Szoa-Żydzi w Danii pod okupacją niemiecką.pdf

Żydzi w Danii pod okupacją niemiecką

Ze względu na stosunkowo niewielką liczbę Żydów w Danii, ich silne zasymilowanie z

pozostałą częścią społeczeństwa, a także z powodu traktowania Danii przez Hitlera jako

protektorat, a nie teren okupowany, aż do 1943 roku zasadniczo nie istniał w Danii

problem z odmiennym traktowaniem ludności żydowskiej.

Z jednej strony władze w Berlinie, w osobach von Grundherra, kierownika Referatu

Skandynawskiego w Wydziale Politycznym MSZ i Rademachera z Wydziału Niemcy,

były w stałym kontakcie z posłem niemieckim w Kopenhadze, co pozwalało na

systematyczne kontrolowanie spraw dotyczących Żydów. Z drugiej zaś strony rząd

duński na posiedzeniu gabinetu 22 grudnia 1941 roku wyraźnie postanowił o odrzuceniu

wszelkich żądań ze strony Niemiec względem podejmowania jakichkolwiek akcji przeciw

Żydom. Także postawa monarchy duńskiego, Chrystiana X, nie budziła żadnych

wątpliwości w tej kwestii. Po podpaleniu przez nieznanych sprawców kopenhaskiej

synagogi w grudniu 1941 roku, król wysłał do rabina Marcusa Melchiora list z wyrazami

szczerej sympatii i współczucia z powodu zniszczenia synagogi.

Nie oznacza to jednak, iż strona niemiecka nie próbowała wpływać na władze w

Kopenhadze, czy dyskryminować duńskich obywateli pochodzenia żydowskiego. Już w

1940 roku żydowskie firmy w Danii zostały odcięte od dostaw węgla drzewnego i oleju z

Niemiec, gdyż władze w Berlinie zakazały im importu tych surowców. Natomiast w 1942

roku poseł niemiecki von Renthe-Fink zażądał od władz duńskich usunięcia z posad

dwóch kierowników departamentów, ponieważ byli oni pochodzenia żydowskiego.

Jednoznaczna i stanowcza odpowiedź strony duńskiej: "nie", była zdaje się spodziewana

przez stronę niemiecką. Władze w Berlinie zdawały sobie sprawę, że dopóki chcą

zachować pozory przestrzegania porozumienia z 9 kwietnia 1940 roku, nie są w stanie

wymusić na Duńczykach podjęcia działań przeciwko ich obywatelom. Dowodzi tego m.

in. raport z 15 kwietnia 1940 roku, skierowany do von Ribbentropa, w którym von

Renthe-Fink stwierdził: "Należy zwrócić większą uwagę na warunki polityki wewnętrznej,

by móc podjąć akcję przeciwko Żydom, emigrantom i kołom lewicowym, tworząc

wcześniej specjalny aparat policyjny dla tych celów. Jeśli posuniemy się w tych

czynnościach dalej, niż jest to absolutnie konieczne, doprowadzi to do powstania

paraliżującego efektu i poważnych zakłóceń w życiu politycznym i ekonomicznym". Tak

więc strona niemiecka poruszając w tym pierwszym okresie kwestię Żydów, chciała

jedynie zademonstrować, iż nie zamierza pozostawić jej bez nadzoru ze strony Berlina.

Jeśli zaś chodzi o postawę samych Żydów, to od początku agresji Niemiec na Danię

gmina starała się koordynować swą politykę z działaniami rządu duńskiego. Obydwie

strony próbowały unikać podejmowania kroków, które mogłyby sprowokować stronę

niemiecką, a nawet choćby postawić rząd duński w krępującej sytuacji. Dlatego też

żydowskie organizacje odrzucały wszelkie możliwości nielegalnych działań czy planów

ucieczki, bojąc się zwrócenia przeciw sobie społeczeństwa duńskiego.

Pierwszym sygnałem większego zainteresowania Berlina kwestią Żydów duńskich były

wypowiedzi przedstawicieli niemieckich po przystąpieniu Danii do paktu

antykominternowskiego w listopadzie 1941 roku. Wówczas to Göring wyraźnie zaznaczył

w rozmowie ze Scaveniusem, że teraz Dania nie będzie mogła już uniknąć poruszenia

"kwestii Żydów". Co prawda Scavenius odparł, iż nie ma żadnej kwestii, jeśli chodzi o

Żydów, ale oświadczenie prasowe Berlina wyraźnie stwierdzało, że "od tego momentu

Dania przyłączyła się do walki z komunizmem", a tym samym ze - stworzonym przez

hitlerowską propagandę - "światowym spiskiem żydowsko-bolszewickim". Należy jednak

zaznaczyć, iż aż do sierpnia 1943 roku ludność żydowska pozostawała na marginesie

rozmów duńsko-niemieckich. Kwestia ta, mimo olbrzymiej roli jaką odgrywała w ideologii

Hitlera, była tutaj rzadko poruszana.

Jesienią 1942 roku von Renthe-Fink został zastąpiony przez Wernera Besta, co

rozpoczęło kolejny etap polityki wobec Żydów. Best, jako poseł i pełnomocnik Rzeszy,

szybko przygotował projekt działań wymierzonych przeciw Żydom. Mieli oni być

systematycznie usuwani z życia publicznego, gospodarczego (prowadzenie sklepów,

przedsiębiorstw), ponadto wprowadzona miała być klauzula zakazująca firmom

niemieckim prowadzenia interesów ze sklepami duńskimi, w których udziały posiadali

Żydzi. Best zakładał także aresztowania pojedynczych Żydów z powodów kryminalnych i

politycznych. Projekt ów został zatwierdzony przez von Ribbentropa, ale nie wszedł w

życie ze względu na spodziewany protest rządu duńskiego. Best naciskał także na

rozwiązanie problemu żydowskich uchodźców w Danii, którzy w dużej mierze byli

emigrantami z Niemiec. W tych okolicznościach zastanawiającym jest fakt, że gdy Berlin

zapowiedział wprowadzenie dla Żydów w Danii obowiązku noszenia żółtej gwiazdy, Best

wysłał 28 stycznia 1943 roku raport do von Ribbentropa, w którym odradzał to

posunięcie. Pisał m. in. "wprowadzenie żółtej gwiazdy wywołałoby protest dziesiątków

tysięcy germańskich Duńczyków". Nie wiadomo czy był to jedyny i rzeczywisty powód

takiej postawy Besta.

Lato 1943 roku, jak już zostało to wspomniane w rozdziale pierwszym, obfitowało w Danii

w gwałtowne zajścia, które zaowocowały przejęciem władzy przez Wehrmacht i gestapo.

31 sierpnia Svenningsen został poinformowany przez zastępcę przewodniczącego

organizacji gminy żydowskiej Lachmanna, iż Niemcy skonfiskowali karty członków gmin,

które zawierały m. in. nazwisko i adres danej osoby. Svenningsen udał się z tą sprawą

do Besta, który jednak stwierdził, że nic mu nie wiadomo o takiej akcji. Dopiero 17

września strona niemiecka potwierdziła zajęcie tych kart, tłumacząc to jako akcję

poszukiwania antyniemieckich elementów, a nie początek rozwiązania kwestii

żydowskiej. Nie uspokoiło to jednak przedstawicieli gminy; C. B. Henriques,

przewodniczący gminy żydowskiej i jego zastępca Lachmann w rozmowie ze

Svenningsenem wyjaśnili swe wątpliwości. W odpowiedzi usłyszeli, iż władze duńskie

wniosły już w tej sprawie protest, a także ostrzeżenie przed planowaniem ucieczki do

Szwecji, która w takiej chwili mogłaby być postrzegana przez stronę niemiecka jako

prowokacja.

Wówczas nikt ze strony duńskiej nie wiedział, że jakakolwiek prowokacja nie jest

Niemcom potrzebna, gdyż już rozpoczęły się przygotowania do ostatecznego

rozwiązania kwestii obecności Żydów w Danii. 8 września 1943 roku został nadany

telegram numer 1032, którego nadawcą był Best, odbiorcą zaś von Ribbentrop:

W konsekwencji wdrożenia w Danii nowego kursu uważam, iż musimy także dążyć do

rozwiązania kwestii żydowskiej. Koniecznym będzie podjęcie niezbędnych środków,

nawet podczas obecnego stanu wojennego .

Możliwe, że Bestowi zależało na przeprowadzeniu akcji przeciw Żydom podczas stanu

wojennego, by odpowiedzialność za jej skutki spadła na von Hanneckena, który na okres

stanu wojennego przejął władzę w Danii. Berlin był zadowolony z tej propozycji, co

znalazło odbicie 9 września w awansie Besta do rangi pełnomocnika z wszystkimi

uprawnieniami. Nie było to jednak to, czego spodziewał się Best. Dążył on usilnie do

zdobycia całkowitej kontroli nad administracją w Danii, być może myślał nawet o objęciu

funkcji komisarza Rzeszy. Okazało się jednak, że decydenci w Berlinie wolą nie odcinać

sobie powrotu do polityki negocjacji, jaką prowadzili z władzami duńskimi przed

sierpniem 1943 roku i nie powierzyli pełni władzy w ręce Besta. Najprawdopodobniej

właśnie to rozczarowanie było powodem poinformowania 11 września przez Besta o

telegramie z 8 września swojego współpracownika Georga Ferdinanda Duckwitza, który

od 1939 roku pracował w niemieckiej ambasadzie w Kopenhadze jako doradca ds.

żeglugi.

Georg Ferdinand Duckwitz

Dwa dni po tej rozmowie, 13 września Duckwitz udał się do Berlina w desperackiej

próbie powstrzymania procesu decyzyjnego w kwestii duńskich Żydów. Jego wysiłki były

jednak bezowocne i 18 września doszedł do Besta telegram z Berlina: "Führer

zadecydował o podjęciu akcji deportacji Żydów".

Przygotowanie akcji aresztowania i deportacji Żydów von Ribbentrop zlecił Bestowi.

Samą akcją kierować mieli Günther Pancke i nowy dowódca SS i Sipo w Kopenhadze

(funkcję tę pełnił od 20 września 1943 roku), SS-Obersturmbannführer Rudolf Mildner, a

nadzór nad nią objął SS-Sturmbannführer Rolf Günther, zastępca Adolfa Eichmanna,

który przybył w tym celu z Berlina. Pierwotnie do przeprowadzenia akcji Best chciał

wykorzystać policję duńską, ale siły te odmówiły współpracy. Drugi pomysł dotyczył

Wehrmachtu stacjonującego w Danii; stojący na jego czele von Hannecken miał wydać

rozporządzenie, by wszyscy Żydzi stawili się w obozach pracy, co zastąpiłoby chodzenie

od drzwi do drzwi i poszukiwanie konkretnych osób. Von Hannecken odmówił jednak,

sprzeciwiając się równocześnie podjęciu akcji przeciw Żydom podczas stanu wojennego,

gdyż źle by to wpłynęło na obraz Wehrmachtu. W praktyce von Hannecken nie chciał

ponosić odpowiedzialności za akcję, która miała mieć miejsce w chwili, gdy on

sprawował władzę w Danii. Dopiero na rozkaz Jodla, powołujący się na rację stanu, von

Hannecken obiecał dostarczyć 50 żołnierzy, którzy pełniąc służbę w porcie mieli

uniemożliwić Żydom ucieczkę drogą morską, a także zapewnić przy tej akcji spokój. 28

września Best przekazał do Berlina wiadomość, iż akcja została zaplanowana na noc z 1

na 2 października.

Tymczasem Duckwitz nie zaprzestawał swych działań po nieudanej interwencji w

Berlinie. 25 września spotkał się w Sztokholmie z premierem Szwecji Perem Albinem

Hanssonem i poinformował go o zbliżającej się akcji. Wkrótce potem rząd szwedzki

zwrócił się do władz w Berlinie z ofertą internowania wszystkich Żydów z Danii na terenie

Szwecji, ale propozycja ta została odrzucona. W tej sytuacji Duckwitz postanowił

przekazać posiadane informacje bezpośrednio Duńczykom. 28 września spotkał się z

przedstawicielami duńskich socjalistów: szefem partii Hansem Hedtoft-Hansenem i H. C.

Hansenem. Hedtoft-Hansen, zdając sobie w pełni sprawę z powagi sytuacji, tego

samego dnia spotkał się w Charlottenlund z C. B. Henriquesem i opowiedział mu o

planowanej przeciwko Żydom akcji i że ma ona mieć miejsce w nocy z 1 na 2

października. Reakcja Henriquesa była zwięzła: "Pan kłamie". Henriques nie mógł

uwierzyć w przekazane mu informacje, zwłaszcza w obliczu wielu wcześniejszych

zapewnień Svenningsena, iż Niemcy nie szykują się do żadnej akcji. Hedtoft-Hansen w

końcu zdołał jednak przekonać przewodniczącego gminy o prawdziwości swych słów,

jednocześnie oferując wszelką możliwą pomoc. Następnego ranka, 29 września,

podczas porannego nabożeństwa w głównej synagodze, członkowie gminy zostali

ostrzeżeni przez zbliżającym się niebezpieczeństwem. Wiadomość ta dotarła również do

Svenningsena, który od razu udał się do Besta, by ją potwierdzić. Ponieważ Best

odrzekł, że takie plany nie istnieją, Svenningsen poprosił go o zdementowanie tych

pogłosek. Best odmówił, usprawiedliwiając się koniecznością konsultacji z Berlinem. Jak

się okazało 1 października, także sam Berlin unikał odpowiedzi, gdy szwedzki poseł w

stolicy Rzeszy, Richter, udał się do niemieckiego MSZ z pytaniem o potwierdzenie

pogłosek. Richter na odpowiedź czekał dobę, a i tak była ona negatywna.

Nocą z 1 na 2 października, zgodnie z wcześniejszymi ostrzeżeniami, większość Żydów

nocowała poza własnymi domami - u znajomych Duńczyków, niektórzy nawet w

szpitalach. Niemcy przeprowadzili zaplanowaną akcję przy pomocy sił ściągniętych z

Rzeszy - 1500 policjantów i 300 funkcjonariuszy z policji bezpieczeństwa - które chodziły

od drzwi do drzwi i wyszukiwały osoby na podstawie wcześniej sporządzonych list.

Policja nie miała podczas tej akcji prawa włamywać się do żydowskich domów, co

zaowocowało w szczególny sposób - kto nie otworzył niemieckiej policji drzwi, uniknął

aresztowania.

Falkoner Allé, Kopenhaga. Zdjęcie wykonane z ukrycia podczas akcji aresztowania dwóch Żydów, z

których jeden został postrzelony

Tej pierwszej nocy aresztowano w Kopenhadze 202 Żydów, a poza stolicą - 82. Była to

klęska strony niemieckiej, która została skomentowana przez jej przedstawiciela, von

Heimburga, w sposób lakoniczny i cyniczny: "Korzyść z akcji była zerowa, jako że Żydzi

już się wyprowadzili ze swych mieszkań i przenieśli gdzie indziej". Wraz ze 150

komunistami, internowanymi wcześniej w obozie Horserod, a teraz skierowani do

obozów w Stutthofie i Ravensbrück, aresztowani Żydzi zostali wysłani jeszcze 2

października z portu w Kopenhadze do obozu - getta w Terezinie. Z tego transportu

udało się uciec trzem Żydom, którzy wyskoczyli przez okno samochodu jeszcze na

terenie Danii. W następnych tygodniach gestapo aresztowało kolejnych 190 Żydów,

którzy także zostali wysłani do Terezina.

Ogółem zostało aresztowanych i wywiezionych do Terezina 477 osób, co stanowiło 6-7%

ludności żydowskiej w Danii. Żydzi ci - i był to jedyny przypadek, jeśli chodzi o Danię -

byli zmuszeni do noszenia na ubraniu żółtej gwiazdy. Best podkreślał (wypowiedź z 2

października), że deportacje do Terezina były spowodowane faktem, iż Żydzi wspierali

duński ruch konspiracyjny. Reakcja strony duńskiej była natychmiastowa: zażądano

bliższych informacji o Żydach-sabotażystach. Dopiero 18 października Best przyznał, iż

nie zna ani jednego takiego przypadku, ponieważ Żydzi od początku okupacji

zachowywali się powściągliwie. Nie była to jednak jedyna okazja, przy której Best

próbował przekonać Duńczyków, iż pozbycie się Żydów było korzystne przede wszystkim

dla pozostałej części społeczeństwa duńskiego. Jeszcze w październiku odwołano stan

wojenny i zwolniono internowanych wcześniej wojskowych, tłumacząc iż usunięcie

Żydów usunęło zagrożenie i tym samym można powrócić do normalizacji sytuacji w

kraju.

Na nic zdały się protesty Chrystiana X, społeczeństwa i polityków duńskich - akcji

przeciw Żydom nie przerwano. Nie powiodła się również misja Richtera, który zwrócił się

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: