John Irving - Ratować Prośka.pdf - Irving John - LadyHenrietta

John Irwing

Ratować Prośka

Tytuł oryginału: Trying to Save Piggy Sneed

Ali rights reserved

Redakcja i korekta: Katarzyna Budna Skład: Zbigniew Mielewczyk Projekt okładki: Jarosław Czarnecki

ISBN 83-85863-05-2 Wydanie pierwsze

Wydawnictwo Wolny Wybór s.c*'!' - * -*j Gdańsk 45, skr. poczt. 87

Druk i oprawa: Archidiecezjalny Zakład Poligraficzny Olsztyn, ul. Kardynała Wyszyńskiego 11

To są wspomnienia, ale proszę, pamiętajcie, że (dla każdego pisarza z dobrą wyobraźnią)

wszystkie wspomnienia są fałszem. Pamięć powieściopisarza to wyjątkowo niedoskonały

dostawca szczegółów; zawsze możemy sobie wyobrazić lepsze niż te, które pamiętamy.

Właściwy detal to rzadko kiedy to, co się zdarzyło. Najprawdziwszy detal to ten, który mógł

mieć miejsce lub powinien był mieć miejsce. Połowa mojego życia to czynność

wprowadzania poprawek, a większość z tego to wprowadzanie drobnych zmian. Bycie

pisarzem to solidne małżeństwo pomiędzy dokładną obserwacją i równie dokładnym

wyobrażaniem sobie prawd, których nie było szansy stwierdzić naocznie. Reszta to

konieczna, wyczerpująca harówka nad językiem; dla mnie znaczy to pisanie i przepisywanie

zdań tak długo, aż będą brzmiały równie spontanicznie jak dobra rozmowa.

Pamiętając o tym, zostałem chyba pisarzem z powodu dobrych manier mojej babki, a

dokładniej mówiąc, z powodu opóźnionego w rozwoju śmieciarza, w stosunku do którego

moja babka była zawsze uprzejma i miła.

Moja babka jest najstarszą żyjącą absolwentką z Wellesley. Mieszka teraz w domu starców i

jej pamięć coraz bardziej blaknie; nie pamięta już tego śmieciarza, który pomógł mi zostać

pisarzem, ale zachowała zarówno swoje dobre maniery, jak i uprzejmość. Kiedy inni starsi

ludzie przypadkiem zabłądzą do jej pokoju, często przez pomyłkę — szukając własnych

pokojów lub mieszkań, w których kiedyś mieszkali — babcia zawsze pyta:

— Kochanie, zgubiłaś się? Czy pomóc ci odszukać miejsce, w którym powinnaś się znaleźć?

Mieszkałem z babką, w jej domu, prawie do siódmego roku życia; z tego powodu babka

zawsze nazywała mnie „swoim chłopcem". W rzeczywistości nigdy nie miała własnego

chłopca, miała trzy córki. Teraz, przy każdym pożegnaniu, oboje wiemy, że może nie dożyć

następnej wizyty; a ona mówi: — Wracaj szybko, kochany. Wiesz, jesteś moim chłopcem —

podkreślając z naciskiem (i całkiem zasadnie), że jest dla mnie kimś znacznie ważniejszym

niż babka.

Choć jest absolwentką anglistyki, nigdy nie czytała moich prac z wielką przyjemnością; a tak

naprawdę, to przeczytała moją pierwszą powieść i na tym (na całe życie) poprzestała. Nie

pochwala, jak mi powiedziała, ani mojego języka, ani tematyki; a z tego, co czytała o innych

moich utworach, dowiedziała się, że ich tematyka absolutnie zdegenerowała się w miarę, jak

moja twórczość dojrzewała. Nie zadała sobie żadnego trudu, żeby choć przeczytać te cztery

powieści, które powstały po pierwszej (zgadzamy się oboje, że tak jest lepiej). Jest ze mnie

bardzo dumna, jak mówi, a ja nigdy zbytnio nie dopytywałem się, z jakiego powodu — czy

dlatego, że w ogóle dorosłem, czy po prostu dlatego, że jestem „jej chłopcem". Tak czy siak,

nigdy, ale to nigdy, nie dała mi odczuć, że jestem mało interesujący czy nie kochany.

Wyrosłem na Front Street w Exeter w New Hampshire. Kiedy byłem chłopcem, Front Street

była wysadzona wiązami — i to nie jakaś tam holenderska choroba wiązów zwaliła większość

z nich. Dwa huragany, które uderzyły na miasteczko jeden po drugim, gdzieś w latach

pięćdziesiątych, zmiotły wiązy i w dziwny sposób zmodernizowały ulicę. Najpierw przyszła

Carol i osłabiła im korzenie, a potem przyszła Edna, i powaliła je. Babcia drażniła się ze mną

mówiąc, że to chyba powinno przyczynić się do wzrostu mojego szacunku dla kobiet.

Kiedy byłem chłopcem, Front Street była zacienioną, chłodną — nawet latem — ulicą, i

żadne podwórko nie było

otoczone płotem; wszystkie psy latały wolno i wpędzały właścicieli w tarapaty. Człowiek

imieniem Poggio dostarczał do domu mojej babki jej sprawunki. A niejaki pan Strout

przywoził lód do starej lodziarki (babka opierała się lodówkom do samego końca). Pan Strout

nie cieszył się zbytnią popularnością wśród psów z okolicy — może dlatego, że czasami

ganiał za nimi z wielkimi, ostrymi szczypcami do lodu. My, dzieciaki z Front Street, nigdy

nie wchodziliśmy w drogę panu Poggio, bo ten pozwalał nam kręcić się po swoim sklepie i

miał dobre serce, gdy chodziło o smakołyki. Panu Stroutowi też nigdy nie dokuczaliśmy (z

powodu tych jego szczypców i legendarnej agresywności w stosunku do psów, która, jak

sobie z łatwością wyobrażaliśmy, mogła zwrócić się również

przeciwko nam).

Ale śmieciarz nic dla nas nie miał — ani słodyczy, ani agresywności. I stąd my, dzieciaki,

zachowaliśmy całą naszą chęć dokuczania i drażnienia się (i załażenia za skórę w każdy inny

sposób) dla niego.

Nazywał się Prosiek Ryjt. Śmierdział gorzej, niż człowiek może śmierdzieć — może z

wyjątkiem tego trupa, od którego zaleciało mnie kiedyś raz, jedyny raz, w Istambule. No, a

żeby wyglądać gorzej niż Prosiek Ryjt wyglądał dla nas, dzieciaków z Front Street, to

naprawdę trzeba by być trupem. Było tyle powodów, dla których nazwaliśmy go

„Prośkiem", że zastanawiam się, dlaczego nikt z nas nie znalazł dla niego bardziej

oryginalnego imienia. Po pierwsze, mieszkał na świńskiej farmie. Hodował świnie,

szlachtował świnie, a co ważniejsze, mieszkał ze świniami: to była wyłącznie świńska farma

— nie było domu czy zagrody, tylko ten chlew. Z jednej z przegród dla świń wychodziła

pojedyncza rura kominowa. Ogrzewał ją, dla wygody Prośka Ryjta, piec na drzewo, a my,

dzieciaki, wyobrażaliśmy sobie, jak (zimą) świnie tłoczyły się wokół niego, by się ogrzać. On

tak właśnie śmierdział.

Przejął też, z powodu osobliwości opóźnienia umysłowego i bliskości czworonożnych

przyjaciół, swego rodzaju świńskie gesty i mimikę. Gdy zbliżał się do kubłów na śmieci, jego

twarz

wysuwała się przed tułów, tak jakby łapczywie rył w ziemi; mrużył swoje małe, czerwone

oczka, nos marszczył z wigorem świńskiego ryja; z tyłu szyi miał głębokie, różowe fałdy

skóry, a blada szczecina, która kiełkowała mu to tu, to tam wokół szczęki, nijak nie chciała

przypominać brody. Był niski, przysadzisty i silny: jednym ruchem zarzucał sobie kubły ze

śmieciami na plecy, a potem ciskał ich zawartość na drewnianą, obitą szczebelkami platformę

swojej ciężarówki. Na ciężarówce było zawsze parę świń niecierpliwie czekających na nową

porcję odpadków. Może w różne dni zabierał ze sobą różne świnie; może dla nich to była

uczta, bo nigdy nie musiały czekać z jedzeniem odpadków, aż Prosiek wróci ciężarówką do

domu. Brał tylko resztki — żadnego papieru, plastyku czy metalu — bo wszystko było dla

jego wieprzków. Tylko to robił — miał bardzo ekskluzywny zawód. Płacili mu, żeby zabierał

odpadki, którymi futrował swoje świnki. A kiedy zgłodniał, zjadał sobie (tak sobie to

wyobrażaliśmy) jedną świnkę. — Całą świnię, na jeden raz — mawialiśmy na Front Street.

Ale najbardziej świńską cechą, jaką posiadał, było to, że nie mówił. Niedorozwój umysłowy

albo pozbawił go ludzkiej mowy, albo, jeszcze wcześniej, pozbawił go możliwości nauczenia

się ludzkiej mowy. Prosiek Ryjt nie mówił. On chrumkał. Kwiczał. Chrumko-kwiczał; to był

jego język, nauczył się go od swoich przyjaciół, tak jak my uczymy się naszego.

My, dzieciaki z Front Street, podkradaliśmy się do niego, kiedy zarzucał swoje świnie

odpadkami i straszyliśmy go — zza żywopłotów, spod podłogi werandy, zza zaparkowanych

samochodów, z garaży i zsypów do piwnic. Wyskakiwaliśmy (nigdy za blisko) i kwiczeliśmy

do niego: — Prosiek! Prosiek! Prosiek! Prosiek! Kwiiiik! Chrum! — A on, jak świnia,

spanikowany, skacząc na oślep tu i tam, bezmyślnie rozbiegany (za każdym razem

zachowywał się tak, jakby nic nie pamiętał), odkwikiwał się nam, jakbyśmy go ukłuli nożem

rzeźnickim; ryczał do nas to swoje „kwiiik!", jakby przyłapał nas na próbie puszczenia mu

krwi we śnie.

Nie potrafię odtworzyć tego kwiku — był straszny. Na jego dźwięk wszystkie dzieciaki z

Front Street wpadały w popłoch i z krzykiem leciały się schować. Kiedy przerażenie

przechodziło, nie mogliśmy się doczekać jego następnego objazdu. Przyjeżdżał dwa razy w

tygodniu. Co za luksus! I mniej więcej co tydzień moja babka mu płaciła. Wychodziła na

ścieżkę z tyłu domu, gdzie stała jego ciężarówka i gdzie go często straszyliśmy, a on tam stał i

jeszcze prychał — i mówiła: — Dzień dobry panu, panie Ryjt.

Prosiek Ryjt natychmiast zmieniał się w dziecko — bardzo zajęte, przeraźliwie nieśmiałe i

boleśnie niezgrabne. Kiedyś zakrył twarz rękami, a ręce miał całe w fusach od kawy; kiedyś

tak gwałtownie skrzyżował nogi, próbując jednocześnie odwrócić twarz od babci, że padł

przed nią jak długi.

— Tak miło znowu pana zobaczyć, panie Ryjt — mawiała babka, nie wzdrygnąwszy się

nawet od jego smrodu. — Mam nadzieję, że dzieci panu nie dokuczają — mawiała. —

Przecież nie musi pan znosić ich wybryków, bo jakże to! — dodawała. Potem płaciła mu

należne pieniądze, przez drewniane szczeble przyczepy zerkała na jego świnie, które zażarcie

atakowały świeże odpadki, a czasami siebie nawzajem, i mówiła: — Co za piękne świnie.

Czy to są pana własne świnie, panie Ryjt? To nowe świnki? Czy to te same, które tu były w

zeszłym tygodniu? — Ale mimo jej entuzjazmu dla świnek, nigdy nie udało się jej skłonić

Ryjta do odpowiedzi. Potykał się, plątał we własnych nogach, kręcił się wokół niej i nie

posiadał z ukrywanej radości, że moja babka najwyraźniej aprobowała jego świnki, a nawet

chyba akceptowała (całym sercem!) jego samego! I tylko cicho jej odchrumkiwał.

Kiedy wracała do domu — a Ryjt cofał swoją cuchnącą ciężarówką do ulicy — my,

oczywiście, znowu go płoszyliśmy, wyskakując po obu stronach ciężarówki, tak że i Ryjt, i

jego świnie kwiczeli przerażeni i prychali z obronnej wściekłości. — Prosiek! Prosiek!

Prosiek! Prosiek! Chrumk! Kwiiiiiii!

Mieszkał w Stratham — przy drodze z naszego miasteczka biegnącej do samego oceanu,

jakieś osiem mil dalej. Wyprowadziłem się (z tatą i mamą) od babci (zanim skończyłem

siedem lat, jak ci mówiłem). Ponieważ tato był nauczycielem, przeprowadziliśmy się do

mieszkania szkolnego (Exeter był wtedy szkołą tylko dla chłopców) i dlatego nasze odpadki

(razem z nieorganicznymi śmieciami) były wywożone przez szkołę.

Teraz chciałbym móc powiedzieć, że potem wyrosłem, zdałem sobie (z żalem) sprawę z

okrucieństwa dzieci i wstąpiłem do paru organizacji zajmujących się niesieniem pomocy

takim ludziom jak Prosiek Ryjt. Ale tak nie było. Prawa panujące w małym miasteczku są

proste i pojemne: gdy dopuszcza się różne formy szaleństwa, ignoruje się wiele form

okrucieństwa. Prośka się tolerowało; był dalej sobą i żył jak świnia. Tolerowało się go, jak

toleruje się nieszkodliwe zwierzę, a dzieci mu dogadzały; zachęcały go nawet do tego, żeby

był prosiakiem.

Oczywiście, gdy dorośliśmy, wszyscy zrozumieliśmy, że był opóźniony — i stopniowo

dowiedzieliśmy się, że trochę sobie popijał. Ta ciężarówka z burtami ze szczebelków,

cuchnąca świniami, odchodami, albo czymś jeszcze gorszym od odchodów, kręciła się po

miasteczku przez cały ten czas, kiedy dorastałem. Wolno jej było; miała nawet miejsce na

gubienie części ładunku — w drodze do Stratham. To było miasteczko, to Stratham! Czy w

małomiasteczkowym życiu może być coś bardziej prowincjonalnego niż kręcenie nosem na

mniejsze miasteczka? Stratham to na pewno nie było Exeter (nie żeby Exeter było znowu

takie wielkie).

W Piątej osobie dramatu, powieści Robertsona Daviesa, autor pisze o mieszkańcach

Deptford: „Byliśmy poważnymi ludźmi, którym nic więcej nie było potrzeba i nie czuliśmy

się w żaden sposób gorsi od większych osad. Spoglądaliśmy jednak ze współczującym

rozbawieniem na Bowles Corners, które leżało cztery mile dalej i miało stu pięćdziesięciu

mieszkańców. Żeby

mieszkać w Bowles Corners, trzeba by już schłopieć z kretesem i nieodwracalnie."*

Dla nas, dzieciaków z Front Street, Stratham było takim Bowles Corners, było „schłopiałe z

kretesem i nieodwracalnie."

Kiedy miałem piętnaście lat i zaczęły się moje związki z akademią — gdzie uczyli się

licealiści z dalekich stron — z Nowego Jorku, a nawet z Kalifornii — czułem taką wyższość

w stosunku do Stratham, że teraz nie mogę się sobie nadziwić, że wstąpiłem do Ochotniczej

Straży Pożarnej w Stratham; i w ogóle jak do tego doszło. Przypominam sobie, iż w Exeter

nie było Ochotniczej Straży Pożarnej; była chyba tylko zawodowa. Było kilku mieszkańców

Exeter, którzy — najwidoczniej z potrzeby zgłoszenia się na ochotnika do czegokolwiek —

wstąpili do ochotniczej w Stratham. Może nasza pogarda dla mieszkańców Stratham była tak

głęboka, że uważaliśmy, iż nie można się po nich spodziewać, by dobrze gasili nawet swoje

własne pożary.

Oczywiście, dochodził do tego dreszczyk podniecenia — w całym tym życiu licealisty — że

należy się do czegoś, co w każdej chwili i bez ostrzeżenia może wezwać cię do służby: ten

alarm przeciwwłamaniowy w sercu, który okazuje się telefonem dzwoniącym w środku nocy

— to wezwanie do niebezpieczeństwa, jak biper lekarza burzący uporządkowaną samotność i

bezpieczeństwo boiska do gry w sąuasha. Przez to my, dzieciaki z Front Street, byliśmy

ważni. I jak tylko trochę podrośliśmy, spłynął na nas splendor, którym młodych może

obdarzyć tylko uczestniczenie w tragedii.

Przez te wszystkie lata w straży ochotniczej nigdy nikogo nie uratowałem — nawet żadnego

psa ani kota. Nigdy nie wdychałem dymu, nigdy nie cierpiałem od oparzeń, nigdy nie

John Irving - Ratować Prośka.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: