5. KONCEPCJA METODOLOGICZNA BADAŃ WŁASNYCH
Na podstawie analizy literatury przedmiotu można wywnioskować, że zjawisko anoreksji i bulimii staje się coraz bardziej powszechne w ostatnich latach. Niepokojący jest także fakt, że zaburzenia łaknienia coraz częściej występują nie tyle u dorosłych co i u dorastającej młodzieży a nawet i dzieci przed okresem pokwitania. Wydające się z pozoru „kaprysami” dietetycznymi zachowania mogą się przekształcić w nieprawidłowe nawyki żywieniowe mogące mieć katastrofalne w skutkach konsekwencje. Przyczyny tego zjawiska są złożone i zostały przybliżone w części teoretycznej pracy. Niemniej jednak uważam iż zarówno rodzice jak i pedagodzy czy wychowawcy szkolni nie do końca zdają sobie sprawę z istoty problemu dlatego zdecydowałam się zbadać rzeczywiste rozmiary zjawiska rozumianego jako zaburzenia łaknienia na różnych szczeblach edukacji szkolnej w szkołach na terenie Górnego Śląska.
5.1. CEL PRACY
Zdaniem W. Zaczyńskiego cel w badaniach pedagogicznych jest to „bliższe określenie tego, do czego zmierza badacz, co pragnie osiągnąć w swoim działaniu.”[1] Formułowanie celu w pracy badawczej jest rzeczą zasadniczą, gdyż „praca badawcza należy do działań najbardziej na cel ukierunkowanych”.[2] Cel w swoim założeniu jest jasny, konkretny i rzetelny i winien służyć „wprowadzeniu pożądanych i społeczne korzystnych zmian treściowo zdefiniowanych we własnym warsztacie pracy.”[3]
Według Z. Skornego cel wymaga „uświadomienia sobie, po co podejmujemy badania oraz do czego mogą być przydatne uzyskane w nich wyniki.”[4]
Celem moich badań jest znalezienie odpowiedzi na następujące pytania:
1) Jaki jest stosunek młodzieży szkolnej do sposobu odżywiania się
2) Jakie są rzeczywiste rozmiary zjawiska zaburzeń łaknienia wśród młodzieży szkolnej
3) Czy i w jaki sposób rozmiary te ulegają zmianom zależności od wieku uczniów
5.2.PROBLEMY I HIPOTEZY BADAWCZE
Zgodnie z definicją M.Łobockiego problem badawczy stanowi pytanie, na które odpowiedź uzyskuje się w rezultacie przeprowadzonych badań naukowych. Istotą poprawnie postawionego pytania stanowiącego zarazem problem badawczy jest ujęcie go w taki sposób by odpowiedź na nie była z góry wiadoma.[5]
J. Pieter rozumie pojęcie problemu badawczego w następujący sposób. „Wysuwając problemy badawcze zadajemy pytanie „przyrodzie” i „otoczeniu”, a nie osobie drugiej. Staramy się znaleźć odpowiedzi na postawione przez nas pytanie poprzez własny wysiłek, nie zaś przez oczekiwanie odpowiedzi od innego człowieka” [6]
J.Sztumski mówi natomiast o problemie badawczym jako „przedmiocie wysiłków badawczych” zorientowanym na przedsięwzięcia poznawcze badacza.[7]
Problemy badawcze niniejszej pracy wynikają bezpośrednio z przyjętych celów i ujęte są w następujący sposób :
1) Stosunek młodzieży szkolnej do sposobu odżywiania się
2) Rozmiary zjawiska zaburzeń odżywiania się wśród młodzieży szkolnej w poszczególnych grupach wiekowych
3) Wpływ wieku uczącej się młodzieży na wzrost liczby zachorowań na zaburzeń odżywiania się [8]
5.3. HIPOTEZY BADAWCZE
T.Kotarbiński poprzez hipotezę badawczą rozumie „przypuszczenie dotyczące zachodzenia pewnych zjawisk lub zależności miedzy nimi, które pozwala wyjaśnić jakiś niewytłumaczalny dotąd zespół faktów będących dotąd problemem”[9] K.Ajdukiewicz dodaje, iż w hipotezie roboczej „ bierzemy pod uwagę jakąś […] rację, co do której nie wiemy jeszcze czy jest prawdziwa, fałszywa i podajemy ją procedurze sprawdzenia”.
J.G.Townsed natomiast twierdzi, iż „ Hipoteza to stwierdzenia, co do którego istnieje pewne prawdopodobieństwo, że stanowić będzie ono prawdziwe rozwiązanie postawionego problemu.”[10] M. Sobocki określa hipotezy badawcze jako oczekiwane wyniki planowanych badań. Ważną cechą hipotezy, jak dodaje J. Brzeziński, jest jej sprawdzalność. „Hipoteza, której nie można poddać procedurze sprawdzania empirycznego, nie może penetrować do miana hipotezy naukowej”[11]
W. Zaczyński traktuje hipotezę jako założenie przez badacza zależności jakie mogą zachodzić między obranymi zmiennymi. W badaniach naukowych hipoteza badawcza przyjmuje postać hipotezy roboczej, która stanowi pierwszą nasuwającą się na myśl odpowiedź na postawione wcześniej pytanie problemowe.[12]
W pracy tej hipotezy robocze brzmią następująco:
1) Młodzież szkolna przywiązuje dużą wagę do sposobu odżywiania się
2) Rozmiary występowania zaburzeń łaknienia wśród młodzieży uzależnione są od wieku
3) Rozmiary zjawiska zaburzeń łaknienia zwiększają się wraz z wiekiem
5.4. ZMIENNE I ICH WSKAŹNIKI
Zamieszczenie w pracy „wykazu zmiennych badanych i listy wskaźników jest niezbędnym uszczegółowieniem […] problemów i porządkowanych im hipotez.”[13]
J. Brzeziński twierdzi, iż „jeżeli o danej wartości możemy powiedzieć, że przyjmuje ona różne wartości, to jest to zmienna”[14]
Zmienne to czynniki, nad którymi przede wszystkim koncentruje się podczas badania. „Istotne z punktu widzenia badań pedagogicznych są takie zmienne, jak: Osiągnięcia szkolne, organizacja procesu dydaktycznego i wychowawczego […], niepowodzenia szkolne i nieprzystosowanie społeczne uczniów, dynamika grupowa klasy szkolnej, zainteresowani i zdolności dzieci i młodzieży, osobowość nauczyciela, sytuacja wychowawcza, czytelnictwo itp. Zmiennymi są również płeć, wiek, miejsce urodzenia czy zamieszkania, poziom wykształcenia, religijność, aktywność intelektualna czy społeczna badanych”[15].
W literaturze wyróżnia się dwa typy zmiennych:
- zmienne zależne, podlegające zmianom pod wpływem działania zmiennych niezależnych
- zmienne niezależne, które nie podlegają żadnym przeobrażeniom i oddziałują na zmienne zależne[16]
W niniejszej pracy zmienną niezależną stanowi wiek młodzieży, zaś zmienną zależną rozmiar zachorowań na zaburzenia łaknienia.
M. Łobocki definiuje wskaźniki jako te cechy badanych faktów czy zjawisk, które podlegają pomiarowi i bezpośrednio wpływają na badane zjawisko.[17]
Z. Krzysztoszek twierdzi, iż „wskaźnik to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko, na podstawie którego wnioskujemy z całą pewnością bądź określonym prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego, iż zachodzi zjawisko jakie nas interesuje.”[18]
W pracy tej wskaźnikiem zmiennej niezależnej jest liczba lat badanych zaś zmiennej zależnej wzrost lub spadek liczby zachorowań na zaburzenia łaknienia.
5.5. METODY BADAWCZE
Dla potrzeb niniejszej pracy zdecydowałam się na zastosowanie metody badawczej jaką jest ankieta. Przyjmując definicję T. Pilcha ankieta jest „techniką gromadzenia informacji, polegającą na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy, na ogół o wysokim stopniu standaryzacji, w obecności lub częściej nie w obecności ankietera” .[19] W. Zaczyński uważa że ankieta jest to „metoda pośredniego zdobywania informacji przez pytania stawiane wybranym osobom za pośrednictwem drukowanej listy pytań, zwanej kwestionariuszem” [20] Ankietę stosuje się dla uzyskania informacji dotyczących wiedzy i poglądów badanych na jakiś temat. Aby ankieta była wiarygodną metodą badawczą powinna uwzględniać miejsce w którym ma być przeprowadzona oraz zawierać informacje uzyskane na podstawie analizy literatury przedmiotu, dokumentów czy też obserwacji danego wycinka rzeczywistości. Jest to warunek niezbędny do prawidłowego wyboru pytań jak i osób ankietowanych. Pytania w ankiecie mogą być otwarte – wtedy badany nie czuje się skrępowany możliwościami wyboru odpowiedzi jak ma to miejsce w pytaniach o charakterze zamkniętym. Niemniej jednak pytania zamknięte w ankiecie pozwalają na zwiększenie ich liczby , gdyż odpowiedź na nie nie wymaga dużego nakładu czasu i nie wywołuje znużenia badanego podczas udzielania odpowiedzi. Ponadto łatwo można uporządkować odpowiedzi według obranych wcześniej kategorii i zestawić je tabelarycznie.[21]
Ankieta jest najbardziej adekwatną metodą badawczą z punku widzenia niniejszej pracy, gdyż pomaga ona uzyskać informacje traktowane nieraz bardzo osobiście przez badanego, co ma miejsce w przypadku ewentualności wystąpienia zaburzeń łaknienia.[22]
5.5.1. NARZĘDZIE BADAWCZE W PRACY
Ankieta skonstruowana dla potrzeb tej pracy powstała na bazie analizy literatury przedmiotu dotyczącej anoreksji i bulimii wydanej nie później niż przed 1995 rokiem. Ponadto znaczenie mogą mieć także obserwacje czynione przeze mnie na przestrzeni kilku ostatnich lat wynikające z mojego zainteresowania problematyką odżywiania wśród dzieci i dorastającej młodzieży gł. dziewcząt. Ankieta przeznaczona jest dla dziewcząt mieszczących się w trzech grupach wiekowych:
- 12 – 13 latków – uczennic ostatniej klasy szkoły podstawowej,
- 15 – 16 latków - uczennic ostatniej klasy szkoły gimnazjalnej,
- 18 – 19 latków – uczennic ostatniej klasy szkoły licealnej,
Ankieta pozostaje w korelacji z treściami nauczania biologii czy przygotowania do życia w rodzinie dlatego nadaje się do przeprowadzenia w szkołach podczas tych zajęć. Na tych lekcjach jej wyniki mogą być także omówione z uczniami.
Główną ideą ankiety jest określenie stopnia prawidłowości wypracowanych nawyków żywieniowych dziewcząt w określonym wieku, na podstawie których można wnioskować o występowaniu zaburzeń łaknienia lub prawdopodobieństwu ich wystąpienia w przyszłości.
Ankieta składa się z 20 pytań dostosowanych pod względem języka do możliwości poznawczych badanych. Pytania mają charakter zamknięty, co pozwala na przejrzyste uporządkowanie odpowiedzi w zestawieniach tabelarycznych. Odpowiedzi o charakterze jakościowym uszeregowane są według stopnia intensywności: nigdy, rzadko, czasami, często, cały czas. W pytaniach o numerach nieparzystych najwyższą wartość posiadają odpowiedzi ostatnie, a w parzystych – pierwsze. Forma pytań ma charakter zdania twierdzącego. [23]
Kwestionariusz ankiety pt. Zaburzenia odżywiania wśród młodzieży szkolnej
opr. Agnieszka Kurowska
Witaj!
Ankieta, którą trzymasz przed sobą ma na celu zbadanie jak współczesna młodzież szkolna odżywia się. Przeczytaj dokładnie każde zdanie i pierwszą nasuwającą Ci się do głowy odpowiedź zaznacz krzyżykiem.
Pamiętaj. Ankieta jest anon...
jegwysocki