Mezua.pdf

Mezuza

Kto był kiedyś w żydowskim domu, zwrócił pewnie uwagę na

małe, podłużne pudełeczko zawieszone na framudze drzwi i

zastanawiał się nad jego przeznaczeniem. Czy jest to symbol

czy ozdoba, czy może amulet chroniący przed złymi mocami?

Aby odpowiedzieć na to pytanie należy zwrócić się ku

żydowskiej tradycji, której źródłem jest Tora. Znajdujemy tam

następujący werset: " Słuchaj Izraelu! Haszem Bóg nasz,

Haszem jest Jedyny. Będziesz miłował Haszem Boga twego, z

całego serca swego i z całej duszy swojej i z całej siły swojej.

Niechaj słowa te, które Ja ci dziś nakazuję, będą na twoim

sercu. Będziesz je wpajał twoim dzieciom i będziesz o nich

mówił, przebywając w swoim domu, idąc drogą, kładąc sięi

wstając. I przywiążesz je jako znak do swojej ręki i będą

między twoimi oczyma, i napiszesz je na bramach i na

odrzwiach domu twego ". Mezuza , bo tak nazywa się

pudełeczko zawieszane na futrynach żydowskich domów, jest

zatem dosłownym wypełnieniem powyższego przykazania,

symbolem i przypomnieniem. Mezuza - z hebrajskiego

"framuga", "węgar", "odrzwia", "futryna" - zawiera bowiem

arkusik pergaminu, na którym napisany jest, naturalnie po

hebrajsku, powyższy werset (Księga Powtórzonego Prawa 6.4-

9), oraz dodatkowy werset, w którym to przykazanie jest

powtórzone (Księga Powtórzonego Prawa 11,13-21) Linijki te

są równocześnie dwoma pierwszymi wierszami modlitwy

Szema , odmawianej codziennie przez bogobojnych Żydów. Oni

też wchodząc do domu i wychodząc z niego dotykają mezuzę

palcami i całują je na znak szacunku dla symbolu bożej

obecności i miłości.

Jak powinna wyglądać prawidłowa mezuza ?

Czy mezuzę wykonuje się samemu, czy kupuje? Do

przepisywania świętych tekstów takich, jak Tora, zwoje tefilin

czy ketuby , gdzie występuje imię boże, uprawniony jest tylko

sofer . Sofer to Żyd, którego zajęciem jest przepisywanie

świętych pism, z tego się też utrzymuje. Należy pamiętać, że

pominięcie choć jednej litery, pomyłka w imieniu bożym czy

kleks czyni mezuzę niekoszerną, więc choćby dlatego należy

powierzyć doświadczonemu soferowi jej wykonanie. Sposobu

sporządzania i zawieszania mezuzy dotyczą szczegółowe

przepisy. Na przykład: pergamin przeznaczony na mezuzę

musi być wykonany ze skóry koszernego (czystego)

zwierzęcia, atrament czarny i niezmywalny wodą, tekst

zawarty w 22 liniach. Zwój powinien być zwinięty od lewej

strony do prawej, tak aby rozwijając go natrafić na początek

tekstu. Podobne przepisy dotyczą zwoju Tory. Po drugiej

stronie pergaminu, na wysokości siódmej linii tekstu mezuzy

widnieją trzy litery hebrajskie, " szin " " dalet " i " jod ". Składają

się one na wyraz " Szaddaj " - "wszechmocny" - a także

stanowią pierwsze litery słów " Szomer dlatot Israel ", co znaczy

"Strzegący wrót Izraela". Zwykle w ściance mezuzy znajduje

się otwór, przez który widać ten napis. Słowo "Szaddaj"

pozwala również na rozpoznanie bez rozwijania pergaminu,

gdzie znajduje się dół, a gdzie góra mezuzy i zapobiega

powieszeniu jej do góry nogami. Zawiła i fascynująca

symbolika dotyczy tajemniczej inskrypcji znajdującej się nad

słowem " Szaddaj ", a zapisanej na odwrót: "Kozu bemuchsaz

kozu". Znajduje się ona w miejscu, gdzie po drugiej stronie

pergaminu znajduje się pierwsza linia tekstu Pięcioksięgu. Sam

napis nic nie znaczy, ale po "rozszyfrowaniu" okazuje się, że

są to słowa "Pan, Bóg nasz jest Panem", których każda litera

została zamieniona na następną literę alfabetu hebrajskiego.

W ten sposób imię boże zostaje ukryte. Z drugiej strony,

zarówno zamiana liter, jak i odwrócenie napisu symbolizuje

ruch, przemianę, przebywanie w drodze. Przemianę, jaka

dokonuje się w człowieku, gdy poszukuje nowych znaczeń i

interpretacji słów świętych pism, a jego życie duchowe staje

się dynamiczne i bogate.

Jak i gdzie zawiesić mezuzę ?

Gdy mezuza jest już gotowa, należy powiesić ją na framudze

drzwi domu. Ale czy tylko przy zewnętrznych drzwiach, czy

także przy wejściu do pokoi? A może w biurze? Może też w

samochodzie?

Przykazanie mówi: " wypiszesz je (te słowa) na odrzwiach i na

bramach domu twego ", dlatego mezuzę należy zawieszać przy

drzwiach miejsca stałego zamieszkania. Nie ma obowiązku

zawieszania mezuzy w miejscach pracy, w instytucjach

publicznych, a także w synagogach ani w sukach

wystawianych na Święto Namiotów, ponieważ nie są to

miejsca przeznaczone do stałego zamieszkania. Jednak w

Izraelu w budynkach państwowych spotkamy mezuzy , lecz

jest to bardziej siła zwyczaju niż obowiązek. Mezuzy są także

w synagogach, mimo iż nie jest to obowiązkowe,

pomieszczenia socjalne synagog powinny mieć mezuzę .

Obowiązek mezuzy dotyczy natomiast bram, zawiesza się je

przy wejściach do kamienic. Do dziś możemy oglądać mezuzy

w bramach jerozolimskiej dzielnicy Jemin Mosze, która

powstała w 1860r. Po Wojnie Sześciodniowej mezuzy zostały

zawieszone także w bramach Starego Miasta w Jerozolimie. W

okresie mandatu brytyjskiego w Palestynie powstała także

kwestia zawieszania mezuz w drzwiach cel żydowskich

więźniów politycznych w Latrun. Na ten temat powstały

responsa , (listowne odpowiedzi rabinów na zadawane im

pytania dotyczące zgodnego z halachą postępowania w

sprawach życia codziennego) napisane przez dwóch

działających wtedy rabinów - Eliezerowa, opiekującego się

więźniami w Latrun i Rabbi Uzjela, głównego sefardyjskiego

rabina Palestyny. Mezuzę zawiesza się po prawej stronie, w

jednej trzeciej wysokości drzwi, licząc od góry tak, aby

"rzucała się w oczy". Jeśli drzwi są bardzo wysokie, należy

umieścić mezuzę na linii wzroku.

Dawniej odrzwia domów były wykonywane z kamienia, dlatego

zamiast zawieszać mezuzę wykuwano podłużny ukośny otwór,

w który wkładano pergamin. Przykład takiego domu

spotykamy w Geronie w Hiszpanii, gdzie miał mieszkać

Nachmanides (wielki uczony żydowski).

Nie trzeba być wyjątkowo spostrzegawczym obserwatorem,

aby zauważyć, że mezuza zawieszana jest ukośnie. Skąd ten

zwyczaj? Jego korzenie sięgają XII wieku, kiedy to wynikł spór

między dwoma sławnymi uczonymi żydowskimi, Raszim i jego

wnukiem, Rebejnu Tamem. Pierwszy z nich polecał wiernym

pionowe zawieszanie mezuzy , podczas gdy Rebejnu Tam

twierdził, że należy ją umieszczać w pozycji pionowej.

Ponieważ dwóch równie wielkich uczonych spierało się w tej

kwestii, problem rozwiązano kompromisowo, postanawiając,

że mezuza będzie zawieszana ukośnie, skłaniając się do

wnętrza domu. Co jednak zrobić, jeśli framuga jest nierówna

lub za wąska, aby tak właśnie powiesić? Wtedy można ją

zawiesić pionowo; taki zwyczaj spotykamy wśród społeczności

sefardyjskich na Bałkanach. Zwykle w diasporze zawiesza się

mezuzę z upływem 30 dni od zamieszkania, natomiast w

Izraelu natychmiast po wprowadzeniu się. Jeśli dom zostaje

odsprzedany innemu Żydowi, mezuza musi pozostać na swoim

miejscu. Mezuzę umieszcza się przy wszystkich

pomieszczeniach, w które służą do mieszkania, wyjąwszy

łazienki, toalety, piwnice etc. Błogosławieństwo wypowiadane

przy zawieszaniu pierwszej mezuzy w głównym wejściu

dotyczy wszystkich mezuz w domu, dlatego nie wypowiada się

go przy ich zawieszaniu w pozostałych pomieszczeniach.

Mezuza powinna być otwierana dwukrotnie w ciągu siedmiu lat

dla sprawdzenia, czy tekst nie uległ zniszczeniu i czy można go

odczytać.

Symbol czy amulet?

W Średniowieczu istniał zwyczaj wypisywania na pergaminie

mezuzy kabalistycznych symboli (np. gwiazda Dawida) czy

inskrypcji (szczególnie imion aniołów). Temu zwyczajowi

kategorycznie sprzeciwiał się Majmonides, wielki autorytet

judaizmu. Twierdził on, że ci, którzy tak czynią, "nie będą mieć

udziału w świecie przyszłym" i że "w głupocie serca"

"zmieniają przykazanie", którego celem jest podkreślenie

bożej miłości, "w amulet" (traktat talmudyczny Jad , Tefilin

5,4). Mimo to istnieje w Talmudzie jeden jasny przykład

przydatności mezuzy jako amuletu, jednak wnioskując z

kontekstu, nie powinien być traktowany jako doktryna.

Dotyczy on przypadku, kiedy Raw (Rabi Jehuda ha-Nasi)

wysłał Ardawanowi mezuzę w zamian za cenny prezent, jaki

od niego otrzymał. Zdziwionemu obdarowanemu powiedział,

że mezuza "będzie go strzec". Decyzja Majmonidesa jednak

przeważyła i dziś mezuza zawiera tylko wersety biblijne.

W ludowej interpretacji mezuza traktowana jest często jako

talizman. Na przykład u Żydów jemeńskich istnieje zwyczaj

zdejmowania mezuzy w pokoju, w którym leży śmiertelnie

chora osoba, aby Anioł Śmierci przyszedł po umierającego

wcześniej i oszczędził mu niepotrzebnego cierpienia. Niektórzy

także noszą małe srebrne mezuzy na łańcuszku na szyi (choć

zapewne, podobnie jak w przypadku noszenia gwiazdy

Dawida, jest to raczej forma podkreślenia przynależności).

Istnieją zatem zwyczaje podkreślające ochronne działanie

mezuzy , należy jednak jasno podkreślić, że nie takie jest jej

przeznaczenie. Talmud wylicza mezuzę jako jeden z siedmiu

nakazów, jakie Bóg dał Izraelowi z powodu swojej miłości do

niego i zgodnie z zasadami judaizmu w taki sposób powinna

być traktowana.

Na zakończenie

Najwcześniejsze informacje dotyczące wypełniania przykazania

mezuzy pochodzą z okresu Drugiej Świątyni jerozolimskiej.

Pergamin z tekstem mezuzy został odnaleziony w Qumran, na

terenie dzisiejszego Izraela. Zawierał on jednak kilka

wersetów z Księgi Powtórzonego Prawa, a nie wyżej

wspomniany, znany dzisiaj tekst modlitwy Szema .

Samarytanie wykonują mezuzy z głazów i umieszczają je przy

głównym wejściu do domu. Na kamieniu wykuwają dziesięć

przykazań czy "dziesięć zasad stworzenia świata". Czasami

używają skrótów lub ich początkowych liter lub pojedynczych

wersetów chwalących Boga. Kamienne mezuzy tego typu

pochodzące z wczesnego okresu arabskiego lub nawet

bizantyńskiego znajdujemy na terenia dzisiejszego Izraela.

Wśród Karaitów mezuza nie jest obowiązkowa. Jednak te,

których używają, mają formę tablic dziesięciu przykazań, są

pozbawione inskrypcji i umieszczane w budynkach

publicznych, a czasami też w budynkach mieszkalnych.

Paulina Biskup

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: