R-Swolkień J., Trzciński Ł.-Wprowadzenie do etnologii religii.pdf

U N I W E R S Y T E T

J A G I E L L O Ń S K I

SKRYPTY UCZELNIANE

NR 563

JOLANTA SWOLKIEŃ, ŁUKASZ TRZCIŃSKI

WPROWADZENIE

DO ETNOLOGII RELIGII

Część I

KRAKÓW

1987

Recenzenci

Ewa Nowicka-Rusek

Andrzej Paluch

Skrypt jest przeznaczony dla studentów religioznawstwa

ISBB 83-233-0196-4 ISSN

0239-6017

Wykonano z gotowych dostarczonych oryginałów w

DrukarniUniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, ul. Manifestu

Lipcowego 13

Wydanie I. Nakład 400 + 22 egz. Ark. wyd. 10,25

Zam. 347(87 Ark. druk. 10

Oddano do produkcji w lipcu 1987 r. D- 14(1450

Produkcję ukończono w grudniu 1987 r.

Cena zł. 165,-

'- - . .

S p i s t r e ś c i

Wstęp 5

Ewolucjonizm 9

Dyfuzjonizm 26

Socjologizm 40

Funkcjonalizm 61

Psychoanaliza 77

Strukturalizm 95

Fenomenologia religii 109

Symbolizm 123

W S T Ę P

Skrypt jest przeznaczony dla studentów religioznawstwa, w którego programie przewidziany jest przedmiot

"Etnologia religii" Istnieje wiele opracowań dotyczących przedmiotu i metod badawczych stosowanych w

etnologii, jednakże nie ukazało się dotychczas żadne polskie opracowanie, w całości poświęcone wprowadzeniu w

zagadnienia etnologii religii. Pojedyncze artykuły przedstawiające bądź sylwetki religioznawców etnologów, bądź

wybrane zagadnienia z zakresu pierwotnych wierzeń magicznych i religijnych nie spełniają warunku

systematycznego wykładu teorii i metod tego przedmiotu. Jedyną jak dotąd obszerniejszą pracą dotyczącą tego

zagadnienia jest książka T. Margula Sto lat nauki o religiach świata - jednakże posiada ona charakter przede

wszystkim religioznawczy, i problematyka etnologiczna jest w niej uwzględniona w niepełnym zakresie. Stąd

też zrodziła się potrzeba opracowania, które mogłoby służyć jako pomoc w uczeniu się tego przedmiotu.

Ustalenie zakresu pojęciowego terminu "etnologia religii" wiąże się z kwestią zamiennego często używania

pojęć antropologii i etnologii, w odniesieniu, jak to jest u wielu autorów, do tego samego obszaru badawczego.

Porządkując tę sprawę, można powiedzieć, że ogólnie rzecz biorąc, stosuje się w tym względzie dwa

podejścia. Pierwsze polega na rozgraniczeniu tych pojęć jako reprezentujących pokrewne, lecz nie tożsame

dziedziny wiedzy. Wtedy etnologia - to klasyfikacja ludów na podstawie ich cech środowiskowych i

kulturowych oraz opis na tej podstawie poszczególnych kultur - jest to podejście bliskie podejściu

etnograficznemu. Antropologia natomiast byłaby w tym ujęciu bliższa socjologii - jako antropologia społeczna

bada ona zachowali ludzkie, szczególnie zinstytucjonalizowane, zaś jako antropologią kulturowa kładzie

nacisk w swych badaniach na odniesienie ich do ogólnego kształtu kultury danej społeczności.

Drugie podejście dopuszcza, wobec aktualnego stanu badań w tej dziedzinie wiedzy, stosowanie

wymienionych określeń zamiennie z zastrzeżeniem, że w tradycji anglosaskiej i ostatnio także w tradycji

francuskiej używa się raczej określenia "antropologia" (społeczna, kulturowa), natomiast w tradycji niemieckiej

i radzieckiej – „etnologia" . Ponieważ przychylamy się do drugiego z wymienionych podejść,

w niniejszym skrypcie stosowane są wymiennie określenia "antropologia" oraz "etnologia".

Etnologia religii zajmuje się wierzeniami społeczności archaicznych, a takie religijnością społeczności

tradycyjnych. Tym, co określa zakres jej zainteresowań jest fakt, iż społeczności te nie posługują się pismem jako

główną formą przekazu w przekazywaniu treści magicznych i religijnych, lecz opierają się aa tradycji ustnej.

Wydawać ty się mogło, że etnolog religii, zajmujący się przede wszystkim badaniem pierwotnych systemów

światopoglądu magicznego i religijnego może zrezygnować z posługiwania się w swej praktyce poznawczej

rozwiniętymi metodami i teoriami naukowymi. Byłoby tak, być może, gdyby idąc śladem pierwszych etnologów

zakwalifikował myślenie człowieka pierwotnego do umysłowości potraktowanej dosłownie jako "prymitywna".

Jednakże często spotykana w nauce jest sytuacja, że proste, jak ty się wydawało na pierwszy rzut oka, zagadnienia

wymagają nieraz skomplikowanej aparatury badawczej i zaawansowanych teorii, rozwój etnologii, etnografii,

archeologii, lingwistyki i innych dziedzin pokazał w ostatnich latach, że umysłowość pierwotna nie stanowi mai

"prymitywnej filozofii", ani zbioru przypadkowych przesądów. W najbardziej pierwotnych wierzeniach

ujawniają się niejednokrotnie elementy skomplikowanego światopoglądu, który zrekonstruowany - ukazuje

niewystarczalność pobieżnego i jednostronnego ujęcia.

Należy podkreślić kilka istotnych w tym kontekście kwestii.

Etnologia religii stanowi integralną część etnologii, tak jak sfera wierzeń jest integralną częścią kultury

pierwotnej społeczności. W rzeczywistości bowiem trudno byłoby wskazać takie sfery życia człowieka

pierwotnego, które w jakiś sposób 1 w mniejszym lub większym stopniu ais byłyby związane bądź z magią, bądź z

religią, a zdarza się często, że magia 1 religia przenikają się wzajemnie. Ponadto trzeba też podkreślić, iż

mitologia, do której odwołują się wierzenia, stanowi trzon tradycji pierwotnych kultur. W istocie sfera sacrum jest

tu nieporównywalnie szersza i jej oddziaływania na przebieg większości procesów kulturowych jest znacznie

silniejszo niż to aa miejsce w kulturach rozwiniętych

Łatwo zauważyć, studiując opracowania etnologów, że prezentowane przez nich koncepcje pierwotnych

wierzeń są podporządkowane przyjmowanej przez nich ogólnej koncepcji kultury. Stąd też różnice w podejściu do

badania 1 określania istoty kultury znajdują odbicie takie w poglądach poszczególnych badaczy na kwestie

szczegółowe. Mamy więc do czynienia z taką sytuacją, że określone aspekty wierzeń (religia, magia, mit) nie są tak

samo rozumiane w ramach różnych orientacji. Widać więc, że poglądy dotyczące problematyki pierwotnych

wierzeń są uwikłane w system ogólnych przekonań dotyczących rozumienia społeczeństwa i koncepcji

człowieka.

Wypływa z tych uwag wniosek, że jeżeli chce się studiować systemy pierwotnych wierzeń magicznych oraz

religijnych i zrozumieć ich znaczenie, należy zaznajomić się z historią rozwoju teorii i metod badawczych

etnologii. W niniejszym opracowaniu przedstawiamy osiem kierunków, których znajomość wydaje się

konieczna w odniesieniu do problematyki etnologii religii.

W drugiej części skryptu zostanie przedstawiony wykład systematycznej etnologii religii.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: