Pomoc psychologiczna
3
WYKŁAD I
Pomoc psychologiczna:
ü pomoc, która oparta jest na wiedzy i doświadczeniu,
ü doświadczenie każdego człowieka,
ü doświadczenie społeczne.
Jakie decyzje podejmuje osoba pomagająca?
Niejasne, indywidualne kryteria ze względu na indywidualne osobowości, temperament. Pomoc jest bardzo indywidualna, nie ma raczej sztywnych wzorców.
Decyzje osoby pomagającej zależą m.in. od : wiedzy, wartości, wytycznych, kompetencji czy doświadczenia.
POMOC PSYCHOLOGICZNA – to zdarzenie społeczne przybierające następujące formy:
1) pomoc materialna – np. sms pomagam;
2) pomoc emocjonalna – możliwość odreagowania, nazywania, ekspresji emocji. Ważna jest empatia na optymalnym poziomie osoby pomagającej. Za duża empatia – brak dystansu, za mała – nie zrozumie, nie pomoże II osobie. Ważne jest ujawnianie uczuć, emocji, w celu uporządkowania myśli.
3) pomoc instrumentalna – konkretne rady, informacje, wskazówki.
ODMOWA POMOCY
Gdy: koszty > zyski
Reakcją na to jest poczucie winy, co pociąga za sobą tworzenie systemu usprawiedliwień. (Camus „Upadek”)
Pomoc psychologiczna z punktu widzenia psychologii społecznej
Altruizm – robi się coś dla dobra kogoś bez chęci uzyskania własnych korzyści, lub ze szkodą dla samego siebie (np.: wsparcie grupie emigrantów może spowodować ataki miejscowej ludności). Również, altruizm – chcemy sami siebie dowartościować udzielając pomocy innym. Są różne motywy pomagania. Pomaganie w tej perspektywie jest jakimś procesem /model decyzyjny/.
Model decyzyjny- etapy:
1. zauważenie danej osoby/sytuacji
Sytuacje, kiedy nie zauważamy:
- możemy być za bardzo skupieni na czymś innym,
- może wystąpić obronność percepcyjna – zawężenie widzenia sytuacji, które konfrontuje nas ze sobą, z wewnętrzną trudnością.
2. interpretacja sytuacji
Problem z sytuacjami niejednoznacznymi. W miarę jak sytuacja konkretyzuje się, staje się jednoznaczna szybciej podejmuje się konkretne działania.
Zjawisko rozproszenia odpowiedzialności – jesteśmy mniej skłonni pomagać, gdy wokół jest dużo ludzi.
3. wzięcie odpowiedzialności za sytuację
4. ocena własnych kompetencji;
W sytuacji zdarzeń ekstremalnych ważna jest kompetencja i wykonywana profesja. Czy jestem w stanie podołać zadaniu ?
5. podjęcie decyzji o działaniu;
Sytuacja lęku jako konsekwencja niepodjęcia działania, podjęcia działania lub możliwości ośmieszenia się (czy jestem kompetentny). Lęk może zatrzymać proces pomagania.
TEORIA POBUDZENIA – pomaga się innym po to, aby usunąć własne negatywne doświadczenia; aby pomóc sobie, tj. zmniejszyć nieprzyjemny stan napięcia emocjonalnego (film Niebieski).
TEORIE NORM – działanie służące pomaganiu jest uleganiem, spełnianiem danych norm społecznym. Mamy dwie normy: (a) norma odpowiedzialności społecznej – jestem zobligowany do pomagania tym, którzy są ode mnie zależni, (b) norma wzajemności – jak ty mi, tak ja tobie.
Częściej pomagamy osobom:
ü zależnym od nas, słabsi (np.: starszym, niemowlakom)
ü których problem nie zależy od nich
ü lubianym
ü atrakcyjnym
ü podobnym do nas
Poczucie winy – to ważny element regulujący pomaganie (wstyd nie jest takim elementem, nie ma takiego wpływu na udzielenie pomocy).
MACHIAWELIZM
· życie jako pewien rodzaj gry,
· brak uczuć wyższych,
· instrumentalne traktowanie innych,
· celem pomagania nie jest dobro II osoby, ale moje własne.
Podział pomagania ze względu na motyw pomagania:
Ø MOTYWACJA ENDOCENTRYCZNA
– działanie jest związane z polepszaniem własnego samopoczucia i chęci uniknięcia kary (poczucia winy),
– pomagam dla uzyskania wewnętrznej nagrody (dumy, satysfakcja, zadowolenie),
– podejmowanie działania pomocy z nudów,
– spełnienie oczekiwań, które ja mam wobec samego siebie,
– bardzo duża empatia powodująca dyskomfort z powodu cierpienia drugiej osoby, pomagam bo nie potrafię wytrzymać cierpienia,
– pomagam, aby zbliżyć się do innych/grupy, motywacja jest wymuszana,
– satysfakcja jest celem działania.
Ø MOTYWACJA EGZOCENTRYCZNA
– działanie związane jest z polepszeniem samopoczucia komuś innemu,
– przyjmowanie przyjętych kulturowo zewnętrznych norm, zachowań pomagania (interioryzacja norm od rodziców etc. = superego),
– koncentracja na stanach emocjonalnych otoczenia, koncentracja na innych a nie na sobie,
– motywacja jest wynikiem dysonansu poznawczego, ale nie zmienia się siebie przy redukowaniu go ale świat,
– satysfakcja nie jest celem działania, ale może się pojawić jako następstwo działania.
Świadomość własnych motywów – bardzo ważna jest samoświadomość, co wyznacza moje zachowania i relacje pomagania (wnoszenie jej w kontakt między ludźmi).
HISTORIA
W latach 80-tych psychologowie kliniczni rozwinęli praktyczną działalność obejmującą nowe grupy osób. Nie tylko osoby przebywające w szpitalach psychiatrycznych, ale także inne grupy, osoby z doświadczeniem traumy, kryzysów, osób szukających pomocy w innych formach pomocy takich jak interwencja kryzysowa, rehabilitacja.
Osoby korzystające z interwencji wyróżnia to, że są zdrowe, ale znajdują się w kryzysowej sytuacji wynikającej z nagłej sytuacji lub kryzysu rozwojowego.
Zaczęła powstawać coraz większa liczba grup związanych z rozwojem, samorozwojem.
Pojawiło się zainteresowanie promocją zdrowia, opracowywanie form działalności prewencyjnej – zanim pojawią się zaburzenia, trudności.
POMOC PSYCHOLOGICZNA – DEFINICJA:
1) pomaganie jest zachowaniem prospołecznym, tj. zachowaniem nastawionym na dobro innych osób, grup lub instytucji;
2) charakteryzuje się wykorzystywaniem wiedzy, teorii badań psychologicznych;
3) element kreatywny (duża część form pomocy psych. opiera się na współpracy osoby pomagającej i potrzebującej pomocy);
4) ważne są kwestie etyczne – na ile mamy prawo decydowania za kogoś, prawo wpływania na drugą osobę – jej decyzje w sytuacji kiedy osoba ma ograniczoną zdolność decydowania (silny stres itp.).
WYKŁAD II
Odwoływanie się w ramach pomocy psychologicznej do koncepcji teoretycznych (w zależności od preferencji osoby pomagającej, które pasują do sposobu ich myślenia, osobowości).
W szczególności odwołuje się do 2 koncepcji:
Ø charakterystyczne dla terapii krótkoterminowych
Koncepcje systemowe (relacja między przewodnikiem a jego otoczeniem);
Ø charakterystyczne dla terapii długoterminowych
Sposoby rozumienia i nawiązywania relacji długoterminowych odnoszą się do idei łączonych na dwa sposoby:
EKLEKTYZM
– stosowane są techniki pracy pochodzące z różnych koncepcji;
– bez odwoływania się do łączącej te techniki teorii;
– podejście pragmatyczne;
INTEGRACJA
– dokonywanie scalania na poziomie teorii (nie tylko techniki, ale też na poziomie koncepcji);
– uwzględnia się pojęcia w teorii, uwspólnianie pojęć, definicji;
– osoba sama dokonuje wyboru najlepszej opcji pod wpływem doświadczenia;
– Koncepcje dobiera się też w zależności od problemu z jakim przychodzi osoba. Do niej dostosowujemy też nasz styl myślenia. Stosuje się różne techniki pracy w odwołaniu do danej koncepcji – ważne to jest to do JAKIEJ koncepcji się odwołujemy.
Co różne koncepcje mogą wnieść do pomagania?
v PODEJŚCIE PSYCHOANALITYCZNE
Pomoc psychologiczna nie jest tym samym co psychoterapii. Nie dochodzi tu do tak dużego/głębokiego związku, relacji emocjonalnej. Osoba może działać pod wpływem nieuświadomionych tendencji. Uwzględnia się procesy nieświadome, niezaspokojone potrzeby, z którymi przychodzi osoba nie uświadamiając sobie ich. Rozumienie przez pryzmat mechanizmów obronnych. Mechanizmami, przeżyciami pokazuje próby niepokazania źródeł swojego problemu. Przydatna do rozumienia tego co się dzieje w relacji jest wiedza dotycząca mechanizmów obronnych – np.: wyparcie /obrona siebie/. Ważne są również doświadczenia z dzieciństwa do próby rozwiązania danego problemu.
v PODEJŚCIE HUMANISTYCZNO – EGZYSTENCJALNE
Docenienie relacji (ważnego elementu – empatii), ujawnianie własnych przeżyć, emocji – świadomość odczuwania tego wobec danej osoby. Empatia nie może być jednak zbyt duża (bo można utracić dystans do relacji). Warto powstrzymywać empatię, mimo, że może to prowadzić do frustracji (mogącej być elementem rozwojowym).
Ważna jest akceptacja człowieka – w kwestii czy akceptuje się kogoś czy jego zachowanie najważniejsza jest akceptacja osoby. Akceptacja KOGOŚ, a nie zachowania. Być może jest tak, że sama relacja jest dużo ważniejsza niż techniki (badania pokazują, że relacja ma dużo większe znaczenie niż dobrane techniki). Ważniejsze jest stosowanie relacji niż skupianie się na technikach. Więcej efektów jest przy tworzeniu relacji nawet jeśli teoria nie jest trafna.
Nacisk na samoświadomość – monitorowanie tego co się z nami dzieje (tego co się wnosi w kontekst), samoświadomość to większa odpowiedzialność.
Podkreślenie istotności komunikacji werbalnej czy niewerbalnej. Czy zachodzi między nimi spójność ? U osób w kryzysie będzie zachodziła niespójność, nieadekwatność słów i gestów.
Koncepcja nie odwołuje się do dzieciństwa, ale do tego co w tej chwili dzieje się z osobą, koncentracja na teraźniejszości.
v PODEJŚCIE BEAHAWIORALNE
Mniej ważna jest relacja, najważniejsza jest dobrze dobrana technika. Osoba pomagająca skupia się na danym zachowaniu przejawianym przez osobę, na tym co wzmacnia te zachowania. Rola pomagającego jest bardzo aktywna, określa on techniki, co zastosować, jak długo, kiedy zakończyć.
v PODEJŚCIE POZNAWCZE
Osoba instruuje osobę co ma zrobić, żeby analizowała sposób myślenia – prowokowanie do analizowania swoich myśli, przekonań, bo emocje są wtórne do tego jak się myśli.
Podejście poznawcze, tak jak i behawioralne jest podejściem pragmatycznym (nastawione na to czy dana technika działa czy nie działa). Możliwość badań metodologicznych.
v PODEJŚCIE SYSTEMOWE (EKOLOGICZNE, INTERAKCYJNE)
Z tej perspektywy człowiek jest traktowany jako fragment otoczenia, element pewnej większej całości. Funkcjonuje w pewnym kontekście (rodziny, społeczeństwa, kultury) mającym wpływ na nasze zachowanie (założeniem jest to, że problemy jednostki są związane z interakcjami w jakich ona jest, funkcjonowaniem rodziny, grupy rówieśniczej). Oddziaływania są dwustronne – środowisko na osobę i osoba na środowisko /międzyludzkie interakcje/. Patrzymy na to czy te oddziaływania są jedno czy dwukierunkowe. Ważna jest interakcyjność pomiędzy jednostką a otoczeniem.
Pewnych interakcji między ludźmi (oddziaływanie na siebie nawzajem) kiedy mamy do czynienia z kłótnią trzeba brać pod uwagę obydwie interakcje, różne elementy danego problemu oddziałują na siebie nawzajem.
Przejście od myślenia linearnego (a działa na b) do cyrkularnego (a działa na b, ale i b działa na a – powiązanie elementów). Problem danej osoby może być rozumiany jako problem szerszej grupy. Trzeba patrzeć na szerszy kontekst, a potem zacząć pracę nad szkołą, rodziną, systemem. Kiedy się wyjmie osobę z otoczenia to nie rozumie się skąd się biorą jej zachowania. Rozumienie w kategorii intrapsychicznych do interpsychicznych. Rozpoznajemy u osoby procesy intrapsychiczne, ale też musimy rozumieć osobę w kontekście (interpsychiczne). Problemy są rozumiane w kategoriach interpersonalnych.
KLASYCZNE MODELE POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ
1. MODEL MORALNY
Zarówno osoba pomagająca, jak i ta której się pomaga mają poczucie odpowiedzialności za powstawanie i rozumienie problemu. Obie strony są zmotywowane. Osoba, która potrzebuje pomocy ma świadomość tego, że sama jest odpowiedzialna za rozwiązanie tego problemu i jest zmotywowana do podjęcia działań. Przychodzi po wskazówki. Ma świadomość tego, że jest odpowiedzialna za powstanie rozwiązania problemu. Podświadomie osoba pomagająca może obwiniać osobę potrzebującą pomocy.
2. MODEL KOMPENSACYJNY
Przyczyna problemu jest niezależna, poza osobą np. przewlekła choroba, sytuacja w pracy. Oboje biorą odpowiedzialność za rozwiązanie problemu. Osoba oczekuje specjalnego traktowania przez osobę pomagającą, co może się to przekształcić w postawę roszczeniową, że osobie należą się różne rzeczy. Może być to niebezpieczne – ponieważ zraża pomagającego.
3. MODEL MEDYCZNY
Osobie której pomagamy nie towarzyszy poczucie odpowiedzialności za problem (powstanie i rozwiązanie). Rozpoznaje się u takich osób niemożność kierowania własnym życiem. Jest to model pomocy dyrektywnej (mówi się tej osobie co ma robić) z elementami uzależnienia osoby wymagającej pomocy. Występuje tu jednokierunkowe działanie. Model ten ma taki plus dla pomagającego, że może mieć on duże poczucie skuteczności własnego działania, poczucie kompetencji, poczucie kontroli /np.: lekarze/.
4. MODEL OŚWIATOWY
Osoba przeżywa swoją sytuację w taki sposób, że to ona jest odpowiedzialna za powstanie problemu, ale nie jest odpowiedzialna za jego rozwiązanie (np.: rodzice dzwoniący po super nianię).
Osoba potrzebująca pomocy oddaje się pod opiekę osoby pomagającej, która działa z pozycji autorytetu (np.: leczenie uzależnień – osoba potrzebująca pomocy musi się podporządkować).
Specyficzna forma relacji – mało empatii, ustrukturyzowana forma oparta na autorytecie. W relacji tej należy się podporządkować – skuteczne przy uzależnieniach np. w alkoholizmie (wywołuje obwinianie). Pomiędzy obiema stronami musi zaistnieć porozumienie.
...
Psychole