R04_05_SPR.PDF

Rozdział 4.

Poznawanie podstawowych

poleceń Linuksa

Rozdział wyjaśnia, jak rozpocząć pracę z systemem Linux. Przedstawia, w jaki sposób uruchamiać go, logować

się, wydawać polecenia, kończyć pracę oraz zamykać system. Ukazuje sposób używania polecenia man , które

zawiera pomoc na temat stosowania innych poleceń. W rozdziale opisana jest także organizacja danych w

linuksowych systemach plików, czyli katalogów i plików oraz w jaki sposób współpracują z nim np. napędy

dyskietek. Na koniec opisano sporządzanie raportów o stanie systemu, prosty edytor tekstu zwany ae oraz

polonizację konsoli znakowej.

Cykl pracy systemu

W podrozdziale przedstawiamy metodę efektywnego korzystania z systemu Linux. Jeśli jesteś użytkownikiem

Microsoft Windows, to jesteś już zaznajomiony z pewnym cyklem pracy:

• Uruchomienie systemu.

• Identyfikacja użytkownika.

• Użytkowanie systemu.

• Zamknięcie systemu.

Z podobnym modelem mamy do czynienia także w przypadku Linuksa, chociaż sposób wykonywania zadań jest

zdecydowanie inny.

Uruchamianie systemu

Większość użytkowników systemu Linux uruchamia go z dysku twardego. Oczywiście, jeśli posiadasz dyskietkę

startową przygotowaną jeszcze podczas instalacji systemu, możesz jej użyć do uruchomienia Linuksa. Wpierw

jednak musisz przygotować system do uruchomienia. Jeśli jakiś system już pracuje, musisz go najpierw

zamknąć. Na przykład, jeśli pracujesz w systemie Microsoft Windows, kliknij Start ; następnie wybierz menu

Zamknij , a w nowo otwartym oknie dialogowym zaznacz opcję Zamknij . Po kilku sekundach Windows

wyświetli napis na ekranie monitora mówiący, że możesz teraz bezpiecznie wyłączyć komputer. Wyłącz

zasilanie lub, jeśli twój komputer wyłącza się automatycznie, poczekaj aż to zrobi.

Kolejnym krokiem jest ponowne uruchomienie systemu z wyznaczonego napędu. Aby wystartować system

z dysku twardego, usuń nośniki ze wszystkich stacji dysków wymiennych. Jeśli chcesz jednak uruchomić system

z dyskietki, pozostaw ją w napędzie.

Teraz jesteś już gotów do uruchomienia komputera. Włącz zasilanie i obserwuj wyniki testu pamięci oraz innych

urządzeń. Wkrótce powinieneś zobaczyć na ekranie monitora znak zachęty boot: . Jeśli chcesz, możesz

wyświetlić listę dostępnych konfiguracji uruchamiania systemu wciskając klawisz Tab . Aby uruchomić system,

wpisz nazwę żądanej konfiguracji i naciśnij Enter lub po prostu naciśnij Enter , aby uruchomić komputer z

domyślną konfiguracją startową.

Po wczytaniu konfiguracji, Linux rozpoczyna rozpoznawanie urządzeń komputera, wyświetlając rezultaty na

ekranie monitora. Informacje o stanie komputera i systemu są bardzo przydatne zwłaszcza wtedy, gdy system nie

uruchamia się poprawnie. Komunikaty na ekranie są niezwykle przydatne, ponieważ wskazują one, w którym

momencie wystąpił błąd.

Kiedy Linux skończy start systemu, na ekranie monitora pojawi się znak zachęty procedury logowania:

Debian GNU/Linux 2.2 debian1 tty1

debian1 login:

Logowanie

Zanim będziesz mógł pracować na komputerze, musisz zostać zidentyfikowany przez system. Program

instalacyjny systemu Linux stworzył specjalnego użytkownika zwanego root ; logując się jako ten użytkownik,

uzyskujesz dostęp do całego systemu. S zczególne przywileje, których brak innym użytkownikom systemu,

pozwalają użytkownikowi root na wszystkie działania administracyjne.

Aby się zalogować, wpisz nazwę użytkownika root i naciśnij Enter . System zapyta o hasło, które nadałeś mu

podczas instalacji Linuksa. Wpisz je i naciśnij Enter . Aby uniemożliwić komukolwiek poznanie tego hasła (oraz

haseł innych użytkowników), Linux nie wyświetla podczas wpisywania hasła na ekranie żadnych znaków. Jeśli

podejrzewasz, że podałeś nieprawidłowe hasło, po prostu naciśnij Enter i zacznij procedurę logowania od

początku lub naciśnij klawisz Backspace tyle razy, ile wpisałeś znaków i ponownie wpisz hasło. Jeśli podałeś

nieprawidłowe dane (użytkownika i (lub) jego hasło), system Linux wyświetli informację „nieprawidłowe

logowanie” i poprosi, abyś spróbował ponownie.

Uwaga:

Podobnie jak systemy uniksowe, tak i Linux rozpoznaje wielkość liter ( case sensitive ). Upewnij się, że wpisujesz

nazwę użytkownika root , zapisując ją tak, jak zapisujemy ją w książce — całe słowo pisane jest małymi

literami. Tak samo w przypadku hasła — musi być ono identycznie wpisane, jak zostało wprowadzone w oknie

dialogowym Root Password podczas instalacji systemu.

Niektóre programy linuksowe wymagają naciśnięcia kombinacji klawiszy Ctrl+Backspace , zamiast samego

klawisza Backspace . Jeśli wciśniesz klawisz Backspace i zobaczysz ^H na ekranie konsoli, spróbuj podanej

kombinacji.

Kiedy już poprawnie się zalogujesz, zobaczysz znak zachęty systemu:

root@debian1: /root#

Informuje on, że powłoka Linuksa bash jest gotowa na przyjmowanie poleceń.

Wprowadzanie poleceń

Składnikiem systemu Linux, który jest odpowiedzialny za interpretację i wykonywanie poleceń jest tak zwana

powłoka ( shell ). Linux udostępnia jednak wiele różnych powłok, a do najbardziej popularnych należy powłoka

bash . Ten rozdział przedstawia krótko podstawy używania tej powłoki; więcej na jej temat dowiesz się

z rozdziału 13. „Podbój powłoki BASH”.

Powłoka bash posiada interfejs wiersza poleceń (CLI — command line interface — znany użytkownikom

systemu Windows, którzy pracowali w oknie programu MS-DOS). Wpisujemy tekstowe polecenie, a system

wyświetla tekstowe odpowiedzi na ekranie monitora. Jako pierwsze polecenie wpisz w i naciśnij Enter . Na

ekranie monitora pojawi się:

1 UID — userid — specjalny numer identyfikacyjny użytkownika.

root@debian1: /root# w

11:12am up 6 min, 1 user, load average: 0.00, 0.08, 0.05

USER TTY FROM LOGIN@ IDLE JCPU PCPU WHAT

root tty1 11:13am 0.00s 0.20s 0.11 -bash

Polecenie w wyświetla informacje o stanie systemu oraz listę wszystkich zalogowanych użytkowników.

W podanym przykładzie wyjście polecenia to informacje o godzinie (11:12), czasie pracy systemu (6 minut) i

zalogowanym użytkowniku, którym jest root . Zauważ, że odpowiedź systemu na to polecenie jest bardzo

zwięzła i zawiera wiele informacji w kilku zaledwie wierszach. Takie wyjście (odpowiedź na polecenie) jest

typowe dla systemu Linux. Na początku może się wydawać nieczytelne i tajemnicze, ale z czasem nauczysz się

doceniać wydajność i zwięzłość, z jaką Linux udziela niezbędnych informacji.

System Linux posiada, oprócz polecenia w , wiele innych — jest ich tak dużo, że możesz napotkać trudności w

opanowaniu wszystkich. Tak naprawdę liczba poleceń, których będziesz regularnie używał jest stosunkowo

niewielka. Te opanujesz dość szybko i będziesz się nimi posługiwał z łatwością.

Teraz wypróbuj drugie polecenie — date :

root@debian1: /root# date

Tue Aug 16 22:23:46 CEST 2001

Polecenie to wyświetla aktualną datę i czas.

Uwaga:

Jeśli praca w środowisku MS-DOS sprawia ci wiele trudności, to prawdopodobnie zbyt szybko nie spodoba ci

się również praca z wierszem poleceń systemu Linux. Jednakże spróbuj poświęcić trochę czasu i cierpliwości,

aby się przyzwyczaić do takiego sposobu pracy. Wiersz poleceń systemu posiada kilka ważnych właściwości,

które ułatwiają jego używanie, a także dają przewagę nad systemem MS-DOS. Jeśli jednak po kilku dniach

pracy z wierszem poleceń systemu Linux, stwierdzisz, że kompletnie nic z tego nie rozumiesz, nie załamuj się!

Linux posiada także graficzny interfejs użytkownika jako dodatek do interfejsu wiersza poleceń. Więcej o

graficznym interfejsie użytkownika możesz przeczytać w rozdziale 6. „Praca w graficznym środowisku X

Window”.

Poprawianie źle wprowadzonych poleceń

Czasami może zdarzyć się tak, że niepoprawnie wpiszesz polecenie lub jego parametry — system wyświetla

wtedy wiadomość o błędzie. Na przykład załóżmy, że wpisałeś dat zamiast date :

root@debian1: /root# dat

bash: dat: command not found

W takim przypadku koniecznie sprawdź pisownię danego polecenia i spróbuj ponownie. Jeśli zauważysz błąd,

zanim naciśniesz Enter , możesz użyć klawisza Backspace , aby wrócić do miejsca, w którym występuje błąd i

naprawić go.

Tak jak przeglądarka sieci Web zapamiętuje ostatnio odwiedzane strony WWW, tak powłoka bash systemu

Linux rejestruje ostatnio używane polecenia. Ich listę — zwaną historią — można przeglądać za pomocą

klawiszy: strzałka w górę (od ostatnio wydanego polecenia do pierwszego w historii) i strzałka w dół (od

pierwszej do ostatnio używanej komendy). Kojarzyć się to może z przyciskami Wstecz oraz Dalej , które znajdują

się na pasku narzędzi Eksploratora Windows. Tak naprawdę historia poleceń daje kilka bardzo dobrych

sposobów, które umożliwiają łatwiejsze zapamiętanie i ponowne użycie często stosowanych poleceń, tak jak to

przedstawia rozdział 13.

Klawisze strzałka w górę i strzałka w dół pozwalają poruszać się po liście ostatnio używanych poleceń. Jest

to użyteczna właściwość, kiedy chcesz coś na przykład powtórzyć. Po prostu użyj strzałki w górę w celu

znalezienia żądanego polecenia i naciśnij Enter , aby wykonać ją ponownie. Możesz także używać historii

w przypadku, gdy chcesz wykonać polecenie, które jest podobne (w pisowni) do jednego z ostatnio używanych.

Naciśnij klawisz strzałka w górę w celu znalezienia odpowiedniego polecenia. Następnie za pomocą klawiszy

strzałka w lewo oraz strzałka w prawo umieść kursor w miejscu, w którym chcesz wprowadzić poprawki. Na

końcu naciśnij klawisz Enter , aby wykonać polecenie.

Wirtualna konsola

W systemie Microsoft Windows możesz aktywować kilka okien MS-DOS jednocześnie. I chociaż powłoka

bash nie posiada graficznego interfejsu użytkownika, możesz, dzięki wirtualnym konsolom, pracować z

kilkoma odpowiednikami powłoki. System Linux posiada sześć wirtualnych konsol, a do przełączania między

nimi służy specjalna kombinacja klawiszy Alt+F n , gdzie n oznacza numer kolejnej (1 – 6) wirtualnej konsoli.

Na przykład, jeśli chcesz pracować na konsoli numer 2, naciśnij jednocześnie klawisz Alt i F2 . Możesz oglądać

jedną wirtualną konsolę na raz, ale za to możesz się między nimi szybko przełączać.

Wirtualne konsole są przydatne wtedy, gdy rozpocząłeś czasochłonne zadanie, a chciałbyś mieć możliwość

wykonania innego, bez przerywania już rozpoczętego zadania. Okażą się również użyteczne podczas logowania.

Możesz się zalogować jako inny użytkownik na jednej wirtualnej konsoli, podczas gdy jesteś zalogowany na

kolejnej konsoli jako ktoś inny.

Wirtualne konsole posiadają wygaszacz ekranu podobny do tego, który jest używany w Microsoft Windows.

Jeśli wirtualna konsola jest nieaktywna przez pewien określony czas, Linux wygasza ekran monitora. W celu

przywrócenia ekranu bez wprowadzania zmian jego zawartości wciśnij klawisz Shift .

Kończenie pracy

Kiedy kończysz pracę w systemie Linux, powinieneś się wylogować za pomocą polecenia exit , po wpisaniu

którego należy oczywiście wcisnąć klawisz Enter . Podczas operacji wylogowania system zwalnia pamięć

i inne zasoby, które zostały zaalokowane podczas logowania, udostępniając zwolnione zasoby innym

użytkownikom systemu.

Po wykonaniu procedury wylogowania, system Linux natychmiast wyświetla znak zachęty ponownego

logowania. Jeśli zmieniłeś zdanie i chciałbyś jeszcze trochę popracować, zaloguj się podając nazwę użytkownika

oraz odpowiadające mu hasło.

Zamknięcie systemu

Nie powinno się wyłączać zasilania podczas pracy systemu Linux, zamiast tego należy zamknąć system

operacyjny, a dopiero potem wyłączyć zasilanie. Aby zamknąć system Linux, użyj polecenia shutdown , które

znajduje się w katalogu /sbin :

root@debian1: /root# /sbin/shutdown –h now

Nie wpisuj znaku zachęty, który automatycznie pojawia się w wierszu poleceń. Tylko użytkownik root może

zainicjować polecenie shutdown . Jeśli chcesz ponownie uruchomić system (zrestartować), użyj alternatywnej

formy polecenia shutdown przedstawionej poniżej:

root@debian1: /root# /sbin/shutdown –r now

Możesz również użyć metody bardziej konwencjonalnej, znanej także w systemie MS-DOS składającej się

z kombinacji trzech klawiszy: Ctrl+Alt+Del , których jednoczesne wciśnięcie inicjuje shutdown „na

zawołanie”.

Kiedy zamykasz system, Linux automatycznie wylogowuje wszystkich innych użytkowników, przerywa

wszystkie działające programy oraz zamyka wszystkie otwarte pliki. Przed zamknięciem systemu Linux

powinieneś upewnić się, czy na innych wirtualnych konsolach nie jest uruchomione żadne ważne zadanie. Jeśli

jest, powinieneś opóźnić zamknięcie systemu tak, aby zostało zakończone.

Praca z wierszem poleceń systemu Linux

Aby ułatwić używanie poleceń systemu Linux, wprowadzono wspólny i prosty sposób ich wprowadzania.

Podrozdział opisuje ten sposób oraz wyjaśnia, jak uzyskać informacje pomocnicze na temat dostępnych poleceń.

Struktura poleceń

Polecenia systemu Linux mają podobną konstrukcję:

polecenie opcja(e) argument(y)

Polecenie określa nazwę programu, który chcesz wykonać. Nazwa polecenia w systemie Linux zawsze składa

się z małych liter oraz liczb. Zapamiętaj, że Linux, w przeciwieństwie do Microsoft Windows, jest systemem

typu case sensitive , czyli rozpoznaje wielkość znaków; upewnij się, że każdy znak wpisywanego polecenia ma

odpowiednią wielkość (duża litera – za pomocą klawisza Shift lub Caps Lock , mała litera bez wciśniętych

klawiszy).

Większość poleceń pozwala na podanie opcji i (lub) argumentów. Jednakże nie w każdym przypadku zachodzi

potrzeba ich używania. Na przykład, wpisując polecenie w bez żadnych opcji i argumentów spowodujemy

wyświetlenie listy aktualnie zalogowanych użytkowników.

Opcje modyfikują sposób działania poleceń. Większość opcji składa się z pojedynczej litery poprzedzonej

myślnikiem. Częst można podać więcej niż jedną opcję; kiedy wymieniamy kilka opcji, oddzielamy je spacją lub

tabulatorem, czasami jednak tego nie robimy. Na przykład opcja –h polecenia w powoduje, że na wyjściu

pomijane są nagłówki wiersza, które wskazują czas i nazwę wyświetlanych pól:

root@debian1: /root# w –h

Powyższy przykład użycia polecenia w z opcją –h powoduje wyświetlenie listy zalogowanych użytkowników

bez nagłówków opisujących główne pola tej listy.

Argumenty określają nazwy plików lub inne cele (wyjścia), do których przekierowywana jest akcja polecenia.

Na przykład polecenie w pozwala na użycie userid jako swojego argumentu, co powoduje, że polecenie to

wyświetli listę tylko użytkowników o danym identyfikatorze użytkownika ( userid ). Wpisanie:

root@debian1: /root# w root

spowoduje wyświetlenie aktualnych logowań użytkownika root . Niektóre polecenia pozwalają na stosowanie

wielu argumentów, które są od siebie oddzielane za pomocą spacji lub tabulatora.

Szukanie pomocy

Ponieważ system Linux posiada wiele poleceń, które mają dużo opcji i argumentów, nie łatwym zadaniem (jeśli

w ogóle możliwym) jest zapamiętanie ich wszystkich. Dlatego opracowano polcenia man i apropos , które

umożliwiają dostęp do bazy pomocy opisującej każde polecenie wraz z jego opcjami i argumentami.

Polecenie man

Każde polecenie systemu Linux jest opisane przez specjalny plik zwany manual page (strona podręcznika). Pliki

te są przechowywane w grupie katalogów składających się na bazę danych pomocy. Aby wejść do tej bazy, użyj

polecenia man , która jest odpowiednikiem polecenia help systemu MS-DOS. Na przykład, w celu otrzymania

pomocy na temat polecenia w wpisz:

root@debian1: /root# man w

Rysunek 4.1 ukazuje rezultat powyższego polecenia, które wyświetla jedną stronę pomocy. Zwróć uwagę na

dwukropek znajdujący się w lewym dolnym rogu ekranu. Aby przejść do następnej strony, naciśnij klawisz

spacji; stronę wcześniej — naciśnij klawisz b . Aby wyjść z programu man, naciśnij klawisz q .

Strony podręcznika są poukładane według określonego wzoru. Na początku strony znajduje się jej nazwa oraz

umieszczony w nawiasach rekord, z którego pochodzi strona. Z rysunku 4.1 możemy odczytać, że strona

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: