ŹRÓDŁA PRAWA W OKRESIE ŚREDNIOWIECZA

1/ Źródła historiograficzne

              *ROCZNIKI – na Rocznik świętokrzyski dawny (po 1122)

              *żywoty świętych- pocz. XI w. Dwa żywoty św. Wojciecha

              *Kroniki obce – kronika Thietmara, kronika Kosmasa, Powieść lat minionych;

              *kroniki polskie – Galla Anonima (koniec XI w ); Wincentego Kadłubka (ok1220); Janka z Czarnkowa (lata 1333-1384); Jana Długosza (1455-1480)

2/ Księgi uposażeń:

              -Księga Henrykowska

·         Dwie częście ( 1270 – opat Piotr – opis założenie i dzieje klasztoru; 1310 – uzupełnienie)

·         wykaz posiadanych nieruchomości + dokumenty poświadczające dokonanie czynności prawnych =>akty prawne świadczące o dokonanych transakcjach

·         cel – ochrona praw do posiadanych dóbr

·         przedstawia stan prawny nieruchomości przed wejściem klasztoru w ich posiadanie

-księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego

·         spis 5. regestrów

·         1302-1319 z inicjatywy biskupa Henryka

·         wykaz posiadłości biskupich, dane o obowiązkach i świadczeniach, dochody z monopoli gospodarczych itd.

-księga uposażeń diecezji krakowskiej

·         XV w.

·         Prywatna praca Jana długosza

·         Opis całego  majątku diecezjalnego

3/ Dokumenty

              - dokumenty książęce

·         Pełna moc dowodowa

·         Zaopatrzone w podpisy króla, kanclerza, pieczęć państwową (najważniejsze)

1. 1. akty prawne dotyczące zarządu państwem (przywileje, statuty, nakazy królewskie, zarządzenia dla urzędników itd.)
   2. akty sądowe (akty potwierdzające czynności prawne, wyroki pozwy przed sąd królewski itd.)

- dokumenty prywatne

·         zaczepianle

·         cartae – oświadczenie woli lub powstanie między stronami stosunku prawnego

·         notitia – potwierdzenie dokonanej czynności prawnej

·         formularze – zbiory formuł dokumentów

PRAWO ZIEMSKIE

1/ Spisy prawa zwyczajowego

Najstarszy zwód prawa polskiego (Księga elbląska)

·         nieznany autor (prb. Niemiec, urzędnik krzyżacki)

·         między 1253- 1320

·         zbiór prawa polskiego dla ludności zamieszkującą ziemię chełmińską

·         z inicjatywy Krzyżaków n potrzeby sądownictwa (bo zasada osobowości prawa)

·         wstęp i 29 nienumerowanych artykułów

·         przepisy z PK i procedury sądowej, nieliczne normy PC

Constitutiones Lancicienses – Zwyczaje ziemi łęczyckiej

·         nieznany pisarz polski (!!!)

·         pod koniec XIV w.

·         po 1419 dołączono orzeczenie sądowe i lauda sejmikowe

·         zbiór prawa partykularnego

Prawo zwyczajowe ziemi krakowskiej

·         Jan łaski 1506

·         Sankcja ze strony Aleksandra Jagiellończyka

2/ Prawo stanowione

STATUTY

·         Ustawy wydane przez władców polskich

·         Statuty Mieszka I – o poście i jednożeństwie

·         Statuty Bolesława Chrobrego – o stróży

·         Bolesław Krzywousty – o daninach, służbie wojskowej, ustanowieniu pryncypatu)

·         Działalność Kazimierza Wielkiego

o       Statut Wielkopolski – ok. 1356-1362 wiec w Piotrkowie; 34 art.

o       Statut małopolski – 59 art. : 25- Statut wiślicki + póżniejsze uzupełnienia

o       ekstrawaganty – krótkie ustawy, wydane na wiecach przez KW i jego następców

o       prejudykaty – orzeczenia sądowe w formie kazusów

o       petyta – projekty przepisów prawnych (już po śmierci KW)

o       XV w. – zredagowano w jeden zwód statutów małopolsko – wielkopolskich

o       dygesta – najbardziej rozpowszechniona redakcja o zasięgu ogólnopolskim

o       1506 – druk urzędowy Jana Łaskiego w wersji jednolitej (151 art.)

o       dot. postępowania sądowego i niektórych materii PK i PC

o       przywilej czerwiński nakazywał sądzić szlachtę wg prawa spisanego w statutach

·         statuty uchwalane przez sejmy (XV w.) => Statut warcki 30 art.; rozwinięcie i uzupełnienie  s.m-w.

PRZYWILEJE

v     przywileje ziemskie:

·         1228 – w Cieni Wł. Lasonogi – zobowiązywał się przestrzegać immunitetów, nie nakładać niesłusznych podatków, rządzić za radą biskupów i możnych

·         1291 – w Lutomyśle Wacław II gwarantował urzędy w Polsce dla Polaków

·         dot. rycerstwa-szlachty małopolskiej

v     przywileje ogólne:

·         budziński 1355, koszycki 1374, piotrkowski 1388, czerwiński 1422, warcki 1423, jedlneńsko-krakowski 1430/3, nieszawski 1454

·         przepisy z zakresu prawa sądowego i uprzywilejowanie pozycji szlachty

INNE AKTY NORMATYWNE KRÓLA

v     dekrety – normowały gł. sprawy gospodarcze

v     edykty – gł. w sprawach wyznaniowych np. edykt wieluński 1424, oraz wojskowych

v     ordynacje – obejmowały zwłaszcza kwestie górnicze np. żupna z 1368

UCHWAŁY SEJMÓW I SEJMIKÓW

v     uchwały sejmów – konkluzje

·         najstarsze – sejm piotrkowski 1444

·         mogły być ujęte w jedną całość lud obejmować odrębnie sprawy skarbowe i  sądowe

v     uchwały sejmików – lauda

·         najstarsze z końca XIV w.

·         Nie potrzebowały zatwierdzenia ze strony króla

·         Najobszerniejsze uchwalono w 1419 (liczne postanowienia z zakresu prawa sądowego)

·         Tekst laudów wpisywano do ksiąg ziemskich, rzadziej grodzkich

KSIĘGI SĄDOWE

·         Prowadziły je sądy ziemskie, grodzkie, podkomorskie

·         Najstarsze zachowane – koniec XIV . (krakowskie od 1374)

·         Początkowo – rejestry powozów, świadków, przysiąg i kar.

·         Później – pełen przebieg wszystkich czynności procesowych

PRAWO KANONICZNE

1/  powszechne prawo kanoniczne

v     Zbiór troisty Collectio Tripartita

·         Kompilacja prywatna (XI.)

·         W Polsce od XII w. za sprawą legata Galona

·         Dekrety papieskie, uchwały soborów powszechnych, orzeczenia Ojców Kościoła

v     Dekret Gracjana

·         Praca prywatna ok. 1150

·         Źródła prawa i hierarchia kościelna; przepisy dot. procesu, prawa małżeńskiego i beneficjów; sprawy sakramentów i liturgii

v     Dekretały Grzegorza IX

·         pierwszy urzędowy zbiór ustawodawstwa papieskiego

·         1234 r.

·         5 ksiąg

·         uzupełniony księgą szóstą sporządzoną z inicjatywy Bonifacego VIII w 1298 (Liber Sextus)

v     Clementinae

·         ostatni urzędowy zbiór prawa kanonicznego

·         potem jeszcze tylko Extravagantes – zbiory prywatne

2/ partykularne prawo kanoniczne

v     Statuty prowincjonalne

·         pierwszy zbiór urzędowy – synodyk Jarosława 1357

·         Statuty Mikołaja Trąby – ogłoszone na synodzie wieluńsko-kaliskim

v     Statuty diecezjalne

·         wydawał je wyłącznie biskup

PRAWO MIEJSKIE

PRAWO ZWYCZAJOWE

1/ prawo magdeburskie (XIII w. – proces jego kodyfikacji)

v     Zwierciadło saskie (1223 – 1235)

v     Weichbild magdeburski (XIII/XIV w.)

v     prawo chełmińskie

·         na ziemiach zakonu krzyżackiego i na Mazowszu

·         225 miast

·         przywilej chełmiński z 1233 i magdebursko-wrocławskie prawo ławnicze

·         uzupełniane ortylami magdeburskimi dla Chełmna i przepisami Zwierciadła szwabskiego è Prawo starochełmińkie 1394

·         na tej podstawie XV w. – Obiegowe prawo chełmińskie

v     prawo średzkie

·         Śląsk, Wielkopolska, ziemia sieradzko-łęczycka

·         podstawą było pouczenia prawne dla Środy Śląskiej z Halle + księga prawa średzkiego (przeróbka Zwierciadła saskiego)

2/ prawo lubeckie

·         gł. obszar Pomorze Zachodniego

·         na Pomorzu Gdańskim – tylko 7 miast, zostały przy nim tylko 3 (Elblą, Braniewo, Frombork)

·         1227 – „fragment lubecki”

·         1294 – nowa kodyfikacja Baderwick’a

WILKIERZE

·         statuty, ustawy miejskie

·         wydawał je monarcha lub właściciel miasta, potem władze miejskie

·         od XV w – zbiory wilkierzy w postaci odrębnych ustaw

·         obejmowały przepisy dot.: handlu, rzemiosła, spraw finansowych, PK, itd.

·         statuty cechowe – odrębna grupa wilkierzy – regulowały organizację rzemiosła i jego wykonanie

POUCZENIA PRAWNE

·         odpowiedzi udzielane miastom filialnym przez władze miast macierzystych na zapytania przesyłane do nich w razie braku wiedzy w przedmiocie rozpoznawania ważnych praw sądowych

ORTYLE

·         rozstrzygnięcia konkretnych spraw, wydane przez sądy miast macierzystych

·         dwie części – pytania i rozstrzygnięcia; miały charakter precedensów

...