podstawy genetyki zachowania się człowieka pdf.pdf

Wykład 1

02.10.2008 r.

WPROWADZENIE DO GENETYKI ZACHOWANIA

Co to jest?

Jest to dyscyplina naukowa związana z psychologią, która nie opiera się na żadnej teorii. Jest

kilkanaście założeń, na których opiera się to podejście. Poza tym dyscyplina ta jest powiązania z

psychologią różnic indywidualnych, z faktem, że ludzie różnią się między sobą. Może być też

powiązana z każdą inną dziedziną psychologii.

Genetyka jest powiązana z medycyną, np. może sprawdzać, czy zaburzenia nie mają podłoża

genetycznego.

Liczba procentowa dotycząca wpływu genetycznego na osobowość i zdolności wzrasta.

POJĘCIE RÓZNIC INDYWIDUALNYCH

Różnice indywidualne (inaczej międzyosobnicze) polegają na tym, że jednostki tej samej populacji

różnią się między sobą pod względem porównywalnych charakterystyk fizycznych i psychicznych.

ZRÓŻNICOWANIE POMIĘDZY JEDNOSTKAMI, OSOBAMI

Wszyscy wiemy, że ludzie są zróżnicowani, ale nie wiemy, jakie są te różnice, ponieważ otaczają

nas ludzie, którzy mają cechy podobne do nas, np. podobny poziom inteligencji.

Zróżnicowanie dychotomiczne (zerojedynkowe) – coś jest, albo czegoś nie ma.

Krzywa Gaussa – krzywa rozkładu normalnego; opisuje, jaki jest rozkład zróżnicowania, jego

częstości.

HISTORIA GENETYKI ZACHOWANIA

Różnice międzyosobnicze zawsze budziły zainteresowanie. Historia genetyki zachowania sięga

końca XIX w.. Dopatrywano się czynników genetycznych w dziedziczeniu inteligencji po

przodkach.

Badania Sir Francisa Galtona (1822-1911), angielskiego przyrodnika, antropologa i lekarza: jest on

nazywany ojcem genetyki zachowania i psychologii różnic indywidualnych. Twierdził, że zdolności

są uwarunkowane dziedzicznie (jedne rodziny mają lepsze geny od innych).

Galton zaproponował następujące metody badawcze:

● metoda bliźniąt,

● metoda studiów rodzinnych (genealogiczna)

Poza tym:

● wprowadził rachunek korelacyjny (zależności, które do dziś są stosowane w genetyce

zachowania),

● zadał pytanie: „Natura czy wychowanie?”, tzn. co ma większe znaczenie w tworzeniu się

różnic indywidualnych? Sam Galton uważał, że natura, ale spór o odpowiedź na to pytanie

przez następne 100 lat zaprzątał głowy badaczom.

Grzegorz Mendel (1822-1884) – odkrywca podstawowych praw dziedziczenia.

Wahadło „Natura – wychowanie” na przestrzeni ponad stulecia:

BEHAWIORYZM

Koniec XIX w. - kierunek ten akcentował wpływ środowiska; wszystko co związane z człowiekiem

wynika z wpływów środowiskowych.

Lata 20. XX w. - inne nurty

Pawłow – odwołał się do procesów wewnętrznych dokonujących się w układzie nerwowym –

odwoływał się do czynników genetycznych – Pawłow wyłamał się z behawioryzmu.

Lata 30. i 40 XX w. – skrajne poglądy dotyczące wpływów genetycznych. Teorie nazistowskie

mówiły o tym, że należy mordować gejów, przestępców itp., by nie przekazywali oni dalej genów.

Poglądy te propagowane były nie tylko w Niemczech, ale również w USA, Szwecji i Francji.

Lata 50. XX w. - odrzucenie myśli o uwarunkowaniu genetycznym zachowań. Sądzono, że to

środowisko kształtuje ludzi.

Lata 60. XX w. - ponowny zwrot w stronę genetyki.

USA: Artur Jensen – pod koniec lat 60. wysunął hipotezę: różnice w inteligencji białych i czarnych

Amerykanów wynikają z różnic genetycznych. Hipoteza ta wywołała w USA reakcję w postaci

napięć rasowych.

Lata 70. i 80. XX w. - dwie dekady,w których było najwięcej badań na temat wpływów

genetycznych i środowiskowych na różnice indywidualne.

Lata 90. XX w. - rozwój genetyki molekularnej. Obecnie wahadło jest ustabilizowane, tzn. nikt nie

sądzi, że różnice wynikają albo ze środowiska, albo z genów.

PRZEDMIOT GENETYKI ZACHOWANIA

✗ poznawanie przyczyn zmienności populacji,

✗ ustalanie wkładu czynników genetycznych w ogólną zmienność zachowania u określonej

populacji,

✗ ustalanie wkładu czynników środowiskowych w zmienność zachowania w danej populacji,

✗ poszukiwanie i badanie związków pomiędzy polimorfizmami genetycznymi a

zachowaniem.

OGÓLNE ZAŁOŻENIA GENETYKI ZACHOWANIA

1. Jednostki w populacji różnią się zarówno z przyczyn genetycznych, jak i środowiskowych.

2. Zmienność w zakresie większości cech lub zachowań wynika z wpływów poligenowych

(różnice indywidualne są uwarunkowane działaniem wielu genów, niekiedy

umiejscowionych w chromosomach).

3. Założenie o wielogenowym uwarunkowaniu różnic indywidualnych jest uzasadnione przede

wszystkim w odniesieniu do cech lub zachowań, których wyniki pomiaru mają rozkład

normalny, ale może też być odniesione do charakterystyk dychotomicznych.

Wykład 2

09.10.2008 r.

GENETYKA ZACHOWANIA (GZ) W PSYCHOLOGII RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH

● GZ jako argument na rzecz roli czynnika biologicznego leżącego u podstaw mierzonych

cech.

To, co kształtuje cechę, powoduje też zróżnicowanie w populacji. Są cechy, w których nie

możemy wskazać, jaki jest mechanizm biologiczny tych cech.

● GZ pozwala na określenie udziału specyficznych składników genetycznych w

determinowaniu RI (różnic indywidualnych).

● GZ dostarcza jeden z najsilniejszych dowodów na rzecz roli środowiska w determinowaniu

RI.

Gdy szukamy argumentów na rzecz roli środowiska, to najszybciej znajdziemy je w

genetyce zachowania. To, czego nie wyjaśnia wpływ genetyczny, wyjaśnia wpływ

środowiskowy. Niestety mechanizmu wpływu środowiskowego nie da się badać, w

przeciwieństwie do wpływu genów.

● GZ pozwala na ilościową ocenę wkładu genotypu i środowiska w fenotypową wariancję

mierzonego zachowania.

Wariancja fenotypowa: wariancja = zmienność, zróżnicowanie (termin statystyczny)

fenotyp = ujawniające się cechy organizmu

Wariancja fenotypowa – zróżnicowanie ujawniających się cech.

PRZESŁANKI, NA KTÓRYCH OPIERA SIĘ GENETYKA ZACHOWANIA

● zachowania (cechy), które mają podłoże dziedziczne, są uwarunkowane poligenowo

(wielogenowo),

● wkład genów w wariancje zachowania (cech) można określić wyłącznie drogą statystyczną.

Stąd GZ zwana jest również genetyką ilościową lub genetyką populacji.

Genetyka populacyjna – bo wszystkie oszacowania, o których mowa, odnoszą się do

określonej populacji. Wyniki zmieniają się wraz z tym, jak zmieniamy badaną populację

(populacja Polaków, Niemców itd.).

Genetyka ilościowa – bo posługuje się oszacowaniami ilościowymi.

● dane oparte na GZ pozwalają wyłącznie na wnioskowanie o wkładzie genów do wariancji,

to jest do różnic indywidualnych (RI) w zakresie mierzonych cech (zachowań),

GZ nie odnosi się do jednostek, ale do populacji. Wyjątkiem jest genetyka molekularna.

● jakiekolwiek wnioski o genetycznym zdeterminowaniu RI dotyczą nie jednostki, lecz

wyłącznie próby, na której przeprowadzono badania lub populacji, dla której dana próba jest

reprezentatywna.

GŁÓWNE PODEJŚCIA BADAWCZE W GENETYCE ZACHOWANIA

● OGOD ( One Gene, One Disorder ) – podejście oparte na poszukiwaniu nawet pojedynczych

genów odpowiedzialnych za powstawanie zaburzeń.

W wypadku charakterystyk psychologicznych to podejście nie ma racji bytu. W przypadku

dużego zróżnicowania nie może być ono spowodowane jednym genem.

● QTL ( Quantitative Trait Locus ) – geny o zmiennej, nawet znikomej wielkości wpływu na

daną cechę ilościową określane jako locus cechy ilościowej.

Termin QTL zastępuje termin „uwarunkowanie poligenowe”. Poszukuje się miejsc, w

których znajdują się geny związane z danym zachowaniem.

Geny kandydujące – geny o większym od innych prawdopodobieństwie wpływu na

obecność danej cechy, zachowania.

Każdy gen może mieć udział w wyjaśnieniu jakiegoś zachowania.

Gen A 1% udziału

Gen B 3% udziału

Gen C 7% udziału

Są geny wyjaśniające 100%, np. gen odpowiedzialny za fenyloketonurię.

Podejście QTL oparte jest na założeniu, że genotypy rozkładają się ilościowo (wymiarowo)

nawet, jeśli cecha na poziomie fenotypowym oceniana jest w oparciu o diagnozę

dychotomiczną (albo jest, albo nie ma).

Rozkład genów w populacji jest losowy. Genotypy rozkładają się ilościowo, wymiarowo (w

populacji).

SŁOWNIK PODSTAWOWYCH TERMINÓW GENETYKI ZACHOWANIA CZ.1

● Genotyp ( genotype ) – pula genów, które posiada osobnik

● Addytywna wariancja genetyczna ( additive variance ) – termin, który odnosi się do przekazu

genów z pokolenia rodziców na pokolenie dzieci

● Nieaddytywna wariancja genetyczna (n on-additive variance ) – termin odnosi się do

interakcji genów w organizmie potomnym (dominacja i epistaza genów).

Dominacja – związana z wpływem na siebie alleli mających to samo umiejscowienie w

chromosomie,

Epistaza – związana z wpływem na siebie alleli mających różne umiejscowienie w

chromosomie.

● Odziedziczalność ( heritability ) – wskaźnik udziału czynników genetycznych w zmienności

zachowania.

● Odziedziczalność w szerokim rozumieniu ( broad-sense heritability ) – udział wszystkich

czynników genetycznych w zmienności zachowania

● Odziedziczalność w wąskim rozumieniu ( narrow-sense heritability ) – udział tylko czynnika

addytywnego (związanego bezpośrednio z przekazem genetycznym w zmienności

zachowania).

● Selektywny dobór rodziców ( assortative nating ) – oznacza dobór inny niż losowy,

przypadkowy; krzyżowanie wybiórcze. Czy ludzie w doborze partnera przyjmują jakieś

kryteria? Jeśli tak – to jakie? (np. podobne upodobania, inteligencja). Jeśli ludzie kierują się

„tym czymś”, czyli sami nie wiedzą czym, to dobór jest losowy.

● Interakcja genotypu i środowiska ( genotype-environment interaction ) – polega na różnym

wpływie środowiska zależnie od genetycznie uwarunkowanych charakterystyk. To samo

środowisko może różnie wpłynąć na ludzi o podobnej nieśmiałości.

Wpływ środowiska jest zróżnicowany w zależności od genotypu. (?)

● Korelacja genotypu i środowiska ( genotype-environment interaction ) – polega na

współwystępowaniu czynników genetycznych i środowiskowych.

Np.: jeśli ktoś ma silną potrzebę doznań, to szuka środowiska, które zaspokaja jego

potrzeby, środowiska, w którym dużo się dzieje.

Wykład 3

16.10.2008 r.

SŁOWNIK PODSTAWOWYCH TERMINÓW GENETYKI ZACHOWANIA CZ.2.

● Specyficzne środowisko ( nonshared environment albo within-family environment ) – wpływ

środowiskowy; zasób indywidualnych doświadczeń każdej jednostki, każdego człowieka;

coś, czego nie dzielimy z innymi ludźmi. Indywidualne, niepowtarzalne doświadczenie.

Nawet gdy ludzie mówią, że mają podobne doświadczenia, to nie można tak do końca

powiedzieć, bo każdy człowiek tę samą sytuację może różnie odczuwać i przeżywać.

● Wspólne środowisko ( shared environment , common environment, between-family

environment ) – przeciwieństwo specyficznego środowiska; ogół warunków

charakterystycznych dla członków danej rodziny.

● Badania adopcyjne ( adoption studies ) – porównywanie podobieństwa między członkami

danej rodziny, w której są osoby adoptowane, czyli nie spokrewnione genetycznie.

● Bliźnięta monozygotyczne (jednojajowe, MZ – monozygotic twins ) – rodzą się wtedy, gdy

zygota rozpada się i rozwijają się dwa osobniki o tym samym wyposażeniu genetycznym.

● Bliźnięta dyzygotyczne (dwujajowe, DZ – dizygotic twins, fraternal twins ) – rodzą się, gdy

dwie komórki jajowe zostaną zapłodnione; mogą być różnej płci, w przeciwieństwie do MZ.

● Badania bliźniąt ( twin studies ) – badania wpływu środowiskowego i genetycznego na

zachowanie bliźniąt.

● Studia rodzinne ( family studies ) – badania rodzin biologicznych lub metoda genealogiczna-

badania osób spokrewnionych genetycznie, np.: rodzice i dzieci, wnuki i dziadkowie,

bliźniaki i ich rodzeństwo niebliźniacze.

● Metoda dopasowanie modelu ( model-fitting ) – polega na tworzeniu modeli teoretycznych

wpływu genetycznego i środowiskowego na zachowanie. Za pomocą statystyki sprawdza się

zgodność między modelami teoretycznymi a wynikami badań. Najlepiej dopasowany model

to ten, którego składniki w sumie wyjaśniają 100% zmienności. Dzięki temu możemy

oszacować wpływ dwóch czynników genetycznych i dwóch środowiskowych.

W genetyce zachowania oblicza się wyłącznie korelacje liniowe.

Korelacja liniowa ( r Pearsona):

Prawdopodobieństwo

fenotypowe

Procent wspólnych genów

Im bardziej spokrewnione osoby, tym większe prawdopodobieństwo fenotypowe pomiędzy nimi.

Korelacja = r

KORELACJE TEORETYCZNE:

r D-R = 0,50 – ponieważ dzieci mają 50% genów rodziców

D = dzieci

R – rodzice

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: