Katedra i Zakład Pielęgniarstwa Społecznego
Wydział Nauk o Zdrowiu
Collegium Medicum UMK w Toruniu
Pakiet samokształceniowy z przedmiotu:
Podstawowa Opieka Zdrowotna –
II rok studiów licencjackich
Edyta Szewczyk
Pielęgniarstwo, gr.V
ROLA PIELĘGNIARKI SZKOLNEJ W ZAPOBIEGANIU ANOREKSJI I BULIMII ORAZ ZJAWISKU NIEDOŻYWIENIA DZIECI
Prawidłowe żywienie powinno stanowić bardzo istotny element promocji zdrowia. Tworząc szkolne programy prozdrowotne należy koncentrować się na tych zachowaniach młodzieży, które mają podstawowe znaczenie dla utrzymania lub poprawy ich stanu zdrowia. Prawidłowe żywienie jest jednym z nich. Podstawowe zalecenia dotyczące zasad prawidłowego żywienia dzieci opracowała między innymi Komisja Żywienia Dzieci i Młodzieży Komitetu Żywienia Człowieka PAN. Jako najważniejsze w prawidłowym żywieniu uznają oni:
· Urozmaicenie jadłospisu, stopniowe wprowadzanie i przyzwyczajanie dziecka do nowych produktów pomaga w akceptacji szerokiego doboru produktów i potraw i zapewnia optymalne pokrycie zapotrzebowania na wszystkie składniki odżywcze
· W żywieniu małych dzieci (do końca drugiego roku życia) nie należy stosować diety z ograniczeniem tłuszczu i cholesterolu, gdyż są to składniki niezbędne m.in. do prawidłowego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. U dzieci powyżej drugiego roku życia wskazane jest stopniowe ograniczanie udziału tłuszczu w diecie do 30% jej wartości energetycznej i ograniczenie udziału tłuszczów nasyconych (pochodzenia zwierzęcego) do maksimum 10%, natomiast należy zwiększyć spożycie olejów roślinnych będących źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT)
· Kierowanie się apetytem dziecka i jego aktywnością fizyczną najlepiej zapobiegają przekarmianiu go lub niedożywieniu. Rozwój fizyczny dziecka powinien być oceniany na podstawie siatek centylowych. Objawy nadwagi należy likwidować przez zwiększoną aktywność fizyczną połączoną z właściwą dietą, ale bez rygorystycznych ograniczeń. Spożycie energii i składników odżywczych powinno być zgodne z zaleceniami i odpowiednie dla wieku dziecka
· Dziecko - w zależności od apetytu - powinno zjadać od 3 do 5 posiłków dziennie. Należy unikać podjadania miedzy posiłkami i ograniczać "posiłki telewizyjne". Produkty "z reklam" zwykle są wysokoprzetworzone, bogate w tłuszcze (głównie nasycone), cholesterol, sól, cukier oraz kształtują nieprawidłowe nawyki żywieniowe
· Nadmierne rozdrobnienie produktów (przecieranie, miksowanie) - chociaż ułatwia i przyspiesza karmienie dziecka - może niekorzystnie wpływać na jego rozwój psychomotoryczny
· Dieta wegetariańska i inne diety niekonwencjonalne są nieodpowiednie dla dzieci, gdyż nie pokrywają zapotrzebowania na energię i podstawowe składniki odżywcze (np. białko, żelazo, witamina B12), prowadząc do zahamowania wzrostu, niedokrwistości i innych zaburzeń związanych z niedoborami składników odżywczych. Proporcje białka roślinnego do zwierzęcego w racji pokarmowej dzieci powinny kształtować się 1:2
· Sposób żywienia powinien uwzględniać urozmaicony dobór produktów z każdej grupy, w tym produktów bogatych w węglowodany złożone (pieczywo, kasze, makarony). Ograniczenie spożycia sacharozy (cukier, słodycze) zmniejsza ryzyko próchnicy zębów. Najlepszym źródłem cukrów prostych są owoce i warzywa
· W przypadku dzieci ze stwierdzoną otyłością prostą lub innymi zaburzeniami powstałymi na tle nieprawidłowego żywienia zaleca się konsultację u wyspecjalizowanego lekarza i dietetyka
Badania dowodzą, iż nie tylko dzieci, ale także ich rodzice nie są świadomi błędów żywieniowych, jakie popełniają. Wśród najbardziej rozpowszechnionych wymienić należy:
· nieregularność spożywania posiłków;
· niespożywanie pierwszego śniadania przed wyjściem do szkoły oraz drugiego w szkole;
· nieprawidłową częstość konsumpcji niektórych grup produktów spożywczych.
Częstym błędem żywieniowym, rozpowszechnionym wśród młodzieży jest spożywanie posiłków typu „fast food” o wysokiej zawartości tłuszczu, takich jak: hamburgery, zapiekanki, frytki, pizza, chipsy, tłuste ciastka oraz nadmiernej ilości słodyczy. W wieku młodzieńczym skłonność do podjadania między posiłkami oraz do spożywania „szybkich posiłków” nie musi stanowić zagrożenia dla zdrowia jeśli wymienione produkty zostaną zastąpione napojami mlecznymi (np. jogurt, kefir, serki homogenizowane), sałatkami warzywnymi, orzechami niesolonymi, owocami, płatkami śniadaniowymi itp.
Te oraz inne nieprawidłowości w sposobie odżywiania mogą mieć niekorzystny wpływ na rozwój oraz zdrowie dzieci i młodzieży. Brak odpowiedniej diety może prowadzić do nadwagi i otyłości lub anoreksji.
Racjonalne żywienie w sposób zasadniczy determinuje ogólne funkcjonowanie organizmu, zwłaszcza w okresie jego intensywnego rozwoju – wiek dziecięcy i okres dojrzewania. Jakość i ilość dostarczanych produktów pokarmowych musi być dostosowana do wieku, płci, budowy ciała, trybu życia, właściwości psychofizycznych i fizjologicznych oraz odpowiednio komponowana w posiłki i racjonalnie rozkładana w ciągu całego dnia.
Badania wykazały, że uczniowie spożywający regularne posiłki, a w szczególności pierwsze śniadania są podczas pracy w szkole:
- bardziej efektywni,
- popełniają mniej błędów,
- lepiej koncentrują uwagę,
- uzyskują lepsze wyniki w sprawdzianach kondycyjnych,
- wykazują lepsze samopoczucie i mniej dolegliwości
w porównaniu z rówieśnikami, których żywienie jest nieregularne i którzy przychodzą do szkoły bez zjedzenia w domu śniadania.
Piramida żywienia przedstawia grupy produktów pokarmowych i zalecaną częstotliwość ich spożywania w ciągu tygodnia. Podstawę piramidy stanowią produkty, których należy spożywać najwięcej w ciągu tygodnia (ilość porcji przedstawia cyfra z boku piramidy).
W wyższych częściach piramidy umieszczone są produkty, których należy spożywać mniej w ciągu tygodnia. Im wyżej, tym zalecana częstotliwość spożywania maleje.
W wieku szkolnym występują zwiększone potrzeby żywieniowe ze względu na: intensywny wzrost; dużą aktywność fizyczną; wymaganą aktywność i sprawność umysłową.
Rozwijającemu się organizmowi trzeba koniecznie dostarczyć wszystkich niezbędnych składników pożywienia (białko, tłuszcze, węglowodany, witaminy, składniki mineralne) oraz zadbać o właściwy rozkład i liczbę posiłków w ciągu dnia.
Mgr Magdalena Makarewicz-Wujec z Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie radzi, aby przestrzegać pewnych reguł żywieniowych.
· Każde dziecko musi mieć rano czas na spokojne zjedzenie śniadania, gdyż jest ono najważniejszym posiłkiem dla rozwijającego się organizmu dziecka. Nie jadanie śniadania grozi obniżeniem poziomu cukru we krwi, co powoduje ospałość, kłopoty z koncentracją, bóle głowy, złe samopoczucie.
· Należy pamiętać również o przygotowaniu kanapek do szkoły. Drugie śniadanie, zabierane do szkoły, nie musi być wtedy zbyt obfite.
· Codziennie dziecko powinno zjeść lub wypić odpowiednik połowy litra mleka: np. kubeczek jogurtu (może być owocowy), do tego plaster żółtego sera, pojemniczek serka homogenizowanego, kubek kefiru. W mleku i jego przetworach jest sporo najlepiej przyswajalnego wapnia, składnika niezbędnego do rozwoju kośćca.
· Wielkość posiłków i ich wartość energetyczną należy dopasować indywidualnie do każdego dziecka w zależności od jego wieku, apetytu i aktywności fizycznej.
· Obiad powinien być posiłkiem najbogatszym w energię, świeżo przygotowanym, złożonym z dwóch dań. Odgrzewanie obiadów przygotowanych poprzedniego dnia nie powinno być regułą.
· Jeżeli obiad był zjedzony wcześnie, przed kolacją należy podać mały posiłek – podwieczorek. W jego skład mogą wchodzić owoce, w formie surowej lub jako galaretki i kompoty. Dodatkiem mogą być również niewielkie ilości ciasta podane z mlekiem lub jego przetworami takimi jak jogurt.
· Kolacja powinna być najlżejszym posiłkiem. Wskazane byłyby owoce i warzywa.
Przy planowaniu żywienia dla tej grupy wiekowej należy brać pod uwagę tzw. „młodzieńczy skok wzrostowy”.
U dziewcząt „skok wzrostowy” obserwuje się między 10 – 12 rokiem życia, u chłopców około 12- 14 roku życia. U dziewcząt największy przyrost wysokości i wagi ciała obserwuje się około 1 roku przed pierwszą miesiączką. Przyrost wagi ciała trwa u nich do około 20 roku życia. Przyrost wysokości między 7, a 10 rokiem życia wynosi około 5cm/rok, gwałtownie wzrasta na początku okresu młodzieńczego tj. między 10 –12 roku życia.
Stopniowy wzrost wysokości ciała obserwuje się u dziewcząt jeszcze do około 17 roku życia.
U chłopców przyrost wysokości ciała w okresie 7 – 12 lat, wynosi podobnie jak u dziewcząt około 5cm/rok, gwałtowny skok wysokości obserwuje się zwykle dwa lata później, tj. między 12 – 14 rokiem życia, dalsze, stopniowe przyrosty wysokości notuje się u nich do 18 – 19 roku życia.
Zarówno u dziewcząt jak i u chłopców, w omawianym okresie życia najbardziej wzrasta waga ciała i może ona ulec podwojeniu. Daje to wyobrażenie o zapotrzebowaniu na energię i składniki pokarmowe, oraz o negatywnych skutkach niedoboru lub niewłaściwych proporcji, czyli głodu ilościowego lub jakościowego.
Minimalne zapotrzebowanie w okresie rozwoju nie jest znane. Nie prowadzono takich badań ze względów humanitarnych. Zalecenia żywieniowe wynikają z obserwacji codziennego spożycia przez dzieci i młodzież zdrową i prawidłowo rozwijającą się.
Maksymalne zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe odpowiada maksymalnym przyrostom wzrostu i wagi ciała. Należy pamiętać, że zwiększone zapotrzebowanie na pożywienie jest związanie przede wszystkim z wiekiem biologicznym i koniecznie uwzględniać je w planowaniu żywienia dzieci i młodzieży.
Tak więc kilkoro dziewcząt lub chłopców – równolatków, może mieć zupełnie różne potrzeby pokarmowe, ponieważ każde z nich może, - mimo równego wieku kalendarzowego,- mieć zupełnie inny wiek biologiczny.
Zalecana ilość energii dla dzieci w wieku 7 – 9 lat wynosi 74 kcal/kg m.c., co przy masie od 23 do 50 kg stanowi ogółem 1900 – 2100 kcal. Dziewczęta w wieku 10 – 12 lat powinny otrzymywać 51 – 60 kcal/kg m.c., starsze w wieku 13 – 15 lat 42 – 47 kcal/kg m.c. (ogółem 2100 – 2300 kcal). Chłopcy w wieku 10 – 12 lat, przy podobnej masie ciała jak dziewczęta – 35 – 42 kg wymagają wyższej podaży energii i wynosi ona 62 – 71 kcal/kg m.c., co stanowi razem około 2500 – 2600 kcal. Chłopcy starsi w wieku 13 – 15 lat wymagają podaży energii około 51 – 57 kcal/kg m.c., co przy masie ciała w granicach 47 – 59 kg stanowi od 2700 do 3000 kcal na dobę. Dziewczęta dorastające w wieku 16 – 20 lat potrzebują około 2700 kcal/dobę, chłopcy w tym samym wieku 3700 kcal.
Istnieją duże różnice osobnicze dotyczące zapotrzebowania energetycznego, nie zawsze dające wytłumaczyć się różną aktywnością fizyczną. Trzeba o tych różnicach pamiętać przy planowaniu posiłków i dopasowywać podaż energii do potrzeb ujawnianych przez dziecko, przy równoczesnej kontroli masy ciała.
Coraz szerszą falą rozlewa się na młodzież choroba zwana anoreksja lub jadłowstrętem psychicznym.
Anoreksja - to inaczej jadłowstręt psychiczny, który jest zespołem chorobowym, dążącym do utraty masy ciała. Związana jest z zaburzeniami łaknienia, obsesyjnym zwracaniu uwagi na szczupłą sylwetkę i wypaczonym wyobrażeniu o własnym ciele. Zbyt duży spadek wagi stanowi poważne zagrożenia dla życia i może skończyć się śmiercią. Choroba ta zaczyna się najczęściej w okresie dojrzewania, między trzynastym a piętnastym rokiem życia.
Bardzo często początkiem anoreksji u młodej dziewczyny jest uświadomienie przez nią, że nie jest zadowolona z kształtu lub rozmiarów swego ciała. Zaabsorbowanie dziewczyny swoją wagą lub sylwetką następuje często po jakimś incydencie, np. rodzina lub przyjaciele, którzy dokuczają z powodu wyglądu. Może ona również zacząć współzawodniczyć z przyjaciółką, która z nich pierwsza schudnie. Czasami początek anoreksji związany jest z wydarzeniami, które same w sobie są stresujące, np. zerwanie z chłopakiem, bardzo ważny egzamin, rozpad małżeństwa rodziców lub jeśli na dziewczynę wywierany jest nacisk, aby osiągnęła sukcesy w sporcie czy tańcu.
Dziewczyna cierpiąca na anoreksję długo nie uświadamia sobie, że jest chora. Większość trafia do lekarza dopiero wtedy, gdy ich waga spada poniżej 85% normy.
Początkowo odchudzanie daje jej bardzo dużo satysfakcji. Widzi, że starania przynoszą efekty i z tego zaczyna czerpać poczucie bezpieczeństwa, wartości, siły. Z drugiej strony boi się utracić kontrolę nad swoim odżywianiem i dlatego stosuje coraz surowszą dietę.
Podstawowe objawy anoreksji:
· ograniczanie jedzenia poprzez wycofanie z jadłospisu niektórych potraw, posiłków lub ograniczanie ilości spożywanych pokarmów,
· drażliwość dotycząca tematu jedzenia, wyglądu i wagi,
· unikanie jedzenia w obecności innych osób, by móc się go pozbyć,
· ukrywanie pokarmów pod talerze, w różnych skrytkach,
· podrzucanie posiłków innym osobom.
· unikanie kontaktu z innymi osobami, szczególnie z chłopcami
Skutki anoreksji:
· wychudzone ciało, obrzęki dłoni i stóp, brak miesiączki, zanik jajników,
· sucha, łuszcząca się skóra, na ramionach ,nogach i twarzy pojawia się delikatne, meszowate owłosienie, które jest objawem głodu,
· „twarz wiewiórki”- uszy mocniej odstają od głowy i zaokrągla się twarz w okolicach kości policzkowych (chora widzi w lustrze pucowatą twarz, a to ją tylko utwierdza w przekonaniu, że jest gruba),
· nieprawidłowa praca serca (wolniejsze tętno),
· ...
Blackkalia