System klasowo-lekcyjny

Organizacja pracy dydaktyczno-wychowawczej w naszych szkołach opiera się na systemie klasowo-lekcyjnym.
Co charakteryzuje ten system? Organizacja pracy dydaktyczno-wychowawczej w naszych szkołach opiera się na systemie klasowo-lekcyjnym. Uczniowie są tu podzieleni na klasy według wieku i na oddziały zależnie od stanu liczebnego, a nauczanie odbywa się w małych jednostkach czasu (45-minutowych lekcjach) przydzielonych różnym przedmiotom nauczania do wykorzystania w określonej liczbie.
 

Rys historyczny systemu klasowo-lekcyjnego:

System klasowo-lekcyjny powstał w wyniku długotrwałego rozwoju oświaty. Poprzedzały go inne rozwiązania organizacyjne. Nauczanie w starożytności i w średniowieczu odbywało się jako nauczanie indywidualne, na drodze bezpośredniego kontaktu nauczyciela z jednym tylko uczniem, podczas gdy reszta młodzieży uczącej się w danej szkole spełniała w tym czasie inne zadania lub marnowała czas, czekając, kiedy na nią przyjdzie kolej.

Dopiero, kiedy potrzeby reformacji zrodziły tendencje do upowszechnienia szkół dla ludu, coraz częściej nasuwało się pytanie, jaką przyjąć organizację pracy, aby było możliwe nauczanie masowe. Olbrzymiego kroku naprzód w tym zakresie dokonał J. A. Komeński, który wysunął postulat, że materiał nauczania należy układać w określonej kolejności, stosownie do wieku uczniów oraz że materiał ten ma być realizowany w toku pracy nauczyciela z całą klasą, równocześnie uczącą się tego samego. Komeński jednak nie wprowadza jeszcze podziału na godziny lekcyjne, poświęcone nauczaniu różnych przedmiotów. Przeciwnie, uważa, że zmienianie treści nauczania z godziny na godzinę może wywołać chaos w głowach młodzieży. Zdaniem jego należy w klasie uczyć ograniczonej liczby przedmiotów, nowe — wprowadzając z roku na rok, jeden
po przerobieniu poprzedniego.
Okres wielkich rewolucji przemysłowych w Europie (wiek XVIII—XIX) prowadzi do poszukiwania nowych rozwiązań organizacyjnych w nauczaniu. Coraz bardziej popularne staje się w tym czasie hasło oświaty dla mas ludowych. Coraz ostrzej jednak w związku z tym zarysowuje się pytanie, jakie znaleźć sposoby masowego, a równocześnie taniego kształcenia dzieci, ponieważ państwa uchylały się od świadczeń na szkolnictwo ludowe, a kościoły skłonne były wydatkować na ten cel bardzo niewielkie kwoty. W Anglii i Francji zaczyna się wówczas szerzyć system tak zwanego wzajemnego nauczania. Wzajemne nauczanie polegało na tym, że starsi uczniowie, zwani monitorami, uczyli dzieci młodsze. W wielkiej sali gromadzono wiele dzieci i dzielono je na grupy według wieku. Na podwyższeniu przy katedrze czuwał nad całością jeden nauczyciel. Rozpoczynał on nauczanie od dwugodzinnej lekcji z monitorami, w czasie której przerabiano to, czego później starsi mieli uczyć młodszych. Po tych dwóch godzinach każdy monitor zajmował miejsce w przydzielonej mu grupie i według komendy nauczyciela prowadził nauczanie.
 

Widzimy więc, jak bardzo odbiegliśmy od takiego masowego nauczania, chociaż nasz system klasowo-lekcyjny zachował niektóre przyjęte już wówczas elementy (podział dzieci według wieku, pracę „równym frontem" z każdą z tych grup).
System klasowo-lekcyjny posiada niewątpliwe zalety, które przyczyniły się do
tego, iż stanowi on obecnie dominującą formę nauczania w świecie. Jakie to są
zalety?:
- system ten zabezpiecza realizację nauczania systematycznego, umożliwiając postępowanie naprzód z materiałem programowym z godziny
na godzinę, z tygodnia na tydzień, z miesiąca na miesiąc i z roku na rok.
- pozwala również na objęcie nauczaniem wszystkich dzieci i na opanowanie przez nie jednakowego zasobu podstawowych wiadomości o społeczeństwie, przyrodzie, kulturze i technice.
 

System klasowo-lekcyjny ma również swoje bardzo poważne wady, które były i są przedmiotem wielu uwag krytycznych, wypowiadanych przez pedagogów pod jego adresem. Główną z tych wad jest ograniczenie działalności uczniów. System klasowo-lekcyjny powoduje, że dzieci i młodzież kilka godzin dziennie spędzają prawie nieruchomo w ławkach szkolnych. Dlatego niektórzy współcześni pedagogowie nazywają nasz system — z pewną ironią — „ławkowo-lekcyjnym". To unieruchomienie dość licznej gromady dzieci w ławkach, w klasie prowadzi do drugiego niebezpieczeństwa. Wyzwala mianowicie u nauczyciela tendencje do nauczania przede wszystkim za pomocą słów, prowadzi zatem do werbalizacji procesu nauczania, a w ślad za tym do oderwania uczniów i nauczyciela od życia, zamknięcia ich w czterech ścianach klasy szkolnej, wywołuje uczucia znużenia i zmęczenia.
 

W pedagogice XX wieku szerzyły się i szerzą po dziś dzień próby podważenia systemu klasowo-lekcyjnego. Jest jednak charakterystyczne, że żadna z tych prób nie utrwaliła się na dłużej, po każdej następuje powrót do nauczania w klasie,
w ławkach, na lekcjach.
 

Bibliografia:

- Krzysztofek Z.: Pedagogika
- Okoń W.: Podstawy wykształcenia ogólnego. Warszawa 1967, „Nasza Księgarnia"