neuropsych wyklad3.doc

10.12.2000 R.                WYKŁAD 3

Budowa centralnego układu nerwowego.

Układ nerwowy człowieka, jego rozwój ontogenetycznyJest odzwierciedleniem rozwoju filogenetycznego, czyli tak jak tworzą się poszczególne listki zarodowe, czyli ektoderma, mezoderma, endoderma. Budowa mózgu odzwierciedla faktyczny rozwój filogenetyczny człowieka, tzn., najpierw struktury starego mózgu móżdżek, węcho-mózgowie, a dopiero potem nowa kora. Ogólnie centralny układ nerwowy, czy ośrodkowy układ nerwowy a przede wszystkim mózg, pień mózgu i móżdżek, obwodowy układ nerwowy, układ wegetatywny, sympatyczny i parasympatyczny. Zajmujemy się tylko ośrodkowym układem nerwowym, czyli przede wszystkim będziemy omawiali budowę mózgu, pnia mózgu, a móżdżek będziemy omawiali przy płatach ciemieniowych, przy płatach ruchowych. MÓZG

Mózg to przede wszystkim półkule mózgowe i spoidła. W czaszce, mózg otoczony jest przez opony mózgu. Pierwsza zewnętrzna warstwa jest opona twarda mózgu, która jest dosyć sztywną błoną, wrastającą w kości czaszki i w dół czaszki, od sklepienia ciemieniowego schodzące do dołu czaszki, ta dosyć sztywna i twarda opona, ma za zadanie chronić bardzo delikatną strukturę mózgu, ma chronić przed stłuczeniem, uderzeniem, ma chronić przed uszkodzeniami przy urazie bezpośrednim i rykoszetowe, kiedy mózg zostaje uszkodzony na skutek uderzenia z przodu, ale stłuczenie następuje przez uderzenie z tyłu o czaszkę. Opona twarda, składa się z części dużej sierpu mózgu, który otacza poszczególne półkule. Sierp mózgu dzieli mózg na prawa i lewą półkule. Opona twarda składa się również z namiotu móżdżku, który oddziela płat potyliczny od móżdżku. Pod oponą twardą, jest opona pajęcza, delikatniejsza opona, bogato ukrwiona, która ochrania mózg i pomiędzy oponą twardą a oponą pajęczą gromadzi się płyn mózgowo- rdzeniowy. Pod oponą pajęczą i naczyniami krwionośnymi jest opona miękka, która już bezpośrednio otula zakręty mózgu, przylega ona bezpośrednio do tkanki mózgowej, jest bardzo bogato ukrwiona. W oponie twardej znajdują się również naczynia tętnicze i żylne, które mają za zadanie dokrwienie i dotlenienie kości czaszki, ale dużo bardziej ukrwione są te cieńsze błony błona pajęcza i błona miękka. Bezpośrednio pod nią znajduje się już tkanka mózgowa. W poszczególnych półkulach mózgu, znaj duj ą się komory boczne, w których produkowany jest płyn mózgowo-rdzeniowy. Ten płyn, który ma za zadanie przede wszystkim odżywianie tkanki mózgowej, obmywanie, dotlenienie i dokrwienie, ale również, ma ważny udział w procesach immunologicznych, tworzy barierę krew - mózg, nie dopuszczając do bezpośredniej wymiany. Są po dwie parzyste komory boczne, w każdej półkuli. Komora boczna łączy się z komorą trzecią, która jest wspólna, i poprzez wodociąg z komorą czwartą. Z komory czwartej, płyn mózgowo-rdzeniowy przepływa do ziarnistości pajęczynówki, gdzie jest filtrowany, i przechodzi do układu żylnego. Jest obmywany i filtrowany przez naczynia żylne. To krążenie jest zamknięte, jest ciągła wymiana od 600 do 700 mililitrów na dobę zużywamy płynu mózgowo-rdzeniowego, tyle jest produkowane. Płyn ten u człowieka zdrowego jest krystalicznie czysty, bez zapachowy, zupełnie przezroczysty i bez śladu ciał-obcych. Wykorzystywane badanie, gdzie biopsja płynu mózgowo-rdzeniowego, w diagnostyce neurologicznej, jakiekolwiek zmętnienia czy badanie IGG, IGA, czyli immunologiczne badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, daje nam odpowiedź na pytanie, jakie są choroby zakaźne atakujące układ nerwowy, np., borelioza, choroba Creutzfeldta-Jakoba. I jakiekolwiek zmętnienia płynu są wskazówką, że jest stan zapalny. Płyn mózgowo-rdzeniowy przez wodociąg jest przekazywany dalej, w sposób bardzo sprawny, płynny, i w przypadku jakichkolwiek zaburzeń wydzielania płynu mózgowo-rdzeniowego, czy utrudnionego odpływu, dochodzi do gromadzenia się tego płynu w komorach bocznych, w komorze trzeciej mózgu, prowadząc do wodogłowia. Na tym polega wodogłowie, że ten płyn nie jest odprowadzany, albo nie ma odpowiedniego przepływu, albo jest go zbyt dużo wydzielane. Dlatego, w takiej sytuacji, bardzo często dokonuje się operacji wstawienia zastawki do komory trzeciej, do komory bocznej, co sprawia, że płyn jest odprowadzany z komór i nie uciska tkanki mózgowej. Ajeżelijest uciskana, (wzrasta ciśnienie) to zostaje zniszczona tkanka mózgowa. Każda komora boczna składa się z rogu przedniego, trzonu, trójkąta, rogu dolnego, rogu tylnego. Półkule mózgowe.

Każda z półkul może być analizowana w trzech płaszczyznach: płaszczyźnie bocznej, gdy przecinamy ciało modzelowate na dwie półkule, wtedy mamy powierzchnię przyśrodkową, a odchylając jest powierzchnia podstawy. W poszczególnych półkulach i płatach, część struktur jest schowana, część jest wgłębiona.

W płaszczyźnie bocznej widoczne są trzy bruzdy. Bruzda środkowa, czyli bruzda Rolanda, która w sposób umowny (jednocześnie jest to podział czynnościowy), dzieli półkule na części, oddziela płat czołowy od płat ciemieniowy, mówimy wtedy o obszarach przedśrodkowy i zaśrodkowy. Lokalizujemy wtedy okolicę ruchową, przedczołowo, przedśrodkowo, czuciową ciemieniowe.

Bruzda boczna, zwana bruzda Sylwiusza. oddzielająca płat czołowy od płata skroniowego, i płat skroniowy od płata ciemieniowego. W bruździe bocznej ukryta jest część kory zwana wyspą. Natomiast ta część kory, która jest nad wyspą, osłaniają, to są wieczka czołowo-ciemieniowe, czołowe, skroniowe. Poszczególne gałązki bruzdy bocznej, gałązka tylna, gałązki przednie, również oddzielają od siebie zakręty koń. mózgowej, gdzie są specyficzne pola słuchowe, np., pola w okolicach zakrętu Heschla w okolicach zakrętu skroniowego górnego, środkowego, dolnego. Są to trzy najważniejsze zakręty.

Bruzda ciemieniowo-potyliczna, która oddziela płat ciemieniowy od płata potylicznego. Przecina się ona z bruzdą ostrogową, wokół której są zlokalizowane w polu 17 ośrodki związane z percepcją wzrokową. Pod płaszczem kory schowane są głębokie struktury korowe i podkorowe. W przekroju czołowym pod płaszczem kory, głęboko schowane są jądra podkorowe, ale również włókna przewodzące, włókna eferentne. Na zewnątrz istota szara, czyli neurony, wewnątrz są schowane włókna kojarzeniowe (asocjacyjne), włókna spoidłowe (międzypółkulowe), czyli istota biała. Ale również są struktury jądra podkorowe głęboko schowane. Jest też część powierzchni bocznej, zakręty poszczególne przy bruździe środkowej, zakręty przedśrodkowy, zaśrodkowy i zakręty skroniowe. Jest to podział umowny, nie u każdego te bruzdy są tak widoczne, bruzda boczna jest bardziej widoczna niż bruzda środkowa. Natomiast podział funkcjonalny jest stały. Przy przekroju ciała modzelowatego, ujawnia się na powierzchni przyśrodkowej szereg struktur. Jest to przekrój otrzymany po przecięciu spoidła wielkiego mózgu, otrzymujemy przekrój na powierzchni przyśrodkowej. Najbardziej widoczną strukturą jest pień ciała modzelowatego, zakręt obręczy, płacik okołośrodkowy, bruzda okołośrodkowa, zakręt językowaty, bruzda ciemieniowo-potyliczna, bruzda brzeżna, bruzda ostrogową. Każda bruzda oddziela od siebie części kory na poszczególne zakręty, zakręt językowaty, zakręty zaśrodkowe, przedśrodkowy. Przy takim przekroju te struktury, które są głęboko schowane, są lepiej widoczne, np., pień ciała modzelowatego, kolano itd.

Oglądając mózg od spodu, widzimy powierzchnie podstawy. Widoczny jest podział na dwie najważniejsze części:

cześć nadoczodołową płata czołowego i część podstawna płatów skroniowego i potylicznego. Najważniejsze struktury części nadoczodołowej to, zakręt obręczy, zakręt hipokampa, śródmózgowie i hak. Tutaj przebiegają pasma węchowe, opuszka węchowa, zlokalizowane wokół pasma węchowego, są to struktury starej kory, głębiej schowane. Po ogólnym podziale, możemy wyodrębnić cztery płaty bardziej widoczne, (jest to podział umowny): płat czołowy, ciemieniowy, potyliczny i skroniowy, oraz piąty płat limbiczny, schowany w części podstawnej.

Płat czołowy, są to struktury nowe, które powstają najpóźniej. U człowieka ta kora sześciowarstwowa jest najbardziej widoczna, u zwierząt niższych jej nie ma. W rozwoju ontogenetycznym pojawia się ona później, nie osiągają pełnego rozwoju przed 7 rokiem życia. Komórki nerwowe się nie regenerują, utraciły zdolność do regeneracji jak u zwierząt niższych, ale za to, u człowieka wykształcił się system funkcjonalny, tzn., nawet przy zniszczeniu komórek nerwowych, możliwe jest przejęcie ich funkcji przez resztę układu funkcjonalnego. Płat czołowy jest to najbardziej „nowoczesny wynalazek" ewolucji. Struktura tej kory jest sześciowarstwowa, komórki są przede wszystkim doprowadzające (aferentne) i odprowadzające (eferentne). Płat czołowy jest strukturą niejako nadzorującą funkcję innych płatów i struktur podkorowych. Do płata czołowego dochodzą włókna ze wzgórza, z podwzgórza, z włókien korowych i podkorowych. W płacie czołowym, w zakręcie przedśrodkowym jest reprezentacja somatotopiczna bodźców ruchowych, w polu 41 wg Brodmanna. Tzn., że drażniąc poszczególne struktury, poszczególne zakręty tej okolicy, możemy doprowadzić do ruchów naprzemiennych poszczególnych kończyn, prawej ręki, lewej ręki, naprzemienne, ruch prawej, lewej nogi, zbomość ruchów, koordynacja ruchów. Jest to homunkulus, w tej wersji ruchowej, bo do kory czołowej dochodzą włókna aferentne z dróg ruchowych, ale i drogi eferentne, czyli te schodzące w dół, dotyczące koordynacji ruchowej, dotyczące ruchów naprzemiennych.

Płat ciemieniowy, za zakrętem środkowym, to przede wszystkim okolica czuciowa, tzn., że znajdują się tam, końce drogi czuciowej, czyli od receptora znajdującego się na dłoni, czy na całej powierzchni ciała i również czucia z narządów wewnętrznych, czucia głębokiego, informacje dotyczące czucia bólu, temperatury, ułożenia ciała, dochodzą do okolicy ciemieniowej. W okolicach recepcyjnych, czyli tych pierwszorzędowych, są odbierane bodźce, są tam komórki, które odbierają informacje. Jest to percepcja czucia. Dalej informacje są wysyłane poprzez aksony, do komórek grubych piramidowych, które mają aksony tylko w dół i w górę, przechodzą do okolicy drugorzędowej, do okolicy gnostycznej, która analizuje informacje zebrane do tych samych receptorów. Okolica trzeciorzędowa, czyli okolica nakładania się już informacji z okolicy ruchowej, czuciowej, wzrokowej, dokonuje opracowania, analizy wszystkich informacji po to, aby dana funkcja mogła być wykonana.

W płacie potylicznym, wokół bruzdy ostrogowej, znajdują się analizatory zbierające informacje wzrokowe. Szlaki wzrokowe po skrzyżowaniu wzrokowym oddzielają się poszczególne pasma i dochodzą do płata potylicznego. Tu są tylko informacje pierwszorzędowe dotyczą tylko informacji na poszczególne bodźce, tzn., komórki pierwszorzędowe odbierają informacje dotyczące tylko bardzo prostych kształtów, nawet takich jak plamka, zagięcie, ruch. I te informacje są przesyłane dalej do okolic drugorzędowych. Np., komórki dwubiegunowe zbierają informacje np., drobnego kształtu, zagięcia rogu, plamek, są to drobne, wybiórcze elementy. A zebranie tych poszczególnych plamek w całość, dokonywane jest w okolicach drugorzędowych. I uszkodzenie tych okolic powoduje agnozję wzrokową. Uszkodzenie pierwszorzędowych okolic, tam gdzie docierają informacje ze szlaków, powoduje ślepotę

korową, dlatego, że nie można odebrać tych informacji, szlaki są nie uszkodzone, informacje nie są przekazywane, ale np., wypada kawałek pola widzenia, bo zniszczone są komórki, które odbierają informację o kwadrantowym polu widzenia (pole widzenia dzieli się na kwadranty, i zależnie gdzie jest uszkodzenie czy przed skrzyżowaniem czy powyżej, czy samego skrzyżowania, to wypadają kawałki pola widzenia, czy kształtu ruchu, wtedy to jest ślepota korowa). Jeżeli zniszczona jest ta cała okolica recepcyjna, pierwszorzędowa, to dochodzi do ślepoty korowej, bez uszkodzenia oka, bez przecięcia nerwu wzrokowego. Przy uszkodzeniu tej okolicy drugorzędowej, okalającej pierwszorzędowa, dochodzi do agnozji wzrokowej (jest to np., mylenie liter, kształtów, nie całość, nie postać, nie osoba, ale drobne niuanse, ponieważ jest zniszczona struktura, która to analizuje). Jeżeli pacjentowi z agnozją pokażemy obraz dalmatyńczyki, lub figury na siebie nałożone, to nie będzie on potrafił tego rozpoznać. Pacjent widzi poplątane linie i nie potrafi ich zanalizować, że jest to kształt wazonu, młotka. Być może gdyby były oddzielnie, potrafiłby je zidentyfikować, ale nałożone nie. Badanie testem Bentana, gdzie są kszta...