SŁOWNIK SZKOLNY. MALARZE, RZEŹBIARZE, ARCHITEKCI
Praca zbiorowa konsultacja naukowa MARIA POPRZĘCKA
AUTORZY
WALDEMAR BARANIEWSKI JOLANTA GOLA
KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA KATARZYNA NOWAKOWSKA-SITO ANDRZEJ PIEŃKOS MARIA POPRZĘCKA ANNA SIERADZKA WOJCIECH SIERADZKI ANTONI ZIEMBA
WARSZAWA 1993
SŁOWNIK
MALARZE RZEŹBIARZE ARCHITEKCI
SZKOLNY
WYDAWNICTWA SZKOLNE l PEDAGOGICZNE
Opracowanie merytoryczne Iwona Ramotowska Opracowanie leksykograficzne Anna Szymanowska Okładka i karta tytułowa Andrzej Opoka Redaktor techniczny Monika Rudnik-Kulikowska Korekta Zespól
Fotografie J. Sahara, I. Straburzyński, T. Źóltowska-Huszcza, Archiwum WSiP, Editions d'Art Albert Skira SA
Książka zalecana przez Ministra Edukacji Narodowej do użytku szkolnego i wpisana do zestawu książek pomocniczych do nauki plastyki na poziomie klas starszych szkoły podstawowej oraz na poziomie szkoły średniej. Numer w zestawie 183/93.
(c) Copyright by WSiP Warszawa 1993
ISBN 83-02-05137-3
<^^ r^ ^\
[:? CZHBLNIJl S l p [^ dla BorwtTA "/ W\1.^<
^.^
WSTĘP
Słownik szkolny. Malarze, rzeźbiarze, architekci jest przeznaczony dla młodzieży szkolnej i nauczycieli wychowania plastycznego, a także dla tych, którzy interesują się historią sztuki, zwłaszcza życiem i twórczością sławnych artystów. Książka ta powstała z myślą o przybliżeniu uczniom postaci spotykanych w lekturach szkolnych, literaturze popularnej, w programach telewizyjnych poświęconych problematyce artystycznej czy też twórców dzieł oglądanych w muzeach, na wystawach.
Słownik zawiera 318 haseł biograficznych (biogramów) ułożonych w porządku alfabetycznym, poświęconych najsłynniejszym twórcom w dziejach sztuki, od starożytności po czasy współczesne. W każdym z haseł można znaleźć ważniejsze fakty z życia artysty, podstawowe informacje o jego twórczości i najsłynniejszych dziełach. Przy nazwiskach twórców nie mających w Słowniku własnych biogramów zamieszczono informacje, kim była dana postać (z wyjątkiem postaci powszechnie znanych, jak Szekspir, Dante). Na końcu książki znajduje się słowniczek wyjaśniający trudniejsze terminy występujące w biogramach. W nawiasach kwadratowych podano przybliżoną wymowę nazwisk obcych, zastosowano przy tym następujące znaki: a - samogłoska między "e" i "a", u - samogłoska między "u" i "i", ó - samogłoska między "o" i "e", a - "a" nosowe. W tekstach haseł, oprócz skrótów wymienionych w wykazie, używane są skróty (pierwsze litery) wyrazów hasłowych. Pod hasłami zamieszczono bibliografię zawierającą popularne, ogólnie dostępne opracowania i monografie dotyczące twórców. Słownik wzbogaca 120 ilustracji, prezentuj ąvych najbardziej znane lub charakterystyczne dzieła.
Redakcja
SKRÓTY
amer. - amerykański
ang. - angielski
austr. - austriacki
belg. - belgijski
czes. - czeski
czyt. - czytaj
egip. - egipski
eur. - europejski
(lam. - flamandzki
franc. - francuski
gen. - generał
gl. - główny, głównie
gr. - grecki
hiszp. - hiszpański
hol. - holenderski
im. - imienia
jap. - japoński
km - kilometr
m - metr
m.in. - między innymi
mit. - mitologiczny
mł. - młodszy
niderl. - niderlandzki
niem. - niemiecki
norw. - norweski
np. - na przykład
ob. - obecnie
ok. - około
pd. - południe, południowy
pl. - plac
pn. - północ, pomocny
p.n.e. - przed naszą erą
poi. - polski
pot. - połowa
pseud. - pseudonim
rei. - religijny
roś. - rosyjski
rzym. - rzymski
st. - starszy
szwajc. - szwajcarski
św. - święty
tzn. - to znaczy
tzw. - tak zwany
ul. - ulica
UNESCO- United Nations Education Scientific and Cultural Orga-nization (Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty Nauki i Kultury)
ur. - urodzony
w. - wiek
węg. - węgierski
wg - według
wł. - włoski
właśc. - właściwie
wsch. - wschód, wschodni
wyd. - wydanie, wydany
zm. - zmarł
zw. - zwany
zwł. - zwłaszcza
A
M. Abakanowicz Abakan czerwony, 1968-69
Aalto [alto] Alvar Hugo, ur. 1898, zm. 1976, fiński architekt, urbanista i projektant; działał w Finlandii i w Stanach Zjednoczonych. Studiował w Helsinkach. Od 1928 członek CIAM. Od 1940 profesor architektury instytutu technicznego w Cambridge w Stanach Zjednoczonych. Praktykę projektową rozpoczął od opracowania projektu klubu robotniczego w Jyyóskyla. Następnie w Turku zaprojektował pierwszy w pełni funkcjonalny budynek dla redakcji gazety "Turun Sano-mat" oraz sanatorium w Paimio. Natomiast w Helsinkach zajmował się m.in. projektowaniem mebli oraz drobnych przedmiotów użytkowych. Projektował pawilony fińskie na wystawy światowe w Paryżu (1937) i w Nowym Jorku (1939). W 1947-48 wybudowano wg jego projektu dom studencki w Massachusetts Institute of Technology w Cambridge. Głównym przedmiotem zainteresowania A. były zagadnienia integracji przestrzeni oraz harmonijnych relacji z naturą. Dążył do połączenia funkcjonalnej czystości planu z formami o rodowodzie naturalnym, do wykorzystania estetycznych wartości cegły i drewna. Do licznych realizacji projektów A. w Finlandii należą m.in. ratusz w Saynatsalo, budynek politechniki w Otaniemi, dom kultury oraz reprezentacyjny gmach "Finlandia" w Helsinkach.
M. Piprek Alvar Aalto, Warszawa 1987.
Abakanowicz Magdalena, ur. 1930 w Falentach pod Warszawą, rzeźbiarka używająca jako materiału gł. tkanin. Studiowała w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Profesor Państwowej Wyższej
Szkoły Sztuk Plastycznych w Poznaniu. A. należy do twórców tkanin przestrzennych. Przez łączenie techniki tkania, wiązania i splatania nadała tradycyjnemu tkactwu cechy rzeźb. Tworzyła monumentalne kompozycje trójwymiarowe, od jej nazwiska zw. abakanami. Wprowadziła
nowe tworzywa, m.in. końskie włosie, różnej grubości włókno sizalowe, płótno krawieckie i workowe (np. cykl rzeźb z płótna workowego Alteracje: Głowy, Postacie siedzące. Plecy, Embriologia). Sztuka A., chociaż wywodzi się z tkactwa, wykracza poza jego granice i łączy się z rzeźbą i malarstwem. A. uprawia oprócz rzeźby (Mitologia - 33 postacie z brązu) i malarstwa (cykl Twarze, literę nie są portretami) również rysunek (cykle
Adamowie
Korpusy i twarze). Prace A. znajdują się w muzeach poi. i w wielu muzeach świata.
Współczesna sztuka polska, praca zbiorowa. Warszawa 1981.
Adamowie [edamowie], bracia: Robert, ur. 1728, zm. 1792, i James, ur. 1734, zm. 1794, architekci ang. Byli uczniami ojca, Williama, autora adaptacji traktatu Wit-ruwiusza o architekturze. Pracowali często razem. Robert był zafascynowany antykiem rzym. i dziełami A. Palladia, które poznał m.in. w czasie podróży do Włoch. Opublikował ważny dla eur. klasycyzmu i rozwoju starożytnictwa opis pałacu Dioklecjana w Splicie. Styl Adamów stał się jednym z wzorów architektury rezy-dencjonalnej od Francji po Polskę (np. pałace J. Ch. Kamsetzera). Największą sławę przyniosły A. neoklasycystyczne
• pałace o palladiańskich reminiscencjach (posiadłości: Osteriey House, Syon Hou-se) oraz neogotyckie zamki (Cuizean Cas-tle). A. nawiązywali do różnych epok stylistycznych zależnie od rodzaju, przeznaczenia budowli i jej miejsca w krajobrazie. Budowali także gmachy publiczne w Edynburgu (uniwersytet) i Londynie (liczne place, Adelphi Terrace - jedno z arcydzieł urbanistyki klasycyzmu). Występowały w nich barwne dekoracje wnętrz, inspirowane m.in. odkryciami w Pompejach, z użyciem płaskich sztukaterii. Mimo antycznego repertuaru ornamentalnego traktowanie ścian i rodzaj rysunku w budowlach A. były jeszcze bliskie rokoka. Dekoratorstwo A. wywarło wielki wpływ na ornamentykę i rzemiosło artystyczne Europy, m.in. na styl Hepple-white'a w meblach i styl Ludwika XVI.
W. Juszczak Romantyzm a działalność artystyczna R. Adama, w: Fakty i wyobraźnia. Warszawa 1979.
Adier Jankiel, ur. 1895 w Tuszynie pod Łodzią, zm. 1949 w Aldbourne pod Londynem, malarz pochodzenia żydowskiego.
Studiował w Niemczech. W 1918-20 przebywał w Polsce i współpracował z łódzką grupą artystów żydowskich Ing Idisz. Od 1920 wraz z A. Nachtem-Sam-borskim wyjechał do Niemiec. W Berlinie nawiązał kontakt ze środowiskiem ekspresjonistów. W Dusseldorfie wystawiał z grupą młodych artystów Das Junge Rheinland; w 1931 otrzymał pracownię w akademii, gdzie zawarł znajomość z P. Kleem. W 1933 opuścił Niemcy i zamieszkał w Paryżu, gdzie przebywał, poza krótkim pobytem w Polsce, aż do wybuchu II wojny światowej. W 1940 wstąpił do organizującej się armii poi. we Francji, z której został ewakuowany do Anglii. Po demobilizacji osiadł w Anglii. Malarstwo A. kształtowało się pod wpływem niem. ekspresjonizmu, kubizmu, sztuki P. Picassa i Kleego oraz Neue Sachlichkeit. Tematem twórczości A. jest żydowski folklor, wątki biblijno-talmudyczne ujmowane w poetyce abstrakcyjno-surre-alistycznej (Moi rodzice, Para). A. dążył do uchwycenia w swoich dziełach istoty sztuki żydowskiej.
J. Pollakówna Malarstwo polskie. Między wojnami 1918-1939, Warszawa 1982.
Aigner Chrystian Piotr, ur. 1756 w Puławach, zm. 1841 we Florencji, architekt i teoretyk architektury. Studiował we Włoszech, gdzie zapoznał się z architekturą antyku i renesansu. Wykształcenie zawdzięczał w dużej mierze S. K. Potockiemu, był jego protegowanym i długoletnim współpracownikiem w zakresie projektowania architektury. Pracował gł. dla rodzin magnackich (Potockich, Czartory-skich, Lubomirskich). Profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek Akademii Świętego Łukasza w Rzymie. Po 1815 A. prowadził ożywioną działalność w Warszawie. Był budowniczym generalnym Królestwa Polskiego i przyczynił się do nadania miastu nowej, klasycy stycznej
Alberti
szaty. W 1825 opuścił Warszawę i po krótkim pobycie w Krakowie wyjechał na stałe do Włoch. Twórczość A. reprezentowała dojrzały klasycyzm, inspirowany bezpośrednio przez wpływy wł. (przede wszystkim A. Palladia). Zaznaczył się w niej także nurt romantyczny, będący wyrazem zainteresowań architekturą średniowiecza. Główne dzieła A.: przekształcenie rezydencji Czartoryskich w Puławach (Domek Grecki, Pałacyk Marynki, Domek Gotycki, Świątynia Sy-billi, kościół, przebudowa pałacu), przebudowa zamku w Łańcucie, pałac w Igo-łomii, pałac w Zarzeczu, prace w Warszawie - fasada kościoła św. Anny (wspólnie z Potockim) i przebudowa dzwonnicy przy tym kościele, przebudowa pałacu Radziwiłłów na siedzibę namiestnika Królestwa Polskiego, kościół św. Aleksandra, kamienica Petyskusa. A. napisał również kilka prac teoretycznych.
T. S. Jaroszewski Chrystian Piotr Aigner, architekt warszawskiego klasycyzmu, Warszawa 1970.
Alberti Leone Battista, ur. 1404, zm. 1472, wł. architekt, rzeźbiarz, malarz, teoretyk sztuki wczesnego renesansu; humanista i uczony o wielu specjalnościach, zajmujący się także prawem, literaturą, filozofią, muzyką. A. był najsilniej związany ze środowiskiem artystycznym Florencji, choć działał w różnych miastach. W Ri-mini wzniósł kościół San Francesco, zw. Tempio Malatestiano (mauzoleum władcy S. Malatesty); w jego fasadzie, nigdy nie ukończonej, zastosował po raz pierwszy w architekturze kościelnej schemat rzym. łuku triumfalnego. We Florencji zaprojektował Palazzo Rucellai, w którego fasadzie (pierwszy) "spiętrzył" jeden nad drugim porządki architektoniczne kolejnych kondygnacji (toskański, joński, kompozytowy), a także renesansową fasadę gotyckiego kościoła Santa Maria Novella. Dziełem A. były również dwa
kościoły w Mantui: San Andrea, w którym stworzył typ wnętrza kościelnego o kaplicach otwartych do nawy głównej, podjęty wiele lat później przez jezuicką architekturę wczesnego baroku, oraz San Sebastiano - kościół zrealizowany na planie równoramiennego krzyża greckiego. Malarskie i rzeźbiarskie dzieła A. się nie zachowały. A. był najwybitniejszym w XV w. teoretykiem sztuki. Napisał trzy traktaty: O malarstwie, O rzeźbie i O sztuce budowania. Dzieła te ujmują całość ówczesnej problematyki artystycznej; wywarły ogromny wpływ na rozwój sztuki i teorii artystycznej w XV-XVI w. W traktacie O malarstwie A. postulował wzorowanie się na obserwacji natury i studiowanie dzieł antyku, harmonię kompozycji i barw, zwięzłość i klarowność w przedstawianiu zdarzeń, podejmowanie tematów antycznych, dopasowanie formy do tematu; po raz pierwszy opisywał też za-
L.B. Alberti, Palazzo Rucellai, Florencja, 1446-51
Altdorfer
sady poprawnej perspektywy w malarstwie. Traktat O rzeźbie stanowił gł. zespół przepisów uzyskiwania idealnych proporcji ciała ludzkiego, zgodnych z kanonem antycznym, oraz omówienie technik rzeźbiarskich. W traktacie O architekturze A. wzorował się w dużej części na rozprawie teoretyka rzym. Witruwiusza, ale znacznie ją rozszerzył, m.in. omawiając różne typy budowli, zajmując się zagadnieniami porządków architektonicznych, proporcji i zawierając własne poglądy estetyczne.
J. Białostocki Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce od starożytności do 1500, Warszawa 1988.
Altdorfer Albrecht, ur. przed 1480, zm. 1538, niem. malarz i grafik, gi. przedstawiciel szkoły naddunajskiej; działał w Ra-tyzbonie (Bawaria). Krajobrazy A. są rozległe, panoramiczne (motywy morza i gór) lub odwrotnie - zamknięte i zwarte przestrzennie (motyw gęstwiny lasu). Charakteryzuje je dążność do realistycznego oddania natury i drobiazgowego, precyzyjnego malowania szczegółów (listowia, skał, chmur, budowli) oraz poszukiwanie malowniczości i tworzenie baśniowego, romantycznego nastroju. Efekt ten osiągał A. przez nagromadzenie elementów fantastycznych, dziwacznych, manierycznych (wymyślna architektura budowli umieszczanych w pejzażu, malownicze ruiny). W twórczości A. znaczącą rolę w tworzeniu nastroju pełni światło:
migotliwe, rozedrgane, połyskliwe, podkreślające nerwowy rysunek konturów oraz atmosferyczność kolorystyki, złożonej z mocnych barw, kładzionych ekspresyjnie, szybkimi, urywanymi dotknięciami pędzla. Cechy te są widoczne w najwybitniejszym obrazie A. - Bitwa Aleksandra Wielkiego z Dariuszem pod Issos, stojącym na pograniczu gatunków tematycznych: pejzażu i batalistyki. A. malował też liczne obrazy o tematyce rei. (Od
poczynek w czasie ucieczki do Egiptu, 01-tarz sw. Sebastiana, Ołtarz św. Floriana, Narodziny Marii, Zuzanna w kąpieli). Zajmował się także grafiką (cykl drzeworytów Grzeszność i zbawienie rodu ludzkiego, miedziorytowy portret M. Lutra). Twórczość A. wywarła znaczący wpływ na rozwój niem. malarstwa pejzażowego XVI w., a w XIX w. stała się przedmiotem podziwu i źródłem inspiracji dla niem. malarzy romantycznych.
Andrea del Castagno [a.d. kastańjo], ur.l421(?), zm. 1457, malarz wł. wczesnego renesansu; działał we Florencji, zajmował się gł. malarstwem ściennym. Charakterystyczne dla stylu A. del C. są:
linearny, twardy, "rzeźbiarski" sposób malowania kształtów, monumentalność figur, klarowność i prostota kompozycji oraz chłodna kolorystyka. Dążył do perfekcyjnego opanowania perspektywy geometrycznej (fresk Ostatnia Wieczerza w klasztorze Santa Apollonia we Florencji, obraz Wniebowstąpienie z postacią Chrystusa w drastycznym, ukośnym skrócie perspektywicznym). Starał się sugestywnie oddawać trójwymiarowość i plastyczność figur i przedmiotów, często wykorzystując przy tym efekty iluzjonis-tyczne (np. fresk Kondotier Niccoló da Tolentino na koniu w katedrze florenckiej, naśladujący kamienny pomnik konny). Dla A. del C. była ważna wyrazistość fizjonomii postaci (cykl fresków Sławni mężowie i sławne niewiasty z Villa Carducci w Legnaia pod Florencją). Próbował też przedstawiać figury w gwałtownym ruchu (obraz Dawid). Eksperymentatorskie podejmowanie problemów malarskich przez A. del C. było jedną z podstaw rozwoju wł. malarstwa renesansowego w 2. pół. XV w.
Angelico Fra [andżeliko f] (Fra Giovanni de Fieście, właśc. Guido di Piętro), ur. ok. 1395, zm. 1455, malarz wł. wczesnego
Arp
renesansu. Między 1418 a 1420 wstąpił do zakonu dominikanów, najpierw przebywał w klasztorze w Fiesole, potem w klasztorze San Marco we Florencji, gdzie został przeorem. W czasie służby zakonnej zajmował się malarstwem. Zyskał sławę zręcznego artysty i otrzymał zlecenia także spoza kręgu zakonnego - od Medyceuszów i Strozzich we Florencji i od papieży Eugeniusza IV i Mikołaja V w Rzymie. Styl Fra A. ukształtował się pod wpływem dekoracyjnego i lirycznego malarstwa późnogotyckiego, lecz silnie oddziałali na niego mistrzowie wczesnego renesansu florenckiego, Gentiie da Fabriano i Masaccio. Fra A. rozwinął styl dekoracyjny i wielobarwny, pełen lirycznego wdzięku (stąd przydomek Angelico, czyli anielski). Dążył do oddania plastyczności figur i wrażenia przestrzeni. Nadawał postaciom wyraz łagodności i subtelną urodę. Stosował jasne, pastelowe barwy, przejrzyste i świetliste; akcentował plamy mocnego złota, żółcieni i błękitu, tworzył pogodną, radosną grę kolorów. Farby kładł miękko i płynnie, zgodnie z późnogotyckim sposobem modelowania form. Szukał nastroju harmonii, spokoju, łagodności. Główne dzieła Fra A.: freski i obrazy dla klasztoru San Marco i w kaplicy Strozzich przy kościele Santa Trinita we Florencji, freski w kaplicy Mikołaja V w Watykanie, liczne obrazy ołtarzowe i dewocyjne z przedstawieniami m.in. Zwiastowania oraz Marii z Dzieciątkiem, świętymi i aniołami.
Apelles, żył w 2. pół. IV w. p.n.e., malarz gr. Nadworny portrecista Aleksandra III Wielkiego i Ptolemeusza I Sotera. A. malował obrazy historyczne, mit. (Afrodyta Anadyomene, Herakles), alegoryczne (Po-twarz) oraz liczne portrety Filipa II i Aleksandra Wielkiego, a także dostojników i władców hellenistycznych. Namalował
również autoportret. Był mistrzem perspektywy i kolorytu, choć ograniczył paletę do czterech barw: białej, czarnej, czerwonej i żółtej. W obrazach przez stosowanie półtonów i odcieni, mistrzowsko cienkiej linii, uzyskiwał niezwykłe efekty iluzjonistyczne, stąd anegdota o koniach rżących na widok namalowanego przez A. rumaka. Malowidła A. są znane tylko z przekazów literackich. Wywarły one wielki wpływ na późniejsze malarstwo hellenistyczne i rzym., były kopiowane i naśladowane w gr. malarstwie wazowym, w mozaikach i freskach. Teoretyczny traktat A. o malarstwie (zaginiony) był wykorzystywany przez kilka stuleci. Starożytne opisy dzieł A. inspirowały artystów w czasach odrodzenia.
Arp Hans (Jean), ur. 1887, zm. 1966, franc. malarz, rzeźbiarz i poeta, pochodzenia niem. Studiował w szkole rzemiosł artystycznych w Strasburgu, następnie w Weimarze i w prywatnej szkole artystycznej Academie Julian w Paryżu. W 1911 poznał W. Kandinsky'ego, uczestniczył w wystawie grupy Der Blaue Reiter. W Paryżu A. zbliżył się do kręgu A. Mo-diglianiego, P. Picassa, G. Apollinaire'a i M. Jacoba. W Szwajcarii związał się z ludźmi skupionymi wokół kabaretu artystycznego zw. Cabaret Yoltaire i współtworzył ruch dadaistyczny. W 1919-20 A. uczestniczył wraz z M. Ernstem w ruchu dadaistycznym w Kolonii. Po powrocie do Francji związał się z grupą surrealis-tów i brał udział w ich pierwszej wystawie. Członek ugrupowania Cercłe et Car-re, a następnie Abstraction-Creation. Pobyt w Szwajcarii miał zasadnicze znaczenie dla rozwoju artystycznego A. Tworzył wówczas eksperymentalne collage'e (z żoną, malarką S. Taeuber), a później pierwsze abstrakcyjne reliefy wycinane w drewnie i polichromowane (Dad Relief). Od
1930 A. tworzył collage'e z dartych i zwijanych papierów, w 1931 powrócił do rzeźby. Powstały wówczas dzieła uznane za najbardziej charakterystyczne i samodzielne, o zmysłowych, abstrakcyjnych formach i kształtach sugerujących organiczne pochodzenie. W ostatnich latach życia A. wykonał wiele prestiżowych dzieł (relief
w Harvard Graduate Center, rzeźba Pasterz Obloków dla uniwersytetu w Caracas, relief dla budynku UNESCO w Paryżu), które jednak nie osiągnęły rangi artystycznej wcześniejszych prac. A. uprawiał także poezję i wydał kilkanaście tomików utworów.
A. Kotula, P. Krakowski Rzeźba współczesna. Warszawa 1985.
B
Bacciarelli [baczcziarelli] Marcello, ur. 1731, zm. 1818, malarz wł. Studiował w Rzymie. W 1750 przybył do Drezna, gdzie zajmował się m.in. kopiowaniem obrazów ze zbiorów Augusta III. W 1756-63 działał w Warszawie; z tego okresu datuje się jego znajomość ze Sta-nisławem Augustem Poniatowskim. Następnie przebywał na dworze cesarskim w Wiedniu. W 1765 mianowany profesorem akademii w Dreźnie. W 1766 B. przybył ponownie, teraz już na stałe do Polski; otrzymał szlachectwo i tytuł pierwszego malarza nadwornego; został kierownikiem Malarni na Zamku Królewskim w Warszawie (pierwsza w Polsce zawodowa szkoła malarska), generalnym dyrektorem budowli królewskich i gł. realizatorem polityki artystycznej króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Członek akademii wł., austr. i niem. oraz Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, profesor na Oddziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego. Wszechstronnie wykształcony, reprezentował w swej twórczości - dekoracyjnej i portretowej - typową sztukę dworską. B. malował reprezentacyjne portrety króla (Portret Stanisława Augusta w stroju koronacyjnym) i osób z jego otoczenia oraz wielkie kompozycje alegoryczne, zdobiące plafony sal Zamku Królewskiego i pałacu w Łazienkach (Sala Salomona), a także obrazy rei. Na zlecenie króla malował też obrazy historyczne (cykl sześciu obrazów do Sali Rycerskiej, 22 portrety królów poi. do Sali Marmurowej na Zamku Królewskim) i o tematyce współczesnej (Posłuchanie młynarza u króla). Duży zbiór prac B. znajduje się na Zamku Kró
lewskim i w Muzeum Narodowym w Warszawie.
A. Chyczewska Marcello Bacciarelli, Wrocław 1973. S. Kozakiewicz Marceli Bacciarelli (1731 1818). (Przewodnik po wystawie. Muzeum Narodowe w Warszawie, czerwiec - wrzesień 1970).
Bacon [bejken] Francis, ur. 1909, zm. 1992, malarz ang. Z rodzinnego Dublina przeniósł się w 1925 do Londynu, a następnie do Berlina i Paryża. Po II wojnie światowej powrócił do Anglii. Wczesne obrazy B. wskazywały na wpływ F. Legera i P. Picassa. Większość z nich sam zniszczył. Nowy etap twórczości B. rozpoczął po wojnie, cyklem Three Studies for Figures at the Base o f a Crucifixion (Trzy studia postaci na motywie Ukrzyżowania); do tematu ukrzyżowania B. wracał wielokrotnie. Głównym medium dostarczającym tematów malarstwu B. była fotografia, np. pierwszy obraz z cyklu Papieży był parafrazą znanego tylko z reprodukcji Portretu Innocentego X D. Velazqueza. Kolejno powstały: cykl ośmiu obrazów przedstawiających papieża, w których dokonywało się przejście od spokojnej fi-guracji do dramatycznej, konwulsyjnej i histerycznej ekspresji, a następnie cykl obrazów inspirowany twórczością V. van Gogha o drapieżnych, dosadnych i ekspresyjnych formach. Obrazy B., malowane na płótnie bez podkładu, cienkimi warstwami farby, o ograniczonej skali barwnej, cechuje specyficzna -jakby z reprodukcji wywiedziona - nieostrość widzenia. Jednocześnie postacie i przedmioty są poddane destrukcyjnej deformacji. B. jest określany przez krytykę malarzem "grozy, strachu i krzyku". Sztuka B. stanowiła inspirację dla twórców "nowej fi-guracji". Jest najwybitniejszym współcze-
Balthus
snym malarzem ang., o międzynarodowej sławie.
Balthus (właśc. Balthasar Klossowski de Rola), ur. 1908, malarz franc. pochodzenia poi. B. nie przeszedł systematycznej edukacji artystycznej. Kształtował się pod wpływem rodziców - malarzy oraz zaprzyjaźnionych z domem artystów:
m.in. P. Bonnarda, A. Deraina, A. Mar-queta i R. M. Riikego. B. malował obrazy już od 16. roku życia. W 1935 powstała jego pierwsza znacząca praca - cykl rycin do powieści E. Bronte Wichrowe Wzgórza. Niemal od początku w obrazach B. ujawnił się gł. temat jego artystycznych zainteresowań: tajemnicza granica między dzieciństwem a dojrzałością, tęsknoty i niepokoje budzącego się erotyzmu, zobrazowane w wizerunkach dojrzewających dziewcząt (Alicja, Biala spódnica). Żyjąc i tworząc w całkowitym odosobnieniu, niewrażliwy na artystyczne mody i nurty, wierny własnej zasadzie "tworzenia surrealizmu z natury", B. stworzył dzieła nie mające odpowiedników we współczesnym malarstwie.
Beardsiey [birdsiej] Aubrey Vincent, ur. 1872, zm. 1898, ang. rysownik i ilustrator. Samouk, jedynie kilka miesięcy uczył się w szkole artystycznej w Londynie. Wczesne prace B. wykazują wpływ prera-faelitów. Zafascynowanie drzeworytem jap. oraz studia nad franc. grafiką XVIII w. przyczyniły się do ukształtowania oryginalnego stylu B. Jego rysunki przesycone atmosferą dekadencji i wyrafinowanego erotyzmu charakteryzuje dekoracyj-no-płaszczyznowe, sylwetkowe ujęcie postaci, operowanie czernią i bielą, niemal bez walorów pośrednich, oraz kapryśną, giętką splecioną omamentalnie linią. B. jest twórcą licznych winiet, ilustracji książkowych i projektów okładek (ilustracje do Madame Bovary G. Flauberta, do Sa-
lome O. Wilde'a, do dzieł E. A. Poego, H. Balzaka, Arystofanesa; winiety i ilustracje do czasopism ang. "The Yellow Book" i "The Savoy"). Twórczość artystyczna B. wywarła wpływ na grafikę modernizmu.
E. Kuryluk Salome albo o rozkoszy, Kraków 1976.
...
miska199222