SPECYFIKA ZAJĘĆ AKTYWNOŚCI FIZYCZEJ OSÓB Z USZKODZENIEM RDZENIA W ODCINKU SZYJNYM.
Uszkodzenie rdzenia kręgowego (URK) powstaje w wyniku naruszenia struktur nerwowych wewnątrz kanału kręgowego. Powoduje ono deficyt lub utratę funkcji ruchowych i/lub czuciowych w obrębie tułowia i kończyn. Uszkodzenie rdzenia w odcinku szyjnym (URK-C) powoduje tetraplegię (zwaną też quadriplegią), w wyniku której dochodzi do zaburzenia funkcji tułowia, kończyn górnych i dolnych oraz narządów wewnętrznych poniżej poziomu uszkodzenia.
Ze względu na stopień URK wyróżnić można uszkodzenia całkowite i częściowe. Następstwem całkowitego URK jest zniesienie wszystkich rodzajów czucia (dotyku, bólu, temperatury, ułożenia) od poziomu uszkodzenia z jednoczesnym porażeniem wszystkich grup mięśniowych unerwionych z segmentów rdzenia zarówno objętych uszkodzeniem, jak i poniżej poziomu uszkodzenia. Częściowe URK może mieć bardziej zróżnicowany charakter w zależności od stopnia uszkodzenia. W tej grupie mogą znaleźć się zarówno chorzy ze śladową czynnością niektórych grup mięśniowych, powodującą całkowitą niezdolność do wykonywania ruchów dowolnych, jak i chorzy z niewielkimi zaburzeniami neurologicznymi, niemającymi wpływu na ich możliwości funkcjonalne.
Można wyróżnić 4 okresy leczenia i usprawniania chorych z URK:
Ø okres wstrząsu rdzeniowego – zahamowanie podstawowych czynności ruchowo-czuciowych, trwa od 3 do 6 tygodni,
Ø okres odnowy i kompensacji – cofanie się objawów chorobowych i wyrównanie zaburzeń funkcjonalnych, trwa od 3 do 4 miesięcy,
Ø okres stabilizacji fizjopatologicznej – utrwalenie się zmian nieodwracalnych, trwa od 5 do 24 miesięcy,
Ø okres adaptacji psychosomatycznej i społeczno-zawodowej – przystosowanie się chorego do zmian strukturalnych i czynnościowych, trwa kilka następnych lat.
Ostatni okres nazywany jest też okresem przewlekłym, stanowiącym ostatni etap usprawniania osoby z URK i trwa całe dalsze życie.
Systematyczna aktywność fizyczna jest niezbędna w profilaktyce zmian wtórnych takich jak:
§ niewydolność oddechowa,
§ zapalenie płuc i oskrzeli,
§ zaburzenia częstości skurczów serca,
§ niskie ciśnienie tętnicze krwi,
§ spastyczność i przykurcze mięśniowe,
§ skostnienia okołostawowe,
§ zaburzenia napięcia mięśniowego,
§ zaburzenia perystaltyki jelit,
§ zaburzenia oddawania stolca i moczu,
§ niewydolność nerek i kamienie nerkowe,
§ osteoporoza,
§ zakrzepowe zapalenie żył głębokich,
§ zaburzenia troficzne i odleżyny,
§ obniżenie się ogólnej wydolności fizycznej.
System aktywnej rehabilitacji (AR) ma na celu maksymalne usamodzielnienie osób po urazie rdzenia kręgowego (URK) we wszystkich sferach życia związanych z czynnościami dnia codziennego, pracą, nauką, życiem rodzinnym i społecznym. Założenia teoretyczne systemu AR opierają się na wykorzystaniu zachowanych ruchów czynnych oraz wytworzeniu mechanizmów kompensacyjnych u osób z URK. Środkiem do osiągnięcia zamierzonego celu jest aktywność fizyczna i trening sportowy.
Instruktorami AR są osoby po URK, poruszające się na wózku inwalidzkim, które dzięki długoletnim własnym doświadczeniom, samodzielności w codziennych czynnościach życiowych i umiejętnościom prowadzenia zajęć sportowych, stanowią wartościowe wzorce osobowe dla podopiecznych.
W systemie Aktywnej Rehabilitacji wyróżnić można 3 etapy:
Ø Etap I – rekrutacja – to pierwszy kontakt instruktora AR z osobą po URK (w szpitalach i centrach rehabilitacyjnych), podejmowany w celu udzielenia informacji o systemie AR pacjentowi oraz jego rodzinie, a także zachęcenia do systematycznych ćwiczeń oraz udziału w obozie AR.
Ø Etap II – wprowadzenie – to uczestnictwo w obozie AR, podczas którego osoby z URK poznają podstawy pięciu dyscyplin sportowych, uczą się samoobsługi oraz nabywają wiedzę teoretyczną niezbędną do godnego, pełnego i satysfakcjonującego funkcjonowania w społeczeństwie. W obozie mogą brać udział dzieci, młodzież i dorośli (kobiety i mężczyźni). Trwa on 9 dni. Na początku i na końcu obozu uczestnik wypełnia kartę samoobsługi (obejmującą 15 podstawowych czynności dnia codziennego) oraz wykonują test Coopera na wózku (polega on na przejechaniu wózkiem inwalidzkim jak największego dystansu w ciągu 12 minut), co służy ocenie postępów uczestnika obozu. Codziennie odbywają się też trzy 1,5 godz. treningi w pięciu podstawowych dyscyplinach sportowych AR.
Zaliczamy do nich:
Ø Trening techniki jazdy na aktywnym wózku inwalidzkim – obejmuje naukę indywidualnego dopasowania wózka, przyjmowania prawidłowej pozycji tułowia na wózku, chwytu obręczy napędowych, jazdy przodem, samoasekuracji i powrotu do pozycji siedzącej przy upadku wózka w tył, jazdy tyłem, balansu, wjazdu i zjazdu z chodnika, przejazdu przez pojedynczy próg, przejazdu przez tory tramwajowe lub kolejowe, pokonywania wzniesień oraz wjazdu i zjazdu ze schodów. W trakcie treningu do nauki poszczególnych umiejętności wykorzystuje się tzw. przeszkody (mały, średni i duży podest, mały i duży próg, tarkę, pochylnie i schody z poręczami). Celem treningu techniki jazdy na wózku inwalidzkim jest nauka i doskonalenie nowego sposobu przemieszczania się osób z URK.
Ø Trening siłowo-kondycyjny – obejmuje formy ćwiczeń czynnych wolnych i czynnych z oporem. Wykorzystuje się do tego celu: ciężarki na rzepy, hantle, taśmy THERA-BAND i atlas. Treningi często prowadzone są w układzie stacyjnym. Celem treningu siłowo-kondycyjnego jest zwiększenie siły i wytrzymałości mięśni nieobjętych porażeniem.
Ø Trening pływania – obejmuje naukę asekuracji i bezpieczeństwa w wodzie, technik wchodzenia i wychodzenia do/z basenu bez wykorzystania specjalnych udogodnień dla osób niepełnosprawnych, oswajania z wodą, wydechu pod wodą, utrzymania się na powierzchni wody, rotacji pionowej, poziomej i kombinowanej oraz stylu grzbietowego i klasycznego. Celem treningu pływania jest zwiększenie swobody ruchu mięśni niedowładnych (dzięki efektowi odciążenia), zwiększenie siły i wytrzymałości mięśni (opór wody), zmniejszenie spastyczności, osiągniecie niezależności oraz poczucia bezpieczeństwa w wodzie.
Ø Trening łucznictwa – obejmuje oswajanie ze sprzętem łuczniczym, naukę przyjmowania postawy łuczniczej, chwytu łuku, chwytu cięciwy i naciąganie cięciwy, nakładanie strzały, celowanie i zwalnianie cięciwy. Celem trening łucznictwa jest wzmocnienie mięśni kończyn górnych i tułowia oraz nauka i doskonalenie równowagi, koordynacji wzrokowo-ruchowej i koncentracji.
Ø Trening tenisa stołowego – obejmuje naukę chwytu rakietki, oswajanie z rakietką i piłeczką, przyjęcia pozycji przy stole do tenisa, naukę uderzeń i bloków. Celem treningu tenisa stołowego jest wzmocnienie mięśni kończyn górnych i tułowia, poprawa równowagi, rozwijanie koncentracji oraz doskonalenie koordynacji wzrokowo-ruchowej i szybkości poprzez kształtowanie czasu reakcji złożonych.
W trakcie obozu AR szczególną uwagę poświęca się nauce czynności życia codziennego, określanej treningiem samoobsługi, który obejmuje takie elementy jak:
- techniki podnoszenia się z leżenia do siadu,
- techniki przemieszczania i zmiany pozycji tułowia w obrębie łóżka,
- techniki przemieszczania się z wózka na krzesło, łóżko itp. i z powrotem, z wózka do wanny i z powrotem, z wózka do samochodu i z powrotem, z wózka na podłoże i wchodzenie na wózek,
- ubieranie i rozbieranie się,
- mycie się i jedzenie.
Trening samoobsługi realizowany jest każdego dnia zarówno w trakcie treningów dyscyplin AR, jak i poza nimi w ciągu dnia codziennego.
Nagła i całkowita zmiana sytuacji fizycznej, psychicznej, społecznej i zawodowej osoby z urazowym URK wymaga nabycia nie tylko nowych umiejętności ruchowych, ale również wiedzy potrzebnej do zaadaptowania się do nowej sytuacji. Dlatego w trakcie obozu AR odbywają się szkolenia teoretyczne dotyczące takich zagadnień jak:
- wózek inwalidzki,
- profilaktyka i nowoczesne metody gojenia odleżyn,
- systemy urologiczne dla osób z nietrzymaniem moczu,
- prawa osób niepełnosprawnych,
- seks i prokreacja osób po urazach rdzenia kręgowego,
- Grupa Aktywnej Rehabilitacji.
Oprócz zajęć treningowych w trakcie obozu odbywają się imprezy towarzyszące o charakterze rekreacyjno-turystycznym (wycieczka terenowa), informacyjnym (wystawa sprzętu ortopedycznego) i kulturalnym (np. dyskoteka).
Kadra obozu AR składa się z instruktorów AR (poruszających się na wózkach) i serwisu (pełnosprawnych wolontariuszy). Przed obozem AR wszyscy członkowie serwisu przechodzą trzydniowe szkolenie, w trakcie którego poznają techniki przenoszenia i asekuracji osób niepełnosprawnych, specyfikę treningu w poszczególnych dyscyplinach AR, zasad bezpieczeństwa, regulamin obozu oraz zakres swoich obowiązków. Instruktorzy AR mieszkają w pokojach razem z uczestnikami obozu, dzięki czemu mogą oni obserwować, w jaki sposób radzić sobie z poszczególnymi czynnościami dnia codziennego. Głównym celem etapu wprowadzenia jest doprowadzenie w krótkim czasie osoby z URK do przekonania, że mimo niepełnosprawności bardzo wiele czynności fizycznych może wykonywać samodzielnie.
Ø Etap III – kontynuacja – to doskonalenie nabytych w trakcie obozu AR umiejętności w lokalnych grupach treningowych oraz uczestnictwo w specjalistycznych obozach AR, doskonalących umiejętności w wybranych dyscyplinach sportowych, tj.: nurkowanie, jazda konna, rugby na wózkach, tenis ziemny lub żeglarstwo. Etap ten ma na celu utrzymanie pozytywnych efektów treningu sportowego zrealizowanego na obozie AR w dalszym życiu osoby z URK. Wytworzenie u tych osób nawyku systematycznego uczestnictwa w aktywności sportowej jest konieczne dla utrzymania dobrej kondycji psychofizycznej i przeciwdziałania powikłaniom zdrowotnym wynikającym z siedzącego trybu życia.
Ważnym elementem etapu kontynuacji jest udział w Igrzyskach Aktywnej Rehabilitacji, przeznaczonych dla zawodników przynależących do lokalnych grup treningowych. Zawodnicy podzieleni są na 4 grupy:
A1 – kobiety z tetraplegią,
A2 – kobiety z paraplegia,
B1 – mężczyźni z tetraplegią,
B2 – mężczyźni z paraplegią.
Dyscypliny uwzględnione w programie Igrzysk Aktywnej Rehabilitacji to:
- pływanie,
- łucznictwo,
- tenis stołowy i ziemny,
- bilard,
- boccia (bocce) – dyscyplina, w której się gra kulami (6 czerwonymi , 6 niebieskimi i 1 białą),
- kręgle,
- koszykówka i rugby na wózkach,
- tor przeszkód i bieg na 200 m i 400 m,
- mini-maraton (osoby z tetraplegią – dystans ok. 3 km, osoby z paraplegią – dystans ok. 12 km),
- pięciobój (złożony z mini-maratonu, toru przeszkód, pływania, łucznictwa i tenisa stołowego).
Osoby z uszkodzonym rdzeniem kręgowym w odcinku szyjnym poprzez regularne stosowanie aktywności sportowej dłużej utrzymują sprawność osiągniętą w trakcie całego procesu usprawniania.
dziubusek30