Różne oblicza herbaty

Autor:lek. med. Ewa Pakuła


 

Herbata – niegdyś napój narodowy tylko Chińczyków, dziś ma miliony amatorów na całym świecie. Nie dość, ze smaczna, to także najczęściej zdrowa.

Do Europy chińska herbata dotarła na początku XVII w. i traktowana była wówczas jako lekarstwo. Jako napój Europejczycy zaczęli pić herbatę w XVIII w. Ale rozpowszechniła się ona dopiero w II połowie XIX w. po tym, jak Brytyjczykom udało się potajemnie wyekspediować z Chin nasiona i siewki krzewów herbacianych i założyć w Indiach wielkie plantacje herbaty.

Czym jest herbata

Herbata jest wiecznie zielonym drzewem lub krzewem z pojedynczymi, jajowatymi listkami i drobnymi, białymi, pachnącymi kwiatami. Owocami herbaty są małe, zdrewniałe torebki.

Plantacje herbaty najlepiej udają się na wysokości około 1000 m.n.p.m. w klimacie gorącym i wilgotnym. Posadzony krzew może plonować nawet do 20 lat. Ręcznie zbierane listki herbaty poddawane są dalszej obróbce, dzięki której otrzymujemy herbatę czarną, zieloną lub ulung (zwana też czerwoną lub półfermentowaną).

·         Herbatę czarną uzyskuje się w wyniku kilkugodzinnej fermentacji i suszenia. Fermentacja polega na tym, że zwiędnięte i zwinięte liście herbaty puszczają sok, co sprzyja utlenianiu i przemianie części garbników w związki aromatyczne. Towarzyszy temu zmiana zabarwienia liści herbacianych na brunatne. W wyniku fermentacji herbata czarna ma intensywniejszy aromat i mniej cierpkości zależnej od garbników, niż herbaty zielone i czerwone.

·         Herbata zielona powstaje w wyniku samego procesu suszenia bez fermentacji, dlatego bogata jest
w garbniki, których cierpki smak działa orzeźwiająco.

·         Herbata typu ulung jest produktem pośrednim pomiędzy herbatą czarną a zieloną czyli jest dość krótko fermentowana, a następnie suszona.

W Europie bezsprzecznie najpopularniejsza jest herbata czarna. Choć coraz więcej ludzi zaczyna doceniać smak i właściwości zdrowotne herbaty zielonej oraz czerwonej.

Na rynku dostępne są również herbaty aromatyzowane, do których w końcowej fazie dodawane są aromaty np. esencje owocowe, płatki kwiatów, olejki eteryczne, przyprawy korzenne. Zawsze jednak podstawowym składnikiem herbaty aromatyzowanej są liście herbaty. Dlatego obecnie dostępne tzw. herbaty ziołowe lub owocowe nie są herbatami aromatyzowanymi, ponieważ nie są produkowane w oparciu o herbaciane liście.

Bogactwo zdrowia z herbacianych listków

W herbacianych listkach kryje się cała moc herbaty. Są one bogate w teinę (bardzo podobną do kofeiny), która ma właściwości pobudzające. W przeciwieństwie jednak do kofeiny, teina nie działa tak gwałtownie i dlatego nie ma niekorzystnego wpływu na serce i układ krążenia. Herbata zawiera także w niewielkich ilościach teofilinę i teobrominę, które mają działanie łagodnie pobudzające i lekko moczopędne, a także: zasady purynowe, sole mineralne, witaminy B2, B6 i K, olejek eteryczny oraz garbniki. Herbaciane flawonoidy mają korzystny wpływ na obniżanie stężenia cholesterolu we krwi, neutralizują wolne rodniki, a także przypisuje się im działanie przeciwnowotworowe. Najwięcej ich uwalnia się w ciągu pierwszych dwóch minut parzenia, a jeśli czas parzenia jest krótszy, to zawartość flawonoidów w naparze jest niższa.

Najbogatsza we flawonoidy jest herbata zielona, niefermentowana. Uważa się, że regularnie pita może zapobiegać rakowi piersi, żołądka, jelita grubego, płuc oraz prostaty. Nie zapominajmy, że herbaty: ulung i czarna, choć uboższe we flawonoidy niż herbata zielona, i tak są ich dobrym źródłem. Niektóre składniki flawonowe herbaty mogą zaburzać wchłanianie żelaza, szczególnie pochodzącego z produktów roślinnych. Dlatego osoby zagrożone ryzykiem niedoboru żelaza i anemii (np. małe dzieci, osoby starsze, wegetarianie, dziewczęta w okresie dojrzewania) nie powinny pić herbaty do posiłków. Jednocześnie przy stosowaniu urozmaiconej diety, picie herbaty nie jest związane z ryzykiem niedokrwistości.

Warto wiedzieć, że efekt działania herbaty na nasz organizm uzależniony jest od czasu zaparzania listków. Herbata krótko parzona (3 minuty) wykazuje działanie pobudzające, a dłużej parzona (5 minut) – działanie kojące. Herbata parzona jeszcze dłużej (kilkanaście minut) zawiera dużą ilość garbników, co może spowodować podrażnienie żołądka. Tym niemniej, taki nie osłodzony napar bogaty w garbniki korzystnie działa na błonę śluzową jelit podczas biegunki.

Niektórzy obawiają się czy picie herbaty z dodatkiem mleka jest słuszne. Badania przeprowadzone na zdrowych ochotnikach wykazały, że dodatek półtłustego mleka do herbaty nie wpływał na wchłanianie flawonoidów z herbaty w przewodzie pokarmowym, a więc tzw. bawarkę pić można bez obaw o swoje zdrowie.

Inne rodzaje herbat

Oprócz znanych herbat czarnych, zielonych i czerwonych istnieją jeszcze inne, rzadsze rodzaje herbat.

·         Biała herbata otrzymywana jest z pączków i listków zbieranych ręcznie wczesną wiosną, kiedy nierozwinięte jeszcze listki i pączki okryte są srebrno-białym meszkiem nadającym tej herbacie białe zabarwienie. Herbata ta nie jest fermentowana, tylko od razu suszona, dzięki czemu jej napar ma jasny kolor oraz delikatny smak i aromat. Biała herbata produkowana jest w Chinach w ograniczonym zakresie i wysoko ceniona przez smakoszy herbaty. Zawiera najwięcej polifenoli ze wszystkich herbat i wykazuje najsilniejsze działanie antyoksydacyjne.
 

·         Kolejnym rzadkim gatunkiem herbaty, jest herbata żółta wytwarzana również w Chinach z młodych listków oraz pączków, które poddawane są fermentacji krótszej niż w procesie otrzymywania herbaty czerwonej.

·          Od kilku lat coraz większą popularność w naszym kraju zdobywa herbata czerwona Pu-erh znana jako tzw. „pożeracz tłuszczu”. Pochodzi z chińskiej prowincji Yunnan, a to co odróżnia ją od innych herbat czerwonych, to wieloletni proces leżakowania, w czasie którego powstają w liściach antyoksydacyjne flawonoidy. Flawonoidy mają udowodnione działanie wzmacniające ściany naczyń krwionośnych i wykazują działanie antyagregacyjne. Dzięki temu mogą spowalniać procesy rozwoju miażdżycy. Poza tym w herbacie Pu-erh występują liczne związki pobudzające metabolizm tłuszczowy w organizmie człowieka, co ma sprzyjać redukcji masy ciała i poprawie profilu lipidowego krwi.

Herbata w aptece i w kosmetyce

Zieloną i białą herbatę szybko doceniły firmy kosmetyczne i firmy produkujące suplementy żywieniowe. W aptekach i drogeriach znajdziemy całe linie kosmetyków zawierających ekstrakt zielonej lub białej herbaty, które wykazują działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne i łagodzące, a także ochronne przed promieniami UV, przez co przeciwdziałają zbyt szybkiemu starzeniu skóry. Ekstrakt z zielonej herbaty korzystnie działa również na włosy, co wykorzystano do produkcji balsamów do włosów chroniących je przed szkodliwym działaniem słońca, poprawiającym ich ogólną kondycję i nadającym piękny połysk.

W aptece możemy kupić także ekstrakty herbaty zielonej i czerwonej w kapsułkach. Zazwyczaj jedna taka kapsułka odpowiada pod względem składu jednej filiżance herbaty i obfituje we wszystkie dobroczynne składniki herbaty. Standaryzowane doustne preparaty zielonej herbaty polecane są często jako środki wzmacniające, oczyszczające, a także odchudzające. Często łączone są również z guaraną, kofeiną lub CLA (sprzężonym kwasem linolowym), które wzmagają spalanie kwasów tłuszczowych w organizmie poprzez nasilenie termogenezy, co ma sprzyjać efektowi odchudzającemu. Również kapsułki z herbatą Pu-erh polecane są jako środek odchudzający.

Ekstrakt z zielonej herbaty znalazł również zastosowanie w higienie intymniej dla kobiet z uwagi na jego działanie przeciwzapalne, antybakteryjne i neutralizujące zapachy. Panie ufające naturze mogą teraz wybierać pomiędzy płynami, żelami, piankami i podpaskami wzbogaconymi zieloną herbatą.

Herbata, pomimo swojego bogactwa różnych związków, nie może nam jednak zastąpić owoców i warzyw, które zawierają liczne, inne niezbędne dla każdego człowieka składniki. Wiadomo, że dieta bogata w warzywa i owoce ma istotny związek z niższym ryzykiem rozwoju chorób układu krążenia i nowotworów. I tę prawdę każdy dbający o swoje zdrowie człowiek poznać musi. Herbata, dzięki swoim naturalnym antyoksydantom, jest natomiast bardzo dobrym jej uzupełnieniem.