NAUKI POMOCNICZE FILOGII POLSKIEJ
1. Zajęcia organizacyjne. Biblioteka i najważniejsze informacje o korzystaniu, o tym, gdzie i jak zdobyć informacje.
2. Dokument i jego typologia. Opis bibliograficzny i jego strefy. Morfologia książki. Rodzaje publikacji (wydawnictwa książkowe i różne ich rodzaje, wydawnictwa typu A, B i C) Najważniejsze wskazówki w zakresie korzystania z określonych wydań książek.
Korzystanie z czasopism naukowych, popularno-naukowych i innych.
3. Kształcenie umiejętności sporządzania przypisów bibliograficznych.
4. Bibliografia – jej rodzaje i funkcje. Omówienie wszystkich rzeczy związanych z bibliografiami zawartości czasopism, Estreicherem, Nowym Korbutem i innymi takimi.
5. Bibliografia literaturoznawcza i językoznawcza.
6. Słowniki i kompendia – rodzaje, zasady korzystania.
7. Omówienie pozabibliotecznych źródeł informacji – źródła informacji w pracy dziennikarza (przydatne dla studentów specjalizacji dziennikarskiej).
8. Umiejętność posługiwania się komputerowymi edytorami tekstu – ćwiczenia z zakresu składu i formatowania wątku tekstowego w programie Microsoft Word. Wszystko o typografii tekstu.
9. Zasady przygotowywania prac pisemnych – skład tekstu i formatowanie, najczęściej występujące błędy.
10. Kształcenie umiejętności sporządzania bibliografii prac pisemnych.
11. Korzystanie z zasobów baz danych i sieci komputerowej – nauka selekcji informacji.
Biblioteka – jej rola i znaczenie. Zasady korzystania ze zbiorów bibliotecznych oraz innych placówek informacyjnych.
Biblioteka
- instytucja, która prowadzi i udostępnia księgozbiór oraz informacje o nim
- to zorganizowany zbiór wydawnictw drukowanych (książek, czasopism) oraz innych materiałów tekstowych i audiowizualnych, a także zespół pracowników
- biblioteka jest instytucją usługową, która upowszechnia dorobek myśli ludzkiej
- współdziała w rozwoju nauki, gospodarki, kultury i oświaty
TYPY BIBLIOTEK (w zależności od kryteriów klasyfikacji)
1. Charakter środowiska czytelniczego i forma wykonywanych usług
- naukowe
- fachowe
- publiczne
- szkolne
2. Zakres tematyczny księgozbioru
- ogólne (uniwersalne)
- specjalne
- wypożyczające (poza teren)
- zamknięte (świadczące usługi tylko wybranym czytelnikom)
3. Terytorialny zasięg działania
- narodowe
- regionalne
4. Podział formalno-prawny
- instytucje samoistne (odrębny byt prawny)
- niesamoistne (stanowiące organiczną część instytucji, z której środków są utrzymywane)
5. Podział ze względu na finansowanie
- państwowe
- samorządowe
- społeczne
- prywatne.
Biblioteki współdziałają ze sobą w ramach systemów (sieci bibliotecznych)
Biblioteki koordynujące działalność sieci lub pełniące w niej szerszy zakres funkcji, są nazywane bibliotekami CENTRALNYMI, GŁÓWNYMI lub WIODĄCYMI. Taka biblioteka może posiadać filie.
DZIAŁY BIBLIOTECZNE:
- dział administracyjno-gospodarczy – zarządza budynkiem, wyposaża bibliotekę, utrzymuje wszystko w sprawności technicznej i porządku, zaopatruje w materiały, zajmuje się transportem, rachunkowością i sprawami personalnymi
- dział czasopism
- dział dokumentacji i informacji naukowej
- dział dokumentów życia społecznego
- dział dziecięcy
- dział graficzny – dział zbiorów graficznych
- dział gromadzenia zbiorów
- dział instrukcyjno-metodyczny – komórka organizacyjna w bibliotekach publicznych, odpowiada za doskonalenie działalności biblioteki publicznej
- dział katalogowania rzeczowego (ze względu na treść)
- dział katalogów
- dział katalogów centralnych (komórka organizacyjna w niektórych większych bibliotekach, zajmująca się rejestracją wszystkich albo niektórych wybranych typów zbiorów w określonych bibliotekach sieci)
- dział magazynów i konserwacji zbiorów
- dział młodzieżowy
- dział muzyczny (muzyka poważna, rozrywkowa, popularna, ludowa, żywe słowo, efekty dźwiękowe)
- dział opracowania zbiorów
- dział prac naukowych, organizacyjno-naukowych i dydaktycznych
- dział rękopisów
- dział starych druków (od XV do XVIII wieku)
- dział udostępniania zbiorów
- dział zbiorów graficznych
- dział zbiorów kartograficznych
- dział zbiorów muzycznych
- dział zbiorów specjalnych (stare druki, kartografia, grafika, muzyka)
- dział komputerowy.
BIBLIOTEKA W SPOŁECZEŃSTWIE INFORMACYJNYM
Współczesne czasy i społeczeństwo są informacyjne. Idea czegoś takiego ma zakładać dostęp do wszelkiego rodzaju wiadomości każdemu w każdym czasie. Żeby to zrobić, trzeba zagwarantować dostęp do ogółu publikowanych informacji, niezależnie od formy fizycznej. Umożliwić dorosłym kształcenie ustawiczne, zapewnić dostęp do sprzętu komputerowego i oprogramowania oraz nauczyć wszystkich obywateli posługiwania się technikami informacyjnymi, wspierać tożsamość kulturową.
NOWE SERWISY BIBLIOTECZNE
- Internet i inne sieci
- dostęp on-line do baz danych
- wypożyczanie wydawnictw multimedialnych
- środowiskowe, kulturalne systemy informacji, zdalne korzystanie z bibliotek
- możliwość wypożyczania wydawnictw bez względu na ich formę
- możliwość dostarczania dokumentów drogą elektroniczną
USŁUGI ŚWIADCZONE PRZEZ PERSONEL BIBLIOTECZNY:
- krótkie odpowiedzi dotyczące faktów, głównie na podstawie informatorów bezpośrednich
- informacje wymagające szczegółowych badań, w tym korelacji materiałów z różnych źródeł
- usługa rzeczowej informacji w określonych dziedzinach
- informacja o społeczności, o lokalnych klubach i stowarzyszeniach, możliwościach kształcenia dorosłych, organizacjach sportowych i miejscach rozrywki
- informacje dla zwiedzających teren, obejmujące szczegóły turystyczne
WYSZUKIWANIE INFORMACJI:
Teraz wszystko jest skomputeryzowane. Żeby coś wyszukać, niezbędny jest katalog zautomatyzowany (opisać, jak to będzie wyglądać w miejscach, w których będą uzupełniać studia).
Katalogować można: po nazwisku (alfabetycznie) albo przedmiotowo. Dostęp zapewniają indeksy: autorski, tytułów i przedmiotowy.
O rekordach nie muszą wiedzieć, wystarczy im pokazać, jak działa katalog BUŁ.
DOKUMENT I JEGO TYPOLOGIA. OPIS BIBLIOGRAFICZNY. STREFY OPISU BIBLIOGRAFICZNEGO. MORFOLOGIA KSIĄŻKI.
Dokument – utrwalony na nośniku materialnym wyraz myśli ludzkiej, przeznaczony do rozpowszechniania.
PODZIAŁ DOKUMENTÓW:
1. Dokumenty biblioteczne – wszelkie materiały gromadzone w bibliotekach. Dzielą się na graficzne, oglądowe (fotografie, przeźrocza, filmy, czasem materiały zaliczane do eksponatów muzealnych) i słuchowe (analogi, taśmy audio, płyty CD).
2. Dokumenty pierwotne (prymarne) – publikacje przedstawiające informacje o wynikach badań naukowych (lub o faktach z zakresu życia praktycznego) w formie oryginalnej, nie skróconej, zgodnej z ustaleniami autora. Dokumenty pierwotne stanowią podstawę opracowania dokumentów pochodnych.
3. Dokumenty pochodne – materiały informacyjne opracowane na podstawie dokumentów pierwotnych, jak bibliografie, tematyczne zestawienia dokumentacyjne, przeglądy piśmiennictwa, opracowania systematyczne omawiające postępy wiedzy w poszczególnych dziedzinach, karty dokumentacyjne itp.
4. Dokumenty wtórne – wszelkiego rodzaju reprodukcje sporządzane z dokumentu oryginalnego bądź pochodnego, wykonane najczęściej za pomocą technik reprodukcji.
5. Dokumenty życia społecznego – materiały biblioteczne o charakterze informacyjnym, normatywnym, propagandowym i reklamowym; są wynikiem działalności instytucji społecznej czy organizacji, zazwyczaj nie przeznaczone do handlu księgarskiego, ukazują się czasem w specjalnej formie, jak: afisze, druki ulotne lub w różnych formach zapisu dźwięku i obrazu. Te dokumenty powstają w zasadzie dla osiągnięcia doraźnych celów politycznych, propagandowych czy reklamowych, ale potrafią być ważnym źródłem informacji dla różnych dziedzin gospodarki jako literatura firmowa – mogą też mieć trwałą wartość historyczną.
Do dokumentów życia społecznego zaliczane są różnorodne materiały pod względem formy i treści. Mogą to być katalogi, programy, obwieszczenia, odezwy, książki adresowe i telefoniczne, ulotki reklamowe, cenniki.
Bieżące znaczenie informacyjne oraz wartość naukowa tych dokumentów powoduje, że są gromadzone i przechowywane w bibliotekach w specjalnych działach.
Z reguły gromadzone są materiały współczesne.
Materiały retrospektywne – Biblioteka Narodowa (druki polityczne z czasów powstań); Biblioteka Jagiellońska (Zbiór zgromadzeń i odezw z 1864 r.)
Współczesne dokumenty ogólnopolskie gromadzone są w BJ i BN, inne biblioteki ograniczają się do zbierania materiałów regionalnych albo o wybranej problematyce (np. zagadnienia życia naukowego, teatralia, muzykalia). Niektóre rodzaje tych dokumentów są w powołanych specjalnie do tego celu instytucjach.
PODZIAŁ WYDAWNICTW:
1. Wydawnictwa zwarte – książki, wydawnictwa ukazujące się jako całość lub o przewidzianym z góry zakończeniu.
2. Wydawnictwa ciągłe – czasopisma, serie wydawnicze, wydawnictwa ukazujące się w kolejnych zeszytach lub tomach opatrzone wspólnym tytułem w porządku numerycznym lub chronologicznym, z nieprzewidzianym z góry zakończeniem.
3. Czasopismo – wydawnictwo ciągłe ukazujące się na ogół regularnie o zamierzonej z góry częstotliwości. Każdy zeszyt zawiera prace różnych autorów. Książka nie ma częstotliwości.
4. Wydawnictwo zbiorowe – to wydawnictwo ciągłe ukazujące się najczęściej nieregularnie, składa się z tomów opatrzonych tym samym tytułem i kolejną numeracją. Kolejne tomy zawierają zazwyczaj kilka lub kilkanaście prac, ewentualnie wydawanych w osobnych zeszytach. Podobnie wydawany jest „Tygiel Kultury”. Niby kwartalnik, ale nie wiadomo kiedy i jak wyjdzie kolejny numer. W ogóle magazyny kulturalne.
5. Praca zbiorowa – wydawnictwo zwarte, zawierające odrębne prace ujęte w rozdziały (różnych autorów) objęte wspólnym tytułem. Coś takiego jak „Nowe media – nowe w mediach”.
(podział dokumentów wg Sylwestra Dzikiego)
ISBN (międzynarodowy numer książki) – symbol cyfrowy nadawany w skali międzynarodowej publikacji zwartej, służy do jej identyfikacji (zwłaszcza w ramach międzynarodowej wymiany książek).
Opis bibliograficzny – uporządkowany zespół danych o dokumencie służący do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w niezmienionej postaci oraz informacje uzupełniające i interpretujące te dane (nazwy współpracowników, ilość stron, materiały ilustracyjne). Opis bibliograficzny jest opracowaniem dokumentacyjnym.
Strefa – grupa elementów opisu bibliograficznego powiązanych funkcjonalnie lub formalnie, stanowiąca wyodrębnioną część jego struktury.
Element – podstawowy składnik struktury opisu bibliograficznego zawierający jedną lub kilka danych.
Dana – najmniejsza jednostka informacji bibliograficznej reprezentująca określoną cechę dokumentu mającą postać słowną, cyfrową lub literowo-cyfrową.
Znak umowny – znak oddzielający lub oznaczający strefy i elementy opisu bibliograficznego.
Autor korporatywny – instytucja lub stowarzyszenie osób występujące pod określoną nazwą odpowiedzialności za wydanie dotyczące dokumentów o charakterze administracyjnym lub informacyjnym.
Tytulatura dokumentów – zespół informacji służących do identyfikacji dokumentów.
STREFY OPISU BIBLIOGRAFICZNEGO:
1. Strefa tytułu i odpowiedzialności
- tytuł właściwy
- typ dokumentu
- tytuł równoległy (tytuł w języku obcym)
- dodatek do tytułu
- pierwsze oznaczenie odpowiedzialności – autor
- następne oznaczenie odpowiedzialności.
2. Strefa wydania
- oznaczenie wydania
- równoległe oznaczenie wydania
- pierwsze oznaczenie odpowiedzialności dotyczące wydania
- następne oznaczenie odpowiedzialności dotyczące wydania
- dodatkowe oznaczenie wydania (pierwsze wydanie powojenne, wydanie jubileuszowe itp.)
- pierwsze oznaczenie odpowiedzialności dotyczące dodatkowego oznaczenia wydania
- następne oznaczenie odpowiedzialności dotyczące dodatkowego oznaczenia wydania
3. Strefa specjalna
- w opisach książek strefa ta nie ma zastosowania
4. Strefa publikacji, dystrybucji i produkcji
- pierwsze miejsce dystrybucji
- następne miejsce dystrybucji
- nazwa dystrybutora
- data dystrybucji
- miejsce produkcji
- data produkcji
- nazwa produkcji
5. Strefa opisu fizycznego
- określenie postaci fizycznej dokumentu i liczna jego jednostek: stron, kart, ilość nagrania (w minutach i sekundach)
- inne cechy fizyczne – ilustracje książkowe
- rozmiary dokumentu – format
- oznaczenie dokumentu towarzyszącego – płyta dołączona do książki.
6. Strefa serii
- tytuł serii
- tytuł równoległy serii
- dodatek do tytułu serii
- pierwsze oznaczenie dotyczące serii
- następne oznaczenie dotyczące serii
- międzynarodowy znormalizowany numer serii (ISSN)
- numeracja w obrębie serii
- oznaczenie i tytuł podserii
- tytuł równoległy podserii
- dodatek do tytułu podserii
- pierwsze oznaczenie odpowiedzialności dotyczące podserii
- następne (...)
- ISSN podserii
- numeracja w obrębie podserii.
7. Strefa uwag (braki, uszkodzenia)
8. Strefa znormalizowanego numeru i sposobu uzyskania książki
- ISBN
- tytuł kluczowy
- sposób uzyskiwania i cena dokumentu
- objaśnienia dodawane do elementów strefy (aukcje)
BIBLIOGRAFIA – JEJ RODZAJE I FUNKCJE.
Bibliografia – termin w piśmiennictwie polskim ma kilka znaczeń:
1. Dyscyplina księgoznawcza teoretyczna, historyczna oraz działalność praktyczna, których społecznym zadaniem jest informacja o dokumentach, realizowana poprzez ich opis i systematyzację.
2. Spis bibliograficzny – uporządkowany wykaz dokumentów, dobranych według pewnych kryteriów, spełniających określone zadania organizacyjne.
3. Metodyka bibliograficzna – metoda sporządzania spisów i przeglądów bibliograficznych, zawierająca przepisy dotyczące podstawowych działań bibliograficznych: planowania, wyszukiwania i doboru dokumentów, ich opisu oraz układu opisów.
4. Działalność bibliograficzna, jej organizacje i wytwory (spisy i przeglądy bibliograficzne) oraz monografie bibliograficzne i rozprawy teoretyczne, także w ujęciu historycznym na tle rozwoju kultury i jej uwarunkowań społecznych.
5. Znaczenie historyczne – nauka o książce, bibliologia, księgoznawstwo.
Bibliografia – jako dyscyplina naukowa zajmuje się książką w takim zakresie, w jakim stanowi ona przedmiot i istotę działań bibliograficznych, zajmuje się też efektem tych działań, czyli spisami bibliograficznymi, ich historią i stanem współczesnym, problemami organizacyjnymi i funkcją.
Bibliografia zajmuje się bardziej elementami księgoznawczymi, niż treściowymi. To jeden z samodzielnych przedmiotów nauki o książce. Początkowo chodziło o wszystko to, co dotyczyło książki W OGÓLE.
Zadania bibliografii:
- informowanie użytkownika
- charakter porządkujący i normatywny
- dokumentacja działalności pisarskiej
- udokumentowanie działalności naukowej
- dokumentowanie dorobku kulturalnego narodu
- zadania polityczne
- selekcja oparta na wartości książek
- uporządkowanie wiedzy
- zaspokajanie potrzeb czytelniczych
- działalność dydaktyczna – bibliografie zalecające
- ułatwia orientację w bieżącej produkcji wydawniczej
- ustala właściwą kolejność wydań
- kieruje do dokumentów
- środek zbliżenia międzynarodowego.
Rodzaje bibliografii:
1. Bibliografia adnotowana – spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne uzupełnione są adnotacją (dotyczy np. cech formalno-wydawniczych dokumentu).
2. Bibliografia analityczna – bibliografia adnotowana stosująca w opisach bibliograficznych adnotacje w postaci analiz dokumentacyjnych. Zawiera przede wszystkim opisy artykułów z czasopism.
3. Bibliografia bibliografii – wykazy opisów bibliograficznych. Ma charakter ogólny, o ile rejestruje bibliografie wszelkich typów w zasięgu krajowym lub międzynarodowym.
4. Bibliografia bieżąca – spis bibliograficzny rejestrujący w periodycznie wydawanych zeszytach publikacje ukazujące się w oznaczonych okresach, np. bieżącym tygodniu, roku.
5. Bibliografia czasopism i wydawnictw zbiorowych – uznana za jeden z członów bibliografii narodowej, rejestruje tytuły czasopism i wydawnictw zbiorowych.
6. Bibliografia inkunabułów – bibliografia druków wydanych w XV wieku.
7. Bibliografia kompletna – rejestruje wszystkie publikacje o oznaczonych cechach, np. bibliografie osobowe.
8. Bibliografia krajoznawcza – rejestruje publikacje dotyczące jednego lub kilku krajów, państw.
9. Bibliografia krytyczna – bibliografia adnotowana, której adnotacje zawierają ocenę opisywanych dokumentów.
10. Lokalna – rejestruje publikacje wydawane w danej miejscowości albo autorów z niej pochodzących niezależnie od miejsca wydania.
11. Międzynarodowa – specjalna o zasięgu terytorialnym obejmującym różne kraje.
12. Narodowa – rejestruje dokumenty opublikowane przez autorów danej narodowości bez względu na miejsce i język ich wydania bądź opublikowane w danym państwie bez względu na narodowość ich autorów, bądź ukazujące się w danym języku bez względu na miejsce ich wydania.
13. Ogólna – o zakresie pełnym i o zasięgu terytorialnym, obejmuje obszar co najmniej jednego państwa.
14. Osobowa – zawiera wykaz publikacji określonej postaci bądź dotyczących tej postaci.
15. Pochodna – rejestruje publikacje na podstawie opisów z innych bibliografii.
16. Podmiotowa – zawiera opisy dokumentów wytworzonych przez daną osobę bądź w danej miejscowości, regionie lub kraju, co stanowi kryterium ich zamieszczania.
17. Bibliografia prospektywna – spis publikacji przygotowanych do wydania.
18. Prymarna – zawiera opisy bibliograficzne sporządzone z autopsji – są to w zasadzie bibliografie narodowe.
19. Przedmiotowa – spis dokumentów, których treść dotyczy danej osoby, miejscowości, regionu lub kraju, niezależnie od tego, gdzie te dokumenty zostały opublikowane.
20. Regionalna – rejestruje publikacje wydawane w danym regionie bądź napisane przez autorów z tego regionu, nieważne gdzie wydane.
21. Rejestracyjna – stosuje opisy bibliograficzne rejestrujące czyli wymieniające tylko cechy wydawnicze, niezbędne dla identyfikacji dokumentu (np. nazwa autora, miejsce, rok wydania), bez sięgania do jego treści.
22. Retrospektywna – rejestruje publikacje wydane w oznaczonym zamkniętym okresie, dawniejszym niż rok bieżący.
23. Selekcyjna – każdy typ bibliografii, w którym w odróżnieniu od bibliografii kompletnej metodą tworzenia jest z góry założony wybór w obrębie kryteriów przyjętych dla danej bibliografii. O wyborze może decydować wartość czy przydatność dokumentu lub cechy formalno-wydawnicze.
24. Specjalna – bibliografia w zakresie pełnym lub ograniczonym i o zasięgu wydawniczo-formalnym ograniczonym, nie ograniczony może być zasięg terytorialny.
25. Treściowa – typ bibliografii specjalnej, która rejestruje publikacje, przyjmując za kryterium treść dokumentów, np. bibliografie wielkich działów wiedzy (jak medycyna).
26. Wyborowa – selekcyjna, wyka...
Szatanirro