1. Problem naturalnego i nadprzyrodzonego poznania istnienia Boga i Jego natury. Objawienie a Magisterium.
· Doświadczenie boga w religiach; każda kultura wytwarza religie, a raczej uwidacznia religijny charakter człowieka. Kultura grecka: filozoficzny opis absolutu, poszukiwanie zasady, rozumności;
· Poznawalność Boga tylko przez stworzenia: Mdr 13,1-9; Rz 1,19-23;
· Wat I: Dei Filius; przeciw agnostykom, określona jako herezja
· Wat II: KK; KO 6 (potwierdza możliwość poznania przez rozum w czasach współczesnych); mówił raczej o współwinie wierzących i niewierzących.
· Św. Tomasz: pięć dróg
1. ex motu musi istnieć „pierwszy poruszyciel”(Arystoteles)
2. ex ratione causne efficienti musi istnieć pierwsza przyczyna sprawcza (Awicenna)
3. ex contingentia – musi istieć podstawa konieczna bytów przygodnych (Majmonides)
4. ex gradibus perfectionis – musi istnieć coś najdoskonalszego (Platon)
5. ex gubernatione rerum – musi istnieś istota rządząca celowością (Jan Damasceński)
· Argumenty: noogenetyczny; istnienia prawdy; moralności; szczęścia; istnienia religii, kosmogenetyczne, ewolucjonistyczne;
· Poznanie pozadyskursywne: sercem(PŚ), zmysłu konkluzji; ontologizm; innatywizm; zmysł religii; mistycyzm; pragmatyzm (czyn); woluntaryzm; wymiar pierwszej antytezy; ponadracjonalizm; redukcja unifikacyjna; intuicja aksjologiczna;
· Próba poznania integralnego;
· Św. Wiktor: można poznać naturę Boga bez objawienia; tradycjonalizm rozumem moża poznać jedynie istnienie; Przez analogię: to że Bóg istnieje już ukazuje jakoś Jego istotę.
· Drogi: negatywna, pozytywna, uwznioślenia
· Różnica między przymiotami a istotą: realna, myślna i analogiczna
· Przymioty: samoistność, niezmienność, aktualność, wieczność, niezmierzoność, wszechobecność, doskonałość, jedność.
· Cechy osobowe Boga: myśl i prawda, wszechwiedza, wola, wszechmiłość, piękno, świętość, wszechmoc, suwerenność
2. Opatrzność Boża – pojęcie, błędne ujęcia, opatrzność a przeznaczenie, zło a opatrzność
· Gr. pronoia: od pronein myśleć na przód, przewidywać, troszczyć się; łac providentia od provideo – widzieć na przód, troszczyć się opiekować, czuwać, pol. opatrzność – opatrywać, obejrzeć, rozejrzeć się, zatroszczyć się
· Tomasz (1) rozumny układ rzeczy w stosunku do celu, lub czynne zarządzenie lub realizację celu domaga się uzupełnienia w odniesieniu do Boga.
· Opatrzność KKK: trwanie aktu stwórczego, podtrzymywanie w istnieniu, współdziałanie Boga z wolnością człowieka i innymi przyczynami wtórnymi, nadawanie sensu dziejom i losowi jednostek.
· Opatrzność uosobiona w Jezusie Chrystusie zakłada wolność człowieka, stąd wynika jej dialogiczny charakter (synergistyczny), Flp 2,13
· Opinie: negacja, opieka nad ludzkością a nie nad każdym człowiekiem; nauka Kościoła: opatrzność ma charakter zarówno uniwersalistyczny jak i indywidualny.
· Działanie opatrzności: W planie jest jednostkowa, a w wykonaniu pośrednia; posiada wachlarz od konieczności do wolności.
· Rodzaje Opatrzności: naturalna i historyczna, kreacyjna i soteryjna, transcendentna i immanentna, pośrednia i bezpośrednia.
· Zło: koncepcje: budyzm-brak, manicheizm-istota bytu, dualizm- byt przeciwny, neoplatonizm-istnienie hipostaz, tomizm-brak w bycie;
· Zwykle bytowe, moralne.
· Istnienie zła nie jest związana z błędem Stwórcy, ale wynika z wolnej woli człowieka. Świat osobowy, wyższych wartości nie mógłby powstać gdyby nie zawierał możliwości wyboru.
· Z grzechem rozumianym jako zło wiąże się zło fizyczna, według Rz 8,21-22. Człowiek, który wobec Boga jest kapłanem stworzenia przez grzech własny wprowadza grzch na płaszczyznę stworzenia.
· Predestynacja w Biblii : Łk 10,20 (imiona w niebie), 1 Tes 5,7; 1 Kor 2,7; Rz 8,29
· Zagadnienie predestnacjonizmu podejmowali Marcjon, św. Augustyn, Jan Szkot, Eriugrna), Kalwin, Luter
· Ante previsa merita i demerita jest nie możliwa, gdyż odrzuca wolność ludzką; post previsa merita – jedynie taki zbawienie jest możliwe, a niemożwe nawet post previsa demerita potepienie należy raczej mówić reprobacji, która jest wynikiem stałej i zatwardziałej postawy człowieka odrzucjącego Boga
· Predestynacja- tylko do zbawienia
3. Tajemnica Trójcy św. w Piśmie Świętym
· Stary Testament nie zna pojęcia Boga Trójjedynego (sam przez długi czas dochodził do wypracowania myśli o czystym monoteizmie) to jednak występują tam miejsca, które pozwoliły chrześcijaństwu odczytywać trynitarny charakter Boga:
· Rdz 2,16: wypowiedź Boga przy akcie stworzenia: „Uczyńmy człowieka”: może oznaczać 1. pluralis majestaticum, czyli wskazanie na szczególną majestat mówiącego, 2. odnosić się do liczby mnogiej nazwy Boga po hebajsku: (elohim), albo swojego rodzaju „konsultację” Boga z aniołami.
· Rdz 18: Bóg w gościnie u Abrahama w postaci trzech osób
· Stwierdzenia Syn Boży. (Patrz tyt. Chrystologiczny w TF): zasadniczo występował w sensie adopcjoniozmu, a nie bezpośredniej reacji zrodzenia. Stary Testament przypisuje go takim osobom jak:aniołowie (Ps 29), królowie (Ps 2), cały Izrael jako naród (Iz), człowiek sprawiedliwy (lit niekanoniczna ST: Mdr 2, Syr 51)
· Duch Jahwe (ruah jhwe) nie oznacza osoby, ale jedynie reprezentuje moc Boga, jest działaniem Boga, jak mówi źródłosłów hebrajski – tchnieniem. Jest on obecny w życiu Mojżesza, proroków, królów, mędrców. Oznacza źródło życia (Ez), ale ma także moc uśmiercającą (Iz).Działanie Ducha w Stworzeniu(Rdz 1,1n), Duch przy prorokach(Jl 3,1nn)
· Nowy Testamnet: Tajemnicę Boga Trójjedynego objawia nam Jezus Chrystus, nauka ta nie została jasno sformułowana i takie stwierdzenie nie wystepuje w Nowym Testamencie, a określenie wewnętrznego charakteru relacji w Trójcy jest owocem późniejszej refleksji Kościoła.
· 2 Kor 13,13: Zakończenie związane u Pawła z tematem łaski; mogło być dołączone z liturgii
· Mt : (28,19) nakaz misyjny dotyczy chrztu w imię Trójcy, może się wiązać z liturgiczną praktyką chrztu; (11,27): o szególnej łączności między Jezusem i Ojcem; (24,36) o wiedzy większej od Ojca.
· Inne stwierdzenia Jud 20-21
· Jezus świadomy swojego Synostwa Bożego (patrz. TF)
· Objawienie więzi Syna i Ojca oraz Ducha w Ewangelii Janowej:
1. Równość i jedność: „Ja i Ojciec jedno jesteśmy”(10,30); „W owym dniu poznacie, że Ja jestem w Ojcu moim, a wy we Mnie i Ja w was”. J 14,20
2. Bóstwo Jezusa jako Słowa (1,1) i wyznanie Tomasza (20,28)
3. Jezus obrazem Ojca (J 14,6-20; por. Kol 1,11): „Rzekł do Niego Filip: «Panie, pokaż nam Ojca, a to nam wystarczy». Odpowiedział mu Jezus: «Filipie, tak długo jestem z wami, a jeszcze Mnie nie poznałeś? Kto Mnie zobaczył, zobaczył także i Ojca. Dlaczego więc mówisz: "Pokaż nam Ojca?”
4. Określenie Ducha Świętego jako Pocieszyciela (J 14,15-31)
· Wypowiedzi dotyczące Ducha Świętego i Jego działania, autonomii objawiają Dzieje (Dz 2,1-4)„Kiedy nadszedł wreszcie dzień Pięćdziesiątnicy, znajdowali się wszyscy razem na tym samym miejscu. Nagle dał się słyszeć z nieba szum, jakby uderzenie gwałtownego wiatru, i napełnił cały dom, w którym przebywali. Ukazały się im też języki jakby z ognia, które się rozdzieliły, i na każdym z nich spoczął jeden. I wszyscy zostali napełnieni Duchem Świętym, i zaczęli mówić obcymi językami, tak jak im Duch pozwalał mówić”.
· Teksty zaaplikowane 1 P 1,1-2 do Trójcy
4. Kształtowanie się terminologii Trynitarnej na Wschodzie i Zachodzie, Sobory Nicejski i Konstantynopolitański; trynitologia św. Augustyna. Problem pochodzenia Ducha Świętego.
· Pierwsze źródła trynitarne: liturgia chrzcielna Mt 28,16 i wyznanie wiary; ojcowie Didache, Justyn Męczennik, Klemens Hippolit; liturgia Eucharystyczna: pewność momentu na Zachodzie; epikleza na Wschodzie; Życie duchowe rozumiano zawsze trynitarnie; podstawę stanowił chrzest i Duch Święty.
· Problemy Żydzi: pozór trójcy(monoteizm), grecy: trzech bogów (tryteizm)
· Judeochrześcijanie: Syn i Duch jako duchy Ojca lub ręce; Chrystus jako anioł
· Inne tłumaczenia:błędy modalizm; arianizm; subordynacjonizm
· Św. Ireneusz: równość Ojca i Syna
· homousios - współistotny
· pojęcie istota: ousia –substantia i osoby hypostasis-subsistentia (Augustyn: esentia i relatio)
· Błędne językowo tłumaczenie hypostasis przez substantia.
· Sobór Nicejski wypracował pojęcie homouosios, czyli współistotny, ale grecy odczytali to jako błąd modalizmu; semiarianie stwierdzili homoios, czyli podobny w istocie
· W Konstantynopolu sformułowano o Duchu Świętym. Focjusz wskazywał na pochodzenie Syna od Ojca i pochodzenie Ducha od Ojca; Zachód zarzucił, że Duch jest tożsamy Synowi i nie ma odróżnienia w relacji pochodzenia Ducha, z kolei Wschód zarzucał pochodzenie Ducha od Ojca jako dziadka.
· Ostatecznie Wschód: Duch Święty od Ojca przez Syna; Zachód: Od Ojca i Syna (przez tchnienie)
· Święty Augustyn: „Opera ad extra sunt communia”, ale w działaniu wspólnym ukazuje się jedna ososba. Wproawadził także pojęcie relacji jako tych, które rozróżniają osoby. Porównanie (O –esse istnienie; S – nosse poznanie; D - velle dążenie) Trzy relacje: rodzenie, zrodzenie i tchnienie są koniecznością w Bogu; relacje są realne, immanentne, substancjalne i subzystentne.
5. Trynitologia augustyńsko-tomistyczna: terminologia używana dla rozróżnienia Trzech w Bogu i dla ukazania ich wzajemnych związków oraz jedności Boga: osoby Boże, ich związek z naturą Boża, pochodzenia w Bogu, cechy rozpoznawcze, właściwości, apripriacje, posłania, perychoreza.
· (jw.)Zachód: Od Ojca i Syna (przez tchnienie)
· (jw.)Święty Augustyn: „Opera ad extra sunt communia”, ale w działaniu wspólnym ukazuje się jedna ososba. Wproawadził także pojęcie relacji jako tych, które rozróżniają osoby. Porównanie (O –esse istnienie; S – nosse poznanie; D - velle dążenie) Trzy relacje: rodzenie, zrodzenie i tchnienie są koniecznością w Bogu; relacje są realne, immanentne, substancjalne i subzystentne.
· Relacja nie zmienia istoty Boga, ale określa
· Właściwość osoby: (proprietas): ojcostwo, synostwo, tchnienie otrzymane
· Apriopriacja – przypisanie na zewnątrz działania jednej osobie
· Notiones: Bóg ojciec(niezrodzony, tchnienie czynne); Syn Boży (zrodzony tchnienie czynne) Duch Święty (tchnienie otrzymane – spiratio passiva);
· Posłanie czyli ujawnienie w historii zbawienia: Ojciec jest źródłem posłania, Syn jest posłasny i tchnie z Ojcem Ducha, działanie Ducha
· Perkoreza: circumincesio przenikanie(XII w.); circuminsesio przebywanie(bardziej psychologiczne XIII w.)
6. Pojęcia odkupienia, pojednania, usprawiedliwienia i zbawienia oraz podstawowe koncepcje soteriologiczne na przestrzeni dziejów Kościoła. Problem zbawienia nieochrzczonych oraz wartość zbawcza religii niechrześcijańskich.
· Odkupienie: hbr. pdh: wykupić, wybawić, wyzwolić; gr. lytrho: wykupić, zapłata za przejście przez rzekę; łac. redemptio –odkupienie. Oznacza to, że człowiek należał do Boga i znów do niego powraca; bytowanie w Chrystusie jest odkupieńcze. Dwa aspekty: activa et obiectiva (negowana przez pelagiusza) i passiva et subiectiva (negowana przez protestatów.
· Usprawiedliwienie: hbr. Sedekah – sprawiedliwość w podążaniu za prawem; gr. dikaiosyne – sprawiedliwośc; iustificatio – uczynienie sprawiedliwym. Polski termin zawiera wymiar udzielenia wymówki, a w teologi chodzi o wymiar egzystencjalno-zbawczy. Występuje jako activa et obiectiva oraz passiva et subiectiva
· Zbawienie w hbr. wiele znaczeń: barach(błogosławieństwo), towah(dobro); szalom(pokój); eszer(szczęście) jesza(ratunek, ocalenie; gr. sodzo – uzdrowić, ocalić, ratować =pozostawić przy życiu; łac. salus – dobro, zdrowie = zachować życie; polskie zbawić od bawit: bycie trwanie, istnienie ale także radowanie się
· Odkupienie ma źródło w Jezusie; usprawiedliwienie kładzie nacisk na zmianę w człowieku, a zbawienie streszcza w sobie oba terminy; problem jak się to dokonuje
· Stary Testament : (życie jako najwyższa wartość; idea Królestwa;;odpuszczenie grzechów; doświadczenie sądu; wypełnienie się historii; zapowiedź przyszłaego życia)
· Nowy Testament : zbawiciel Jezus Chrystus
· Szczęście: jednostkowe wydarzenia, stan, stan intensywny, sprzyjające okoliczności.
· Społeczny wymiar zbawienia
· Teorie na temat relacji Wcielenia i grzechu (Tomasza i Szkota)
· Jak to co dokonał Chrystus ma wpływ na człowieka
1. Nadużycie szatańskie: szatan nie poradził sobie z Chrystusem
2. Sprawiedliwa walka: tylko człowiek(tu Chrystus) może zwyciężyć
3. Zasadzka na szatana: szatan udławił się Chrystusem
4. Inkarnacyjno-paschalna Leona Wielkiego: Wcielenie wynika z dzieła Paschalnego, przez które jesteśmy odkupieni przez Bóstwo i przez człowieczeństwo Chrystusa
5. Zadośćuczynienie: grzech wprowadził nieporządek, który mógł zostać naprawiony przez akt nieskończonej czci
6. Zasługi: Chrystua swoją postawą wysłużył nam odkupienie (Tomasz: sprawiedliwość; Szkot: nadobfitość)
7. Zastępcza : ...
Pablus