PRI 2007 - osobowosc.pdf - Różnice Indywidualne - ewcia_a

Stanisław Just

PRI 2007 ‐ osobowość

Opracowaniepowstałena podstawietekstów na do przeczytania na ćwiczeniai

przy pomocy materiałów nadesłanych do bazy „Zasoby Frojda”

2007‐06‐07

Spis treści

1 Teoria poszukiwania doznań Zuckermana..................................................................................................3

1.1 O poszukiwaniu doznań.....................................................................................................................3

1.2 Poszukiwanie wrażeń–podłoże psychobiologiczne............................................................................3

1.3 Poszukiwanie wrażeń–geneza..........................................................................................................3

1.4 Składniki wymiaru poszukiwania wrażeń............................................................................................4

1.5 Metoda pomiaru................................................................................................................................4

1.6 Biologiczne korelaty poszukiwania doznań.........................................................................................5

1.7 Inne korelaty poszukiwania wrażeń....................................................................................................5

1.8 Dodatkowe interkorelacje SS.............................................................................................................6

1.9 Krytyka teorii Zuckermana.................................................................................................................6

2 Teoria osobowości H. J. Eysencka..............................................................................................................7

2.1 PEN‐geneza......................................................................................................................................7

2.2 Podstawowe wymiary........................................................................................................................7

2.3 Biologiczne podstawy superczynników...............................................................................................7

2.3.1 fizjologiczne podłoże E...............................................................................................................7

2.3.2 fizjologiczne podłoże N...............................................................................................................7

2.3.3 biologiczne korelaty P................................................................................................................7

2.4 Pomiar superczynników metodami kwestionariuszowymi..................................................................7

2.5 Funkcjonalne znaczenie czynników PEN.............................................................................................8

2.5.1 E w aspekcie funkcjonalnym.......................................................................................................8

2.5.2 funkcjonalneznaczenie N...........................................................................................................8

2.5.3 funkcjonalny aspekt P.................................................................................................................8

2.6 Biologiczne korelaty PEN....................................................................................................................8

2.6.1 Ekstrawersja:..............................................................................................................................8

2.6.2 Neurotyzm:................................................................................................................................9

2.6.3 Psychotyzm:...............................................................................................................................9

2.7 Krytyka teorii Eysencka......................................................................................................................9

3 Pięć wielkich czynników osobowości (modele Big V)................................................................................10

3.1 Badania leksykalne...........................................................................................................................10

3.2 Badania psychometryczne................................................................................................................10

3.3 Struktura pięciu czynników..............................................................................................................10

3.4 Czynniki NEOAC jako podstawowe wymiary (cechy) osobowości‐argumenty Costy i McCrae:..........10

3.5 Typy osobowości jako specyficzna konfiguracja czynników PMO......................................................11

4 Appendix–Eysenck kulturowo................................................................................................................12

1 Teoria poszukiwania doznań Zuckermana

1.1 O poszukiwaniudoznań

Poszukiwanie doznań/wrażeń – cecha definiowana poprzez poszukiwanie różnorodnych, nowych, złożonych i

intensywnych doznań i doświadczeń, oraz gotowość do podejmowania ryzyka: fizycznego, społecznego, prawnego, oraz

związanymi z tym ryzykiem doświadczeniami.

Poszukiwanie wrażeń jest związane z uczestnictwem w licznych ryzykownych sytuacjach , do których można zaliczyć:

ryzykowne eksperymenty, sporty, praca, przestępczość, branie narkotyków i ich nadużywanie, brawurową jazdę

samochodem, kierowanie samochodem po spożyciu alkoholu, hazard. Osoby posiadające dużą potrzebę poszukiwania

wrażeń oceniają ryzyko jako niższe w porównaniu z osobami o niskim natężeniu tej cechy, nawet w przypadku czynności,

których nigdy nie podejmowali, oraz przejawiają mniejszy poziom lęku w porównaniu z osobami o niskiej potrzebie

poszukiwania wrażeń. Te przewidywania sprzyjają podejmowaniu ryzykownych działań przez osoby o wysokim

zapotrzebowaniu poszukiwania doznań.

Poszukiwanie wrażeń jest powiązane z impulsywnością zdefiniowaną jako tendencja do wchodzenia w nowe sytuacje,

podejmowanie szybkich, nieprzemyślanych decyzji, reagowanie na sygnały w oczekiwaniu na potencjalne korzyści, bez

przemyśleń oraz bez rozważenia potencjalnych kar i niepowodzeń. Impulsywność można także rozumieć jako deficyty w

umiejętności zahamowania zachowań niebezpiecznych w poszukiwaniu korzyści.

Impulsywność i poszukiwanie wrażeń zostały połączone w jedną cechę nadrzędną impulsywne poszukiwanie wrażeń .

Poszukiwanie wrażeń i impulsywność zwracają uwagę na istniejący konflikt korzyść–ryzyko.

1.2 Poszukiwanie wrażeń–podłoże psychobiologiczne

Poszukiwanie wrażeń jest ściśle związane z naszym gatunkiem. Hominidy około 100000 lat temu opuściły Afrykę i

rozprzestrzeniały się po świecie w relatywnie krótkim czasie. Zanim zajęły się rolnictwem, żyły w grupach łowieckich

przemieszczając się z terytorium, którego zasoby zostały wykorzystane, na nowe terytoria zasobne w pokarm. Takie życie

było dość ryzykowne, ale ludzie zawsze czerpali przyjemność z podejmowania ryzyka w celu zdobycia korzyści .

Badania bliźniąt jednojajowych dowiodły, że cecha poszukiwania wrażeń podlega dziedziczeniu (h2=0,6) i brak efektu

wspólnego środowiska. Czynnikiem odpowiedzialnym za różnice indywid. w poszukiwaniu doznań jest pętla kora – ukł

siatkowaty.

1.3 Poszukiwanie wrażeń–geneza

§ wykorzystujewprowadzone przez Hebba pojęcie optymalnego poziomu aktywacji ;

§ do rozbudowy biologicznej interpretacji cechy poszukiwania doznańZuckermanwykorzystał popularną tendencję

wyjaśniania pobudzeniowej i hamującej aktywności mózgu poprzez odwołanie się do neuroprzekazników

(obecna w teorii Graya) ;

§ jednym z podstawowych etapów konstrukcji teorii poszukiwania doznań było sformułowanie 10 postulatów, z

których najważniejszy dot. różnic indywidualnych;

§ dla takich zachowań jak aktywność poznawcza czy motoryczna istnieje optymalny, różny u różnych ludzi poziom

stymulacji i aktywacji . Osiągnięcie tego stanu to warunek odczuwania pozytywnego stanu emocjonalnego ;

§ źródłem stymulacji nie jest fizyczna wartośćstymulacji,ale jej znaczenie (różne dla jednostek);

§ na różnice w optymalnym poziomie stymulacji wpływają takie czynniki jak wiek, przebieg uczenia się, aktualny

poziom stymulacji, wymogi zadania, cykl dobowy, ale przede wszystkim wymogi konstytucjonalne. Do tych cech

należą m. in reaktywność OUN i AUN. Na specyficzne kategorie bodźców oraz siła pobudzenia i hamowania w

ośrodkowym układzienerwowym.

1.4 Składniki wymiaru poszukiwania wrażeń

Poszukiwanie doznań to cecha złożona z czterechskładników:

Poszukiwanie grozy i przygód [ TAS] , np.zajęcia na świeżym powietrzu, ekscytujące sporty, bunge;

Poszukiwanie przeżyć[ES], np.poprzez umysł i zmysły , nonkonformistyczny styl życia, nie zaplanowane podróże

, sięganie po narkotyki;

Rozhamowanie [Dis] , np. najsilniej uwarunkowany biologicznie, poszukiwanie odprężenia w piciu alkoholu,

paleniu, hazard;

Podatność na nudę[BS], np. awersja do rutynowych zajęć.

1.5 Metoda pomiaru

Analizując różnice indywidualne w potrzebie stymulacji zewnętrznej , można formuować rozmaite przewidywania

dotyczące reakcji stresowej na deprywacje sensoryczną. Zuckerman uznał poszukiwanie doznań za czynnik ogólny a do

pomiaru tej cechy używał SKALI POSZUKIWANIA DOZNAŃ ‐wersji I.Wersje tej skali:

• I wersja Skali Poszukań Doznań : 50 pozycji , miała mierzyć poszukiwanie doznań jako czynnik ogólny ‐ prosta

potrzeba zmysłowa–u której leży potrzeba do optymalnego pobudzenia

• II wersja krótsza, 34 pozycje, 22 wchodziły w skład ogólnej skali poszukiwania doznań , 12 specyficzne cechy

• III wersja zawierała 50 pozycji z wersji I oraz 63 pozycje New, posłużyła do wyłonienia specyficznych składników

cechy poszukiwania doznań. Wyłoniono 4 skale wchodzące w skład dwóch kolejnych wersji Skali Poszukiwania

Doznań – poszukiwanie grozy i przygód, poszukiwanie przeżyć , rozhamowanie , podatność na nudę. Ost. skala

charakterystyczna dla mężczyzn bardziej niż dla kobiet.

Najwieksząpopularnośćzyskały jednak skaleIV i V:

• IV zawiera 72 pozycje aktywności włączono do niej skalę ogólną z wersji II oraz 4 skale z III;

• V nie zawiera oddzielnej skali ogólnej , wskaźnikiem czynnika ogólnego jest w tym przypadku suma wyników ze

wszystkich4 skal,

• kwestionariusz SSS – VI nie zdobył popularności, zawierał pozycje diagnostyczne dla tendencji do poszukiwania

doznań na podstawie przeszłych doświadczeń oraz upragnionych doświadczeń, uwzględniał tylko 2 wymiary

poszukiwanie grozy przygód oraz rozhamowanie . W efekcie powstał kwestionariusz zawierający 4 skale.

Do pomiaru pięciu czynników osobowości Zuckerman używał Kwestionariusza Osobowośći Zuckermana –Kuhlmana

(ZKPQ), w którym mierzone były: ImpSS (Impulsywne Poszukiwanie Wrażeń) , N‐Anx ( Neurotyzm‐Lękliwość) , Agg‐Hos

(Agresja‐Wrogość) , A (Aktywność) i Soc (Towarzyskość).

Dodatkowo posługiwano się Kwestionariuszem Doświadczeń Życiowych (LEQ) posiadający 6 wymiarów: nadużywanie

alkoholu, palenie papierosów, narkotyki, stosunki seksualne, nawyki kierowania samochodem, hazard.

1.6 Biologiczne korelaty poszukiwania doznań

Autonomiczny układ nerwowy:

Częstotliwość uderzeń serca (HR – Heart Rate) – ulega zmianie w odpowiedzi na nowy, znaczący bodziec (odruch

orientacyjny). U SS występuje znaczna deceleracja częstotliwości uderzeń serca, trwająca ok. 2‐4 sekund (bardzo silny

odruch orientacyjny)

Aktywność elektodermalna skóry (EDA) ‐ ulega zmianie w odpowiedzi na nowy, znaczący bodziec (odruch orientacyjny).

U SS w odpowiedzi na nowy bodziec pojawia się znaczny wzrost aktywności elektodermalnej, ale następuje również

bardzo szybki spadek (silny odruch orientacyjny, ale potem bardzo szybka habituacja do nowego bodźca)

Centralny układ nerwowy:

Amplituda potencjałów wywołanych (EPV – Evoked Potentials) – obrazuje odpowiedź elektryczną mózgu na stymulację.

U SS wzrasta w odpowiedzi na rosnące natężenie stymulacji; zjawisko wzmacniania stymulacji na poziomie korowym (im

silniejszy bodziec, tym bardziej wzmacniany – oczywiście do pewnego momentu; później pojawi się hamowanie

ochronne). Przekłada się to na „lubienie” silnych bodźców i wysoką tolerancję na ból

Enzymy :

Oksydaza monoaminowa (MAO) –redukuje poziom większości neurotransmiterów, głównie dopaminy. U SS niskipoziom

MAO; wysoki poziom redukuje poziom katecholamin w UL, a więc hamuje zachowanie eksploracyjne; niski poziom MAO

rozhamowuje!

Neurotransmitery :

Dopamina –odpowiada za aktywację, zachowania eksploracyjne, dobre samopoczucie; wzmacnia stymulację na poziomie

kory! U SS wysokipoziom dopaminy, lubzwiększony jej wychwyt ze szczeliny synaptycznej.

Serotonina – odpowiada za dostosowanie zachowania do kontekstu, kontrolę działania, procesy hamowania; niweluje

wpływ dopaminy!U SS niskipoziom serotoniny.

Glutaminian – odpowiada za kontrolę działania, procesy hamowania, odroczenie hamowania; występuje w przednim

zakręcie obręczy (ACC) – strukturze w ogóle związanej z kontrolą i planowaniem zachowania. U SS niski poziom

glutaminianu.

Hormony :

Testosteron (i inne androgeny) – warunkuje zachowania agresywne i seksualne, impulsywność, skłonność do rywalizacji;

podnosi poziom m.in. dopaminy, a jego zwiększony poziom jest związany z niewydolnością układu serotoninowego

(ujemna korelacja).U SS wysoki poziom testosteronu.

1.7 Inne korelaty poszukiwania wrażeń

Korelacje wskaźnika impulsywnego poszukiwania wrażeń z innymi czynnikami:

• dodatnia korelacja z ekstrawersją i psychotyzmem Wielkiej Trójki Eysencka;

• dodatnia korelacja z impulsywnością i agresją;

• podejmowaniem ryzykownych przedsięwzięć w postaci: jazdy samochodem ze zbyt dużą prędkością, brania

narkotyków, wandalizmu;

• ujemna korelacja z trzema skalami Multidimensional Personality Questionare (MPQ) – wielowymiarowy

kwestionariusz osobowości obejmujący: tradycjonalizm, unikanie wyrządzania krzywdy i kontrolę;

• dodatnia korelacja z agresją i alienacją;

• ujemna korelacja z bliskością kontaktów społecznych;

PRI 2007 - osobowosc.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: