wytwarzać przeciwciała antyRh. Jeśli choroba hemolityczna u noworodka pojawi się w pierwszej ciąży to w każdej następnej ma ona tendencję do nasilania się.
Współdziałanie alleliczne dotyczy sytuacji kiedy jedna para współdziałających ze sobą genów allelomorficznych warunkuje powstanie jednej cechy. Do takiego rodzaju współdziałania zalicza się:-pełną dominację- dziedziczenie pośrednie- kodominowanie- naddominowanie(genotyp Aa warunkuje większą ekspresję cechy niż genotypy homozygotyczne AA, aa).
Geny należące do różnych par mogą również współdziałać w tworzeniu cechy. W wyniku łącznego działania tych genów powstają nowe formy cechy jakościowej. Współdziałanie między genami z róznych par alleli w kształtowaniu fenotypu nosi nazwę współdziałania nieallelicznego.Rodzaje współdziałania: komplementarność(współdziałanie równorzędne, kompromisowe)-dwa dominujące geny z różnych par alleli współdziałają ze sobą i wytwarzają odmienną formę cechy niż ta, która powstaje w wyniku działania każdego genu osobno. Homozygoty dominujące i heterozygoty mają ten sam fenotyp. Współdziałające w ten sposób geny nazywamy genami komplementarnymi lub dopełniającymi się.epistaza- współdziałanie genów nieallelicznych o charakterze nierównorzednym. Polega na tym, że od obecności genu z jednej pary zależy ekspresja genów innej pary. Gen który hamuje efekty genu z innej pary to gen episatyczny, gen którego efekt jest tłumiony to gen hipostatyczny. Geny episatyczne mogą tłumic działanie jednej lub wielu par alleli. Episatyczny może być gen dominujący lub recesywny.epistaza dominująca- polega na episatycznym działaniu genu A wobec pary genów B, b. Genotyp bb w obecności genotypu aa ujawnia taki sam fenotyp jak genotypy z genem epistaycznym A. epistaza recesywna- polega na episatycznym działaniu recesywnej pary aa wobec pary genów B, b. Plejotropia- polega na oddziaływaniu jednej pary genów na kilka cech. Może być właściwa lub rzekoma.P.właściwa wystepuje wtedy, gdy gen plejotropowy oddziałuje na kilka odrębnych ośrodków, np. gen warunkujący platynową barwę lisów powoduje jednocześnie osłabienie żywotności i nadmierną pobudliwość osobników. Homozygoty nie są zdolne do życia i zamierają w okresie prenatalnym.P. rzekoma występuje wtedy, gdy gen plejotropowy kontroluje jakąś cechę ale dopiero ta cecha w zależności od wpływów środowiska wpływa na inne cechy np. gen warunkujący szurpatość u drobiu wpływa też na tempo przemiany materii, pracę serca, procesy trawienne. Modyfikacja polega na działaniu genów które modyfikują przejawienie się prostej cechy uwarunkowanej jedną parą genów. Geny modyfikatory powodują duże zróżnicowanie cechy u osobników o jednakowych założeniach genetycznych np. wpływają na zasięg i rozmieszczenie białych plam u bydła, psów i kotów, chociaż cecha łaciatości uwarunkowana jest inną parą alleli. Polimeria polega na działaniu wielu nawet kilkudziesięciu genów z różnych par na tworzenie i nasilenie jedne cechy. Geny te nazywamy polimerycznymi, poligenami lub genami addytywnymi. Penetracja i ekspresja genów Jeśli wśród osobników o takich samych genotypach tylko niektóre wykazują fenotypową obecność cechy a inne jej nie mają mówimy o penetracji genu, jeżeli taki sam genotyp powoduje różne nasilenie cechy w fenotypie mówimy o ekspresji lub ekspresywności genu. Penetracja jest to częstość z jaką gen dominujący lub recesywny w homo-lub heterozygocie ujawnia się w fenotypie nosiciela. penetracja może być całkowita kiedy u wszystkich osobników o danym genotypie występuje taki sam fenotyp lub niezupełna jeżeli nie u wszystkich osobników o takim samym genotypie pojawi się charakterystyczny dla niego fenotyp. Ekspresja genu oznacza poziom zmienności fenotypowej cechy wśród osobników o takim samym genotypie.
Cechy ilościowe cechy o znaczeniu gospodarczym w większości nalezą do cech ilościowych. Cechy ilościowe są uwarunkowane wieloma genami z różnych loci. Geny te noszą nazwę poligenów, genów polimerycznych, kumulatywnych lub addytywnych. Charakterystyka poligenów: - poligeny współdziałają ze sobą w tworzeniu cechy- efekty poszczególnych genów sumują się i warunkują nasilenie cechy- liczba poligenów kontrolujących cechy ilościowe jest nieznana- każdy z poligenów ma dwa allele miedzy którymi zachodzi dziedziczenie pośrednie- jeden z alleli ma charakter pozytywny drugi charakter neutralny- efekty alleli pozytywnych z poszczególnych loci są sobie równe- efekty te sumują się przy kształtowaniu fenotypu.
Fenotypowe ujawnienie się cech ilościowych w znacznym stopniu zależy od czynników środowiskowych. Mogą one wzmacniać lub osłabiać działanie poligenów. Istotnym czynnikiem środowiskowym jest efekt matki. Chociaż liczba chromosomów które uzyskuje osobnik od rodziców jest taka sama to wpływ matki na potomstwo jest większy i wynika z 3 źródeł;- podłoże genetyczne(dziedziczenie pozajądrowe)- oddziaływanie środowiska matki w okresie życia płodowego(efekt prenatalny)- oddziaływanie środowiska matki po urodzeniu(efekt postnatalny). Rozkład fenotypów w przypadku większości cech ilościowych odpowiada krzywej Gaussa, krzywej rozkładu normalnego. Jest to rozkład w którym najwięcej osobników wykazuje wartości cechy zbliżone do średniej, a najmniej wartości skrajne powyżej i poniżej średniej. Rozkład normalny jest symetryczny, oś symetrii przechodzi przez punkt średniej wartości cechy. Parametrami rozkładu normalnego jest średnia i odchylenie standardowe. Wartości skrajne- eliminowane ze względu na naturalną sytuację- heterozygoty cechy średnie. Transgresja zwierzęta gospodarskie są heterozygotyczne pod względem znacznej liczby genów. W wyniku krzyżowania takich osobników potomstwo może wykazywać wartości cechy wyższe lub niższe niż rodzice. Zjawisko transgresji jest szeroko wykorzystywane w pracy hodowlanej. Geny o dużym efekcie(QTL)graficzny rozkład fenotypów niektórych cech znacznie odbiega od krzywej rozkładu normalnego. Jest to wynikiem dziedziczenia, gdy obok poligenów działa gen o dużym efekcie określany jako gen główny. Jest on identyfikowany, gdy u przeciwstawnych homozygot różnice w wartości cechy wynoszą co najmniej jedno odchylenie standardowe. Przykłady genów o duzym efekcie: świnie-gen receptora rianodyny(RYR1)-gen kwaśnego mięsa(RN)-gen wpływający na wielkość miotu(ESR) bydło- geny białek mleka-gen hipertrofii mięśniowej(MH)owce-gen hipertrofii mięśniowej(CLPG)-gen wysokiej plenności(FeCB).Cechy ilościowe mogą mieć rozkład statyczny, ciągły i skokowy.Cechy o rozkładzie ciągły, mogą przyjmować każdą wartość ze zbioru licz rzeczywistych dodatnich np. wydajność mleczna, masa ciała, wzrost. Cechy o charakterze skokowym przyjmują tylko wartości całkowite ze zbioru licz rzeczywistych dodatnich np. liczba prosiąt w miocie, liczba zniesionych jaj.
Genetyka klasyczna(mendlowska)zajmuje się zagadnieniami dziedziczenia w obrębie potomstwa. genetyka populacji zajmuje się procesami dziedziczenia i zmienności w populacjach. Bazuje na frekwencji poszczególnych par alleli oraz na ich rozkładzie u osobników rozmnażających się w sposób losowy. populacja w sensie genetycznym- grupa osobników tego samego gatunku, zasiedlająca w danym czasie określony obszar, rozmnażająca się w warunkach naturalnych bez ograniczeń, izolowana od innych podobnych grup barierami genetycznymi, geograficznymi i etologicznymi.
Każdy osobnik populacji ma określony fenotyp i genotyp. W związku z tym w populacji występuje określona liczba fenotypów, genotypów i genów, dla których można ustalić frekwencję, częstość występowania. Frekwencja fenotypów- stosunek danego fenotypu do całkowitej liczby fenotypów w populacji, wyrażana jest w % lub w postaci ułamka dziesiętnego. Suma frekwencji wszystkich fenotypów jest równa 1 lub 100%. Frekwencja genotypów- stosunek liczby osobników o danym genotypie do ogólnej liczby osobników w populacji, wyrażana w % lub w postaci ułamka dziesiętnego. Suma frekwencji wszystkich genotypów jest równa 1 lub 100%. Frekwencja genów- udział liczby loci zajętych przez dany allel w stosunku do ogólnej liczby loci, które ten allel mógłby zająć w populacji. (Udział genu pary lub szeregu w ogólnej liczbie genów należących do tej pary lub szeregu). Frekwencja ta wyrażana jest w % lub w postaci ułamka dziesiętnego. Suma frekwencji genów pary lub szeregu jest równa 1 lub 100%. Struktura genetyczna populacji- stosunek genów w poszczególnych parach lub szeregu alleli i wynikający z niego stosunek genotypów. Zewnętrznym wyrazem struktury genetycznej populacji jest frekwencja fenotypów zależna od dominowania, epistazy i innych form współdziałania genów. Prawo Hardy’ego-Weinberga- w dużej, panmiktycznej populacji w której frekwencje genów u obu płci są jednakowe, a osobniki charakteryzują się równą płodnością i żywotnością, frekwencja genów i genotypów jest stała i zgodna z rozkładem dwumianowym, jeżeli nie działają czynniki naruszające równowagę genetyczną( mutacje, migracje, selekcja, dryf genetyczny). Populacja jest zrównoważona gdy, suma frekwencji genów i genotypów jest stała równa 1 i nie zmienia się z pokolenia na pokolenie. Rozkład genotypów ustalonej w wyniku kojarzeń losowych jest równy rozwiniętemu kwadratowi sumy frekwencji genów danej pary lub szeregu.
pauloczips