Rozdz. 6. Teoria produkcji.pdf

Rozdzial 6

TEORIA PRODUKCJI

6.1. Funkcja czynników produkcji

Do prowadzenia dzialalnosci produkcyjnej przedsiebiorstwa potrzebne sa

okreslone zasoby produkcyjne, a mianowicie: praca (stanowiaca produkcyjne

wykorzystanie sily roboczej), srodki pracy i przedmioty pracy oraz technologia,

a wiec wiedza o tym, jak zasoby moga byc laczone w produkcyjny sposób.

Zasoby srodków i przedmiotów pracy, znajdujace sie w przedsie-

biorstwie, nazywa sie srodkami rzeczowymi. W zaleznosci od sposobu

ich zuzywania sie i przenoszenia ich wartosci na nowo wytwarzany pro-

dukt zalicza sie je do srodków trwalych lub obrotowych. Srodki trwale

zuzywaja sie stopniowo, w wielu cyklach produkcyjnych (maszyny,

urzadzenia techniczne, budynki, hale fabryczne, place budowlane itp.),

stopniowo ich wartosc przenosi sie na wytwarzane produkty. Z kolei do

rzeczowych srodków obrotowych zalicza sie wszelkiego rodzaju zapa-

sy surowców oraz materialów. Ich cecha charakterystyczna jest to, ze

zuzywaja sie one w jednym cyklu produkcyjnym i cala ich wartosc

przenosi sie na wytwarzany produkt.

gdzie:

p -

Xl: -::

Ró,

jacych je-

dla zwe

przede

Dla potrzeb dalszej analizy czynniki produkcji w przedsiebiorstwie podzie-

limy na stale i zmienne. Podzial ten z grubsza odpowiada powyzszemu podzia-

lowi zasobów produkcyjnych - na trwale i obrotowe.

To, czy dany czynnik uwazamy za staly czy zmienny, zalezy od dlugosci

rozpatrywanego okresu. W krótkich okresach tylko niektóre czynniki moga byc

zmienione, natomiast w okresach dlugich wszystkie czynniki moga ulec zmianie.

Rozmiary produkcji sa ograniczone iloscia czynników produkcji, poniewaz

wlasnie czynniki produkcji skladaja sie na jej wytworzenie. Szczególowiej ujmu-

jac, na rozmiary produkcji wplyw maja:

- wielkosc i struktura aparatu wytwórczego,

CJa

gdzie:

121

- rozmiary i struktura zatrudnienia oraz kwalifikacje pracowników,

- struktura maszynochlonnosci,

- pracochlonnosc poszczególnych wyrobów.

Kazdy z wymienionych wyzej czynników produkcji wplywa na rozmiary

mozliwej do wytworzenia produkcji. Wielkosc produkcji o okreslonej strukturze

asortymentowej, która przedsiebiorstwo moze wytworzyc w danym czasie, przy

danych zasobach produkcyjnych i przy ustalonych metodach wytwarzania, na-

zywa sie zdolnoscia produkcyjna.

Produkcja jest funkcja zuzycia czynników produkcji, co nosi nazwe funkcji

produkcji.

trzebne sa

'odukcyjne

:chnologia,

)sób.

Funkcja produkcji przedstawia zaleznosc miedzy wielkoscia zu-

zytych czynników produkcji a osiagnietym efektem w postaci wytwo-

rzonej produkcji.

Matematycznie funkcje produkcji przedstawiamy nastepujaco:

P=F(xl ,x2 ,x3 "",xn )

lsie-

,obu

pro-

vale

yny,

tp.),

:i do

apa-

gdzie:

p - wielkosc produkcji (ujeta wartosciowo),

x}, ..., Xn - wielkosc poniesionych nakladów poszczególnych

wytwórczych (takze ujeta wartosciowo).

czynników

Róznorodnosc procesów produkcyjnych decyduje o róznorodnosci wyraza-

jacych je funkcji produkcji. To, jaki rodzaj funkcji produkcji lepiej odzwiercie-

dla zwiazki miedzy produkcja a nakladami czynników wytwórczych, zalezy

przede wszystkim od rodzaju zaleznosci technologiczno-ekonomicznych

w przedsiebiorstwach.

), ze

1osc

wie podzie-

:mu podzia-

Wsród duzej liczby spotykanych w literaturze ekonomicznej postaci

analitycznych funkcji produkcji najczesciej wykorzystywana jest funk-

cja potegowaCooba-Douglasa.

Dd dlugosci

j moga byc

;Cznuanle.

i, poniewaz

owiej ujmu-

Jej nazwa pochodzi od nazwisk dwóch naukowców, prowadzacych prace

teoretyczne i empiryczne w zakresie problematyki tej funkcji.

W klasycznej postaci funkcja Cooba-Douglasa zapisywana jest nastepujaco:

y = AKa . Lr>

gdzie:

y -

K -

wielkosc produkcji,

wielkosc zaangazowanego kapitalu,

122

A,a,B -

zatrudniona sila robocza (wielkosc nakladów pracy),

parametry oszacowane na podstawie materialu statystycznego.

Parametry A, a, B mierza wplyw, jaki na wielkosc produkcji wywieraja od-

powiednio: majatek produkcyjny (K) oraz praca (L), czyli jaki procent przyrostu

produkcji przypada na 1% przyrostu danego czynnika wytwórczego.

Funkcja produkcji Cooba-Douglasa ma wiele zalet powodujacych jej czeste

zastosowanie w praktyce, gdyz jej postac analityczna dopuszcza rózne nielinio-

we zaleznosci wielkosci produkcji od wielkosci nakladów.

W badaniach mikroekonomicznych spotykamy sie równiez z innymi posta-

ciami funkcji produkcji. Zasady doboru i ich analiza sa przedmiotem licznych

opracowan ekonometrycznych.

W ekonomii ogól problemów technologicznych zwiazanych z produkcja

dóbr ujmowany jest w dwojaki sposób:

- w tzw. prawach wydajnosci proporcjonalnej i nieproporcjonalnej oraz

- w systemie krzywych jednakowego produktu.

6.2. Prawo wydajnosci nieproporcjonalnej

Przy danej, nie zmieniajacej sie w badanym czasie technice i technologii

wytwarzania oraz organizacji procesu produkcji, a takze przy danych niezmien-

nych zdolnosciach wytwórczych przedsiebiorstwa produkcje mozna zwiekszyc

dzieki zatrudnieniu dodatkowych ilosci zmiennych czynników wytwórczych.

Jednakze przyrost produkcji bedzie uzyskiwany tylko do czasu wyczerpania sie

zdolnosci produkcyjnych srodków trwalych (maszyn, urzadzen, budynków). Po

pelnym wykorzystaniu zdolnosci produkcyjnych przedsiebiorstwa dalszemu

zwiekszeniu nakladów czynników zmiennych nie bedzie juz towarzyszyl zaden

przyrost produkcji.

W statycznej analizie funkcji produkcji przyjmuje sie a priori zalo-

zenie, ze kolejnym nakladom zmiennych czynników wytwórczych

towarzysza nieproporcjonalne zmiany w przyrostach produkcji. Tak

sformulowana prawidlowosc czesto nazywa sie prawem nieproporcjo-

nalnych przychodów.

Prawo to zostalo poczatkowo sformulowane w odniesieniu do rolnictwa

przez fizjokrate francuskiego Anne Roberta Jacques'a Turgota (1727-1781), na-

stepnie bylo ono przedmiotem analizy Tomasza Malthusa (1766-1834) i wresz-

cie zostalo rozwiniete przez Davida Ricardo (1772-1823).

123

;0.

Ricardo swoje spostrzezenia sfonnulowal nastepujaco: powiekszanie nakla-

dów pracy i kapitalu na danym obszarze ziemi powoduje coraz to mniejszy przy-

rost otrzymyWanych wytworów, przypadajacych na kazda nastepujaca po kolei,

jednakowa doze nakladów. Innymi slowy, gdybysmy na tej samej powierzchni

ziemi stosowali coraz to wieksza ilosc nawozów, zwiekszali zatrudnienie, to po

przekroczeniu pewnego progu nakladów, kazda nastepna ich jednostka dawalaby

coraz mniejszy przyrost produkcji (patrz tab. 6.1).

t od-

rostu

zeste

illlO-

osta-

nych

Tabela 6.1. Wydajnosc pracy (w jednostkach pszenicy) na 100 ha

Liczba robotników na Produkcja globalna na Przecietna produkcja

Produkcja krancowa

100 ha

na 1 robotnika

lkcja

114

164

121

285

115

400

100

500

100

576

630

656

-16

640

}logii

men-

(szyc

zych.

ia sie

r).Po

zemu

taden

Objasnienia:

Produkt globalny (calkowity) oznacza zbiór pszenicy ze 100 ha. Produkt przecietny równy jest ilorazowi pro-

duktu calkowitego przez liczbe zatrudnionych pracowników. Produkt krancowy stanowi zmiane rozmiarów

produkcji globalnej, spowodowana zatrudnieniem jeszcze jednego robotnika.

Przeanalizujmy to na konkretnym przykladzie, co da nam mozliwosc ela-

stycznego poslugiwania sie zarówno metoda obliczenia, jak i metoda graficzne-

go przedstawiania punktu, w którym nastepuje zmiana proporcji wchodzacych

w gre czynników wytwórczych.

Zalózmy, ze istnieja dwa czynniki produkcji - ziemia i praca - oba jako-

sciowo jednolite, wystepujace w produkcji np. pszenicy. Mozemy przypuscic, ze

kazdy robotnik rolny jest wyposazony w te same narzedzia, nasiona i nawozy

sztuczne. Zmienna niezaleznajest liczba robotników rolnych na 100 ha, wielko-

scia stala jest obszar ziemi. Dane zamieszczono w skróconej tabeli, aby nie

komplikowac analizy; niekompletnosc tych danych sprawia, ze dochody maleja

szybciej, niz to sie dzieje w rzeczywistosci, jednak nie oslabia to dowodu.

Wybrano powyzej przyklad produkcji rolnej, poniewaz w odniesieniu do

niej klasycy (a scislej mówiac D. Ricardo) uwazali, ze czynnik przyrodniczy,

a mianowicie ziemia, jako dobro ograniczone w swych rozmiarach, stanowi

podstawe zjawiska zmniejszajacej sie produkcyjnosci.

lictwa

), na-

vresz-

124

Ale zjawisko nieproporcjonalnego przychodu obserwujemy niezaleznie od

charakteru produkcji we wszystkich tych wypadkach, kiedy ilosc niektórych

czynników produkcji nie moze byc w przedsiebiorstwie powiekszona, a technika

produkcji nie ulega zmianie (czyli w krótkich okresachi8.

Prawo nieproporcjonalnego przychodu (inaczej mówiac prawo

nieproporcjonalnej wydajnosci) mozna ogólnie sformulowac w naste-

pujacy sposób: jezeli zwiekszamy naklady tylko niektórych czynników

wytwórczych, potrzebnych do produkcji danego dobra, pozostawiajac

inne czynniki (stale) w ilosci nie zmienionej, to otrzymany produkt be-

dzie wzrastal poczatkowo wiecej niz proporcjonalnie, nastepnie propor-

cjonalnie i wreszcie mniej niz proporcjonalnie w stosunku do nakladów

czynników zmiennych. W koncu, kiedy wysokosc nakladów przekroczy

okreslona granice, absolutna ilosc otrzymanego produktu zacznie sie

zmniejszac.

prodUki:

nyc~ ~

produkc -'

odcieta

mecmy

wiZO\\-Gc

zwala na

cza r:

mum

Prawo to dziala w warunkach statycznych w krótkich okresach (przy zaloze-

niu niezmiennej techniki i niezmiennosci zdolnosci produkcyjnych czynników

stalych).

W teorii mozna badac zmiany w efekcie produkcyjnym zastosowania danego

zmiennego czynnika produkcji (zwanym dalej jego produkcyjnoscia), zaklada-

jac, ze naklad pozostalych czynników zmiennych jest staly. W praktyce takie

zmiany nie wystepuja. Przedsiebiorca, chcac zwiekszyc produkcje, musi jedno-

czesnie zwiekszyc naklady wszystkich zmiennych czynników produkcji, oczy-

wiscie w proporcji wynikajacej ze stosowanej technologii wytwarzania. Wtedy

mozna mówic tylko o zmianach w lacznej produkcyjnosci czynników zmien-

nych w miare zwiekszania ich nakladów. Oznacza to, ze zamiast rozpatrywac

produkcyjnosc poszczególnych czynników zmiennych jako funkcje produkcji

p = F(x!,...,xn), przyjmujemy zaleznosc: P = j{x), gdzie P oznacza wielkosc pro-

dukcji (ujeta wartosciowo), a x oznacza laczna wielkosc (kombinacje) nakladów

zmiennych czynników wytwórczych (takze ujeta wartosciowo).

Funkcje produkcji calkowitej mozemy oznaczyc symbolem P. Przedstawia

ja rysunek 6.1. Krzywa na tym rysunku nazywamy krzywa produkcji (krzywa

Knighta)29.

28 W odniesieniu do dzialalnosci przemyslowej prawo nieproporcjonalnego przychodu zostalo

opracowane i uogólnione w stosunku do innych dziedzin dzialalnosci przez Jamesa Stuarta Milla

(1773-1836), ekonomiste angielskiego, czolowego przedstawiciela wczesnego liberalizmu, bli-

skiego przyjaciela Davida Ricarda.

29 Frank Hyneman Knight, ekonomista amerykanski, przedstawiciel neoklasycznej szkoly

w ekonomii (XIX/XX w.). W swoich pracach zajmowal sie szczególnie teoria kapitalu oraz teoria

zysku przedsiebiorcy.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: