SEDMAYER
II Szkoła Wiedeńska i Hans Sedlmayr:
● działał w latach trzydziestych i po wojnie
● wszechstronne zainteresowania i podejście do sztuki: średniowiecze, nowożytność, nowoczesność
● studiował architekturę na Uniwersytecie Technicznym i historię sztuki (w Wiedniu)
● u Juliusza von Schlossera pisał pracę o architekturze Fischera von Erlacha (twórca m.in. Karlskirche w Wiedniu)
● habilitował się w 1933
● po wojnie stracił profesurę za udział w NSDAP
● 1951 – objął katedrę w Monachium
1958 – SZTUKA I PRAWDA. W stronę teorii i metody historii sztuki
● metoda postępowania historyczno-artystycznego jako analiza struktury – droga badawcza postulowana przez Sedlmayra
● pojęcie struktury odnosi do kontekstu hermeneutycznego
● dzieło (tekst, obraz) czytać należy jako strukturę, monadyczną, integralną całość, nadrzędną wobec współtworzących ją części
● nawiązanie do tradycyjnej hermeneutyki i psychologii (reguła od II poł. XIX w.), ściśle do nurtu gestaltyzmu (psychologia postaci) rozwiniętego w okresie międzywojennym w Niemczech
STRUKTURA zakłada z jednej strony jej złożoność, a z drugiej strony prymat całości w stosunku do części. Całość struktury nadaje jej poszczególnym elementom sens, jakiego nie miałyby one same w sobie, bez odniesienia do struktury. Całość jest tym co ukazuje się najpierw – cokolwiek rozumiemy i widzimy, ogarniamy w pierwszym wrażeniu jako całość, a dopiero potem jesteśmy w stanie wyszczególnić i zanalizować poszczególne części. Wrażenie całości jest zawsze prymarne i nadrzędne w stosunku do percepcji poszczególnych elementów (ich widzenie jest wtórne względem całości).
Zakłada się, że dzieła o tyle są sensowne, o ile udowadniają swoją sensowność w relacji całość – część, powinna być to immanentnie sensowna relacja, zawierająca się w strukturze dzieła.
Celem analizy hermeneutycznej jest potwierdzenie sensowności układu dzieła poprzez opisywanie struktury jako relacji część – całość i wyjaśnienie konieczności i funkcji każdego elementu składającego się na całość.
Z tego punktu widzenia kategoria struktury jest kategorią wartościującą. Nie każdy twór pretendujący do uznania za dzieło sztuki wykazuje się tak zwartą, sensowną strukturą. Analiza hermeneutyczna służy weryfikacji - może udowodnić przypadkowość poszczególnych elementów dzieła, które nie spełnia postulatu struktury.
Założenia pojęcia struktury:
1. określona budowa dzieła sztuki; relacje charakteryzujące ustrój wewnętrzny na osi cząstka - całość
2. reguły postępowania wyjaśniającego dzieło – interpretacja wtedy jest poprawna i dokładna, jeżeli potwierdza znaczenie każdej części w kontekście całości (każda część umiejscowiona w strukturze w powiązaniu z innymi elementami wykazuje swoją stosowność)
Trójfazowy, kolisty przebieg koła hermenutycznego:
Całość à cząstki à całość
(przedrozumienie) (wzajemne relacje, artykulacja elementów) (pogłębione rozumienie całości)
Założenia hermeneutyczne zostały potwierdzone przez naukowe, empiryczne badania gestaltyzmu:
● wcześniej opierano się na teorii asocjacjonizmu – zasady postrzegania i rozumienia świata, która zakładała, że bezpośrednio rejestruje umysł jednostkowe bodźce, które wtórnie łączy i kojarzy w całość
● gestaltyzm dokonał rewolucji w teorii percepcji
● rozumienie zawsze jest w pierwszym rzędzie postrzeganiem i ogarnianiem całości (opis psychologicznego charakteru widzenia)
● umysł w pierwszym wrażeniu nie antycypuje cząstkowych elementów względem całości
● proste eksperymenty psychologiczne, które zaświadczyły o tym, że człowiek dostrzega najpierw całość wzoru, a nie układ jego elementów tworzących ów wzór – widzenie relacji wiążących punkty jest wtórne
● widzenie jest takim postrzeganiem bodźcowego wzoru, które nadaje wzorowi najprostszy możliwy wzór (cztery punkty umysł ludzki postrzega jako kwadrat, a nie romb)
● widzenie części podporządkowane widzeniu całości
Polemika z ikonologią z punktu widzenia hermeneutyki i gestaltyzmu:
● ikonologia rozbija obraz na poszczególne elementy, nie traktuje go jako całości
● ikonologie i Panofsky’ego nie interesowała forma, a jedynie treść
● w hermeneutyce nie istnieje treść bez formy; dzieło sztuki jako formalno-treściowa całość; treść nie istnieje poza formą – tylko przez nią może się urzeczywistniać (umiarkowany realizm Arystotelesa – forma nie może istnieć poza substancją – materią J)
● ikonologia wyodrębnia poszczególne motywy w odniesieniu do zewnętrznych źródeł pozaobrazowych (głównie literackich)
● całość obrazu jest samowystarczalna – ikonologia neguje jego integralność
● ikonologia sprowadza dzieło do rebusu rozczłonkowanego na szereg elementów
● wyłącznie historyczne ramy ikonologii – rozumienie dzieła wymaga jego odniesienia do epoki (źródeł literackich); brak aktualności
● hermeneutyka zakłada aktualność struktury dzieła; struktura jako wiecznie rekonstruowana w odbiorze na zasadzie sensownych relacji organizujących wzór
● ikonologia zamknięta na wymiar sensu egzystencjalnego – dzieło tylko jako odblask prądów myślowych epoki
● hermeneutyka zakłada wymiar sensu, który jest dostępny dla każdego odbiorcy (refleksja egzystencjalna)
Hans Sedlmayr w takich kategoriach krytykował ikonologię. W 1931 r. dokonał rozdziału na dwa poziomy historii sztuki. Pierwotna nazwa tekstu W stronę ścisłej nauki o sztuce, później przedrukowany w zbiorze Sztuka i prawda pod tytułem Historia sztuki jako historia sztuki J (wymowny tytuł, polemiczny wobec wcześniejszej metodologii badań).
historyofart11