4

OPIS PROBLEMU

Omawiany problem ma miejsce w wielu zakładach pracy na terenie Polski.

Z badań, jakie zostały przeprowadzone przez Instytut Psychosomatyczny wynika, że co trzeci Polak spotyka się w swojej pracy z tzw. mobbingiem.

Badania przeprowadzone dla Unii Europejskiej przez Fundację Dublińską wykazały, że w ciągu roku w różnych krajach Unii, mobbingowi zostało poddanych około 12 min osób. W samych Niemczech, według danych organizacji pracowniczych i związków zawodowych było ich około 1,5 min. Roczne straty niemieckiej gospodarki z tego tytułu szacowana są na 30 mld marek. Jest to, więc zjawisko bardzo kosztowne.

Zjawisko mobbingu występuje często w grupach osób, którzy koncentrują w swych rękach zbyt wielką władzę - „Nie ma typu osobowości ofiary, można jednak powiedzieć, że istnieje określony portret dręczyciela. Można go nazwać „narcystycznym zboczeńcem" - ma on wyolbrzymione poczucie własne wartości, a także przecenia swoje zdolności i umiejętności. Reaguje zimną obojętnością lub wściekłością na krytykę ze strony innych. Osoba, która odważyła mu się sprzeciwić staje się jego osobistym wrogiem, którego będzie niszczył na każdym kroku. Jest skoncentrowany na sobie, uważa, że jest najważniejszy i że świat powinien się kręcić wokół niego. Inni ludzie są tylko jego „dworem", który powinien go podziwiać i przyklaskiwać jego poczynaniom. Jest wściekły jeśli ktoś usiłuje mu się sprzeciwić".[1]

Kim jest mobber i mobbingowany?[2]

OFIARY MOBBINGU

Ofiarami mobbingu nie są osoby wcześniej dotknięte jakąś patologią lub szczególnie słabe. Przeciwnie bardzo często zjawisko pojawia się, gdy ofiara reaguje na autorytaryzm szefa i odmawia podporządkowania się. Jest wśród nich wiele osób skrupulatnych odznaczających się pracowitością, szczególnie zaangażowanych w pracy, przewyższających wykształceniem i kompetencjami zwierzchników, którzy nie mają porównywalnego z nimi przygotowania. Mobbing może dotykać także osoby odrębnej płci, rasy, religii, itp., posiadające coś, czego inni nie mają np. młodość, urodę, bogactwo, komunikatywność itd. Celem działania sprawcy jest psucie opinii ofiary i szkodzenie aż do jej usunięcia z zajmowanego miejsca. Stopniowo niszczy się, więc jej reputację, zakłóca stosunki interpersonalne, wpływa negatywnie na jakość wykonywanej pracy. W dłuższym okresie czasu powoduje to różne zaburzenia zdrowotne, a ofiara bez specjalistycznej pomocy nie ma szans na wyjście z błędnego koła prześladowań. Proces ten przebiega w kilku etapach.

ETAPY MOBBINGU

W początkowym etapie, osoba, która zaczyna być szykanowana, nie zdaje jeszcze sobie z tego sprawy. Próbuje działać racjonalnie, załagodzić lub rozwiązać sporadyczne konflikty, ale bezskutecznie. Podważa się jej wiedzę i umiejętności, rozsiewa plotki i pomówienia, stopniowo prowadząc do jej wyobcowania z grupy i obniżenia samooceny. Kolejne próby poprawienia sytuacji prowadzą do nasilenia przemocy i ciągłego już nękania psychicznego. Ciągłe stany napięcia nerwowego ofiary prowadzą ją do reakcji stresowych, zakłóceń koncentracji, stanów zwątpienia, zaburzeń snu, złego samopoczucia i strachu przed pójściem do pracy.

Etap drugi to utrwalenie powstałych zachowań i negatywnej opinii o ofierze, jako osoby np. nadwrażliwej, konfliktowej czy przemądrzałej. Zaczynają się niesprawiedliwe upomnienia, straszenie, degradacja pozycji w grupie poprzez przydzielanie mało ważnych zadań. Ciągłe nieuzasadnione pretensje i oskarżenia, poczucie całkowitej bezsilności mogą wywoływać zachowania agresywne ofiary, pogrążając ją jeszcze bardziej. Praca w ciągłym napięciu i stresie prowadzi do popełniania błędów, a te z kolei są powodem wytykania i kolejnych drwin. Skutki zdrowotne na tym etapie to różne dolegliwości psychosomatyczne, wymagające interwencji lekarskiej np. choroby wrzodowe żołądka i dwunastnicy, zawał mięśnia sercowego, udar mózgu czy różnego typu nerwice.

Osoba mobbingowana coraz częściej przebywa na zwolnieniu chorobowym.

Próba znalezienia innej pracy kończy się przeważnie niepowodzeniem.

W trzecim etapie, bardzo zaawansowanych już działań psychicznego prześladowania, sytuacja ulega dramatycznemu zaostrzeniu. Osoba poszkodowana nie potrafi już sprostać obowiązkom zawodowym. Świadomość tego, że grozi jej utrata pracy, a tym samym utrata środków do życia i pozycji społecznej, powoduje stany depresyjne lub wybuchy niekontrolowanej agresji w stosunku do współpracowników. W sumie jest już dość powodów do zwolnienia pracownika lub sugerowania przejścia na wcześniejszą emeryturę czy starania się o rentę albo podjęcia leczenia psychiatrycznego.

Skutki mobbingu dotykają także rodzinę ofiary i jej otoczenie. Zostaje zakłócone funkcjonowanie rodziny, czasami dochodzi nawet do jej rozpadu. Przeżyta przemoc, mimo leczenia i rehabilitacji, zawsze pozostawia jakieś ślady w psychice człowieka, a w niektórych przypadkach trwałe, głębokie urazy.

Celem mobbingu jest doprowadzenie do wyeliminowania niewygodnego pracownika z zakładu pracy przez zmuszenie go do rezygnacji lub wypowiedzenia mu umowy o pracę, stosując metody: lekceważenia, zastraszania i poniżania godności człowieka.

Mobbing to - „terror psychiczny albo mobbing w życiu zawodowym, charakteryzuje się wrogimi i nieetycznymi zachowaniami, które są powtarzane w sposób systematyczny przez jedną lub większą ilość osób, kierowanymi głównie przeciwko pojedynczej osobie, która w wyniku mobbingu zostaje pozbawiona szans na pomoc i obronę poprzez powtarzające się zachowanie mobbujące. Działania te występują bardzo często (przynajmniej raz w tygodniu) i przez długi okres czasu (przynajmniej sześć miesięcy). Duża częstotliwość i długi okres występowania tego wrogiego zachowania skutkuje znaczącymi problemami mentalnymi, psychosomatycznymi i społecznymi”.[3]

Cechy wyróżniające mobbing

I.Oddziaływania zaburzające możliwości komunikowania się:

1. Ograniczanie przez przełożonego możliwości wypowiadania się

2. Stałe przerywanie wypowiedzi.

3. Ograniczanie przez kolegów możliwości wypowiadania się.

4. Reagowanie na uwagi krzykiem lub głośnym wymyślaniem i pomstowaniem.

5. Ciągłe krytykowanie wykonywanej pracy.

6. Ciągłe krytykowanie życia prywatnego.

7. Napastowanie przez telefon.

8. Ustne groźby i pogróżki.

9. Groźby na piśmie.

10.Ograniczanie kontaktu przez poniżające, upokarzające gesty i spojrzenia.

11.Różnego rodzaju aluzje, bez jasnego wyrażania się wprost.

II.Oddziaływania zaburzające stosunki społeczne:

12.Unikanie przez przełożonego rozmów z ofiarą.

13.Nie dawanie możliwości odezwania się.

14.W pomieszczeniu, gdzie ofiara pracuje, przesadzenie na miejsce z dala od kolegów.

15.Zabronienie kolegom rozmów z ofiarą.

16.Traktowanie "jak powietrze".

III.Działania mające na celu zaburzyć społeczny odbiór osoby.

17.Mówienie źle za plecami danej osoby.

18.Rozsiewanie płotek.

19.Podejmowanie prób ośmieszenia.

20.Sugerowanie choroby psychicznej.

21.Kierowanie na badanie psychiatryczne.

22.Wyśmiewanie niepełnosprawności czy kalectwa.

23.Parodiowanie sposobu chodzenia, mówienia lub gestów w celu ośmieszenia osoby.

24.Nacieranie na polityczne albo religijne przekonania.

25.Żarty i prześmiewanie życia prywatnego.

26.Wyśmiewanie narodowości.

27.Zmuszanie do wykonywania prac naruszających godność osobistą.

28.Fałszywe ocenianie zaangażowania w pracy.

29.Kwestionowanie podejmowanych decyzji.

30.Wołanie na ofiarę używając sprośnych przezwisk lub innych, mających ją poniżyć wyrażeń.

31. Zaloty lub słowne propozycje seksualne.

IV.Działania mające wpływ na jakość sytuacji życiowej i zawodowej:

32.Nie dawanie ofierze żadnych zadań do wykonania.

33.Odbieranie prac, zadanych wcześniej do wykonania.

34.Zlecanie wykonania prac bezsensownych.

35.Dawanie zadań poniżej jego umiejętności.

36.Zarzucanie wciąż nowymi pracami do wykonania.

37.Polecenia wykonywania obraźliwych dla ofiary zadań.

38.Dawanie zadań przerastających możliwości i kompetencje ofiary w celu jej zdyskredytowania.

V.Działania mające szkodliwy wpływ na zdrowie ofiary:

39.Zmuszanie do wykonywania prac szkodliwych dla zdrowia.

40.Grożenie przemocą fizyczną.

41.Stosowanie niewielkiej przemocy fizycznej.

42.Znęcanie się fizyczne.

43.Przyczynianie się do ponoszenia kosztów, w celu zaszkodzenia poszkodowanemu.

44. Wyrządzanie szkód psychicznych w miejscu zamieszkania lub miejscu pracy ofiary.

45.Działania o podłożu seksualnym.[4]

W zależności od tego, kto jest dręczycielem, rozróżnia się mobbing:

=> pionowy - gdy mobberem jest przełożony a ofiarą podwładny (najczęstsza sytuacja- wyższość mobbera w hierarchii firmy z góry stawia ofiary na straconej pozycji).

=> poziomy - gdy mobberem jest grupa współpracowników lub członków grupy, do której należy lub od której zależy ofiara mobbingu (kolega wobec kolegi)

=> wstępujący - gdy mobberem jest podwładny

Źródłem prześladowania wśród współpracowników może być osobista niechęć danych osób, wynikająca z jakichś zdarzeń z przeszłości. Próba pokazania się w lepszym świetle kosztem drugiej osoby. Czasami źródłem jest zazdrość o coś, co posiadają inni np. uroda, młodość, umiejętności, wykształcenie, atrakcyjność seksualna. Ingerowanie zwierzchników w takie konflikty przynosi czasami zupełnie odwrotny efekt i dodatkowe posądzenia o faworyzowanie danej osoby czy podteksty seksualne. Jednak brak jakiejkolwiek interwencji jest jeszcze gorszy, ponieważ oznacza przyzwolenie na stosowanie takich praktyk, rodzi poczucie bezkarności i sprzyja rozprzestrzenianiu się nieetycznych zachowań. Pewna część kadry kierowniczej w firmach zazwyczaj nie posiada kompetencji menedżerskich i chociaż ma dużą wiedzę zawodową, to nie wie jak zachować się w takich sytuacjach. Woli ich nie zauważać, zamiast zdecydowanie zareagować lub, co gorsze świadomie je ignoruje.

Rzadziej występującym przypadkiem jest atakowanie zwierzchnika przez podwładnych. Zdarza się tak, gdy przełożony przychodzi z zewnątrz do firmy, zachowuje się i działa w sposób nieakceptowany przez grupę i nic nie robi by przekonać do siebie zespół, którym kieruje. Innym przypadkiem jest, gdy dawny kolega otrzymuje awans, na który w przekonaniu innych nie zasługuje. Jego polecenia mogą być wtedy z rozmysłem błędnie interpretowane, wykonywane ślamazarnie czy wręcz bojkotowane.

Najczęstszymi przypadkami mobbingu jest prześladowanie pracownika przez zwierzchnika. W atmosferze obawy o swoje miejsce pracy podwładny staje się łatwym przeciwnikiem.

Zwierzchnik zbytnio wykorzystuje swoją pozycję, nadużywa władzy, stosuje sposób zarządzania przez zastraszanie. Często ma to na celu odwrócenie uwagi od własnej niekompetencji albo dowartościowania się szefów niższego szczebla, zawiedzionych w swoich ambicjach. Taki sposób zarządzania jest mało efektywny i nieskuteczny, ale w błędnym przekonaniu niektórych zapewnia posłuszeństwo i maksymalną wydajność pracowników. Według niektórych danych, w 81% przypadków prześladowcą jest przełożony, w 14% współpracownicy, a w 5% podwładni.

Jakie są przyczyny mobbingu?

Przyczyny pośrednie to:

•   pogarszające się warunki materialne większości społeczeństwa,

•   wzrost bezrobocia,

•   obniżanie kosztów własnych firmy,

•   maksymalne wykorzystanie za minimalną płacę,

•   złe metody zarządzania- człowiek z podmiotu stał się przedmiotem (zasoby ludzkie),

•   brak nadzoru przełożonych nad średnim i wyższym personelem zarządzającym, co powoduje ciche przyzwolenie na bezkarne manipulowanie przepisami i naginanie zasad zarządzania do potrzeb chwili oraz interesów własnych agresora lub grupy

Przyczyny bezpośrednie to: