zapożyczenia językowe.doc

Zapożyczenie językowe (pożyczki) – elementy przejęte z obcego języka (głoski, fonemy, cząstki słowotwórcze, wyrazy, wyrażenia, zwroty, znaczenia, konstrukcje składniowe). Zapożyczeniem jest najczęściej wyraz (np. pol. afera z franc. affaire), rzadziej prefiks lub sufiks (np. pol. pocałunek z sufiksem –unek przejętym z niem.  –ung).

Podział zapożyczeń:

·         zapożyczenia bezpośrednie – zapożyczenia leksykalne;

·         zapożyczenia wtórne – głoski, fonemy, cząstki słowotwórcze itp.

Zapożyczenia bezpośrednie (zapożyczenia leksykalne) umożliwiają lub ułatwiają zapożyczenia wtórne (w postaci głosek, fonemów, cząstek słowotwórczych).

Podział zapożyczeń leksykalnych:

·         zapożyczenia właściwe – polegają na przejęciu obcego wyrazu w jego  oryginalnym brzmieniu i przystosowaniu tego brzmienia do zwyczajów wymawianiowych języka zapożyczającego, a formy całego wyrazu do „zwyczajów” (wymogów) gramatycznych tego języka, np. pol. peruka z franc. perruque;

·         kalki językowe[1] (klisza, refleks) – wyrazy, wyrażenia lub zwroty utworzone przez dokładne odwzorowanie (dokładne tłumaczenie) obcego wyrazu, wyrażenia lub zwrotu za pomocą rodzimych elementów językowych. Obcy jest natomiast sposób złożenia elementów składowych tego wyrazu, wyrażenia lub zwrotu, np. pol. przedpokój od franc. antichambre; pol. punkt honoru z franc. point d’honneur;  pol. wydawać się być jakimś ang. seem to be. Do kalk rozumianych w szerszym znaczeniu zaliczamy także tzw. zapożyczenia znaczeniowe à

·         zapożyczenia znaczeniowe (semantyczne) – rozszerzenie znaczenia wyrazu rodzimego pod wpływem języka obcego, np. pol. zamek (starsze pierwotne znaczenie wyrazu zamek jest rodzime, czysto polskie, drugie natomiast zostało zapożyczone z języka niemieckiego).

Inna klasyfikacja zapożyczeń:

·         zapożyczenia zewnętrzne – z obcych języków;

·         zapożyczenia wewnętrzne – z dialektów danego języka narodowego.

Hybryda – wyraz, w którego skład wchodzą elementy z różnych języków. Hybrydami mogą być zarówno wyrazy złożone z dwóch rdzeni, z których każdy pochodzi z innego języka, np. telewidz (h. polsko-grecka), jak i wyrazy pojedyncze, jeśli ich rdzeń i przyrostek (albo przedrostek) pochodzą z różnych języków, np. jaryzacja ‘sztuczne skracanie okresu wegetacji roślin’ (pol. jary + łac. -yzacja).

- w XVIII w. powstała forma przedpokój od franc. antichambre (kalka wyrazu łac.)

- przed jest polski, pokój jest polski; obcy jest sposób złożenia elementów składowych;

- sposób rodzimy, np. nadbrzeże (od nad brzegiem) lub poddasze (od pod dachem) wygląda następująco:

przyimek (nad, pod itp.) + temat rzeczownika (pozostały po odrzuceniu końcówki: brzeg-, dach- itp.) + przyrostek –e (który powoduje zmianę końcowej spółgłoski tematu: g wymienia się na ż, ch na sz itp.) – nad-brzeż-e, pod-dasz-e itp.

Zgodna z nią okazuje się forma Knapiusza  - przedpokoje (przed-pokoj-e jak nad-brzeż-e).

Natomiast przedpokój brzmi tak, jak by brzmiał jakiś nadbrzeg, poddach. Przedpokój swoją budową zdradza obce pochodzenie.

-Kalk w rodzaju przedpokoju jest w j. polskim mało.             

- Zasadniczo przyjmowano wyrazy obce w ich oryginalnym brzmieniu (jak perruque).

- Użytkownicy języka uciekają się do kalk wtedy, gdy chcą ustrzec swój język przed obcymi wpływami.

·         Zapożyczenia właściwe – są odczuwane jako elementy obce (dopiero upływ czasu zaciera tę obcość np. cegła, dach, żur);

·         Kalki – od początku sprawiają wrażenie swojskich, gdyż ich szata zewnętrzna jest rodzima; trzeba dobrze znać własny język, aby sobie uświadomić, że pod tą swojską szatą zewnętrzną kryją się obce wzory budowy, czyli obce prawa gramatyczne;

- W związku z tym ludzie myślą, że lepiej strzegą czystości swego języka, kiedy tłumaczą wyrazy obce (kalkują), a nie przejmują ich w oryginalnej obcej postaci.

- J. p. w swoich dziejach nie przeżył niebezpieczeństwa utraty tożsamości, dlatego przed wiekiem XIX kalki pojawiają się sporadycznie.

- Dopiero w XIX w. pojawia się więcej kalk ze względu na okres niewoli narodowej, np. czasopismo z niem. Zeitschriff.

- Polska miała bogatą tradycję piśmienną toteż ludzie nie bali się zapożyczeń właściwych, np. z francuskiego.

- W tym czasie z niem. i franc. celowo tworzono kalki jako formy mniej zwracające uwagę, nie były one powszechnie odczuwane jako obce.

- Wiele zapożyczeń właściwych z niem. zastąpiono później kalkami np. banhof (Bahnhof), potem dworzec kolejowy.

- Choć liczba kalk wzrosła  w dwu ostatnich wiekach, to i tak kalki stanowią względnie niewielką część całości elementów obcych w polskim słownictwie.

- Podobnie jest z zapożyczeniami znaczeniowymi. Dopiero dziś ta forma zapożyczeń odgrywa większą rolę, np. cienki <subtelny> (np. cienka aluzja).

- Bardzo dużo jest kalk związków wyrazowych, utartych wyrażeń i zwrotów, np. gwóźdź sezonu (z franc. clou de la saison) lub przejęte w oryginale, np. pro publico bono <dla dobra publicznego>

- w wypadku związków wyrazowych pozostaje tylko droga kalkowania (stąd dużo kalk frazeologicznych w języku polskim).