POZ1.Skrypt.2011.v.1.0.1.pdf

POZ1 – e-skrypt do wykładu

Wojciech St. Mo cibrodzki, PJWSTK Gda sk, Wydział Sztuki Nowych Mediów

Szanowni Państwo,

pragnąc ułatwić Wam naukę przedmiotu (i zdanie egzaminu) postanowiłem przejąć

na siebie część Waszych obowiązków (prowadzenie notatek :D) i przygotować

krótkie zestawienie najważniejszych treści prowadzonego przeze mnie przedmiotu.

Plik ten stanowi uzupełnienie slajdów wykładowych i pomoże Wam przygotować się

do nadchodzącej sesji. Nie oznacza to, że wystarcza wykuć przestawione tu treści.

Chciałbym, żeby potraktowali je Państwo jako kompendium najważniejszych

informacji i starali się sięgać zarówno do własnych notatek, jak i do wiedzy dostępnej

w literaturze (nie tylko w wikipedii...) w celu uzupełnienia i poszerzenia wiadomości.

Przy okazji chciałbym też prosić o informację zwrotną – czy notatki takie (w formie e-

skryptu) są dla Was przydatne, czy treść przedstawionych zagadnień została jasno

wyłożona itp. Będę zobowiązany, jeśli docenicie Państwo poświęcony przeze mnie

czas na przygotowanie Wam takiej „ściągi” i jednocześnie wspomożecie mnie, aby

stała się ona lepsza w przyszłości. Uwagi proszę kierować mailem na

wojmos@pjwstk.edu.pl. Zależy mi zwłaszcza na pomysłach i uwagach krytycznych –

pozwolą one na lepsze opracowanie materiałów.

W. Mościbrodzki

1. W1: Podstawy myślenia ekonomicznego (2h)

Pojęcia podstawowe: rynek, popyt i podaż. Konkurencja. Wartość i powstawanie

ceny. Pieniądz. Rachunek ekonomiczny firmy. Państwo a gospodarka. Podatki.

Inflacja. Rola pieniądza w gospodarce. Inflacja. Inflacja a strategia firmy.

Pozycjonowanie produktu.

Pojęcie gospodarowania wiąże się nierozłącznie z pojęciem rynku . Termin ten ma w

ekonomii szerokie znaczenie, ale najczęściej oznacza miejsce i sposób, w jaki

realizowana jest wymiana handlowa pomiędzy producentami, a konsumentami

określonych dóbr .

Dobra na rynku, to wszystkie rzeczy materialne (towary) i niematerialne (usługi),

które można zbywać i nabywać. Istnieje wiele różnych czynników charakteryzujących

te dobra; wszystkie łączy jedynie jedna cecha: rzadkości . Nie istnieje dobro

nieskończone. Jeszcze 50 lat temu wydawało się, że takim dobrem może być woda

lub powietrze, ale dziś, w epoce skażenia środowiska dobra te zaczynają być

niezwykle cenne (poprzez swoją rzadkość).

W dzisiejszych czasach trudno sobie wyobrazić rynek bez istnienia pieniędzy , choć

oczywiście w zamierzchłej przeszłości funkcjonował rynek barterowy - wymiana

towar za towar. Zresztą samo słowo płacić pochodzi w języku polskim od płatu (skóry

albo sukna), którymi handlowano w czasach średniowiecznych.

ś ń

wersja: 1.0.1 edycja 2011

do pobrania z: http://www.wojmos.com

Konsumenci to podmioty rynkowe zainteresowane nabywaniem dóbr. Chęć do

zakupów jest związana z wieloma czynnikami: zasobnością portfela, postrzeganą

użytecznością dobra, dostępnością zamienników, modą, pogodą, bodźcami

psychologicznymi, chęcią spekulacji itp. Generalnie: ilość określonego dobra, które

chcą (i mogą!) kupić konsumenci nazywamy popytem na dane dobro.

Producenci to podmioty rynkowe zainteresowane sprzedażą dóbr. Chęć do zakupów

jest związana z wieloma czynnikami: możliwością przechowywania, potrzebą

szybkiego zwrotu z produkcji itp. Ilość dobra, które są skłonni sprzedać producenci

nazywamy podażą .

Konsumenci i producenci są autonomiczni w swoich decyzjach - jedną z nich jest

cena, po jakiej dochodzi do traksakcji. Mówi się czasem, że to rynek ustala cenę

dóbr, ale jest to pewne uproszczenie. Ustalona cena to nic innego, jak wypadkowa

decyzji wszystkich producentów i konsumentów. W rzeczywistości transakcje nie są

dokonywane po jednakowej cenie - zwykle centa transakcyjna oscyluje wokół

pewnego poziomu równowagi. Najłatwiej zauważyć to zjawisko porównując cenę

tego samego dobra w różnych sklepach.

Popyt i podaż dla dóbr są związane z

ceną. Przy danej cenie konsumenci

zgłaszają pewien popyt na dane dobro

- jeśli cena się zmieni, może zmienić

się także popyt (podobnie ma się z

podażą). Większość dóbr wykazuje

naturalną tendencję: jeśli cena rośnie,

to popyt spada. Z drugiej strony, jeśli

rynkowa cena rośnie, to producenci

chcą sprzedawać więcej dóbr (podaż

rośnie).

Sytuację taką obrazują dobrze znane w ekonomii krzywe popytu (D = demand) i

podaży (S = supply). Warto podkreślić, że tradycyjnie w ekonomii krzywe podaży i

popytu wykreśla się, jakby zmienną zależną (oznaczaną na osi y) była cena. Punkt

przecięcia krzywych wyznacza zarówno cenę rynkową (cena równowagi), jak i ilość

dóbr, która zostanie sprzedana (kupiona)

Z każdym dobrem można powiązać rynek tego dobra -

dlatego np. mówimy o rynku usług edukacyjnych,

rynku węgla czy rynku stali. Zmiany popytu (lub

podaży) na rynku najczęściej oznaczają nie tyle

zmianę kształtu krzywych, lecz ich przesunięcie.

Zmiany te mogą być spowodowane wieloma

czynnikami (pozacenowymi) - na przykład pogodą

(powódź generuje wzmożony popyt na środki

odkażania wody), modą (pokazanie się znanego

artysty w ubraniu określonej firmy podnosi popyt itp.).

Warto zaznaczyć, że istnieją specyficzne dobra, których krzywe popytu mają

niecodzienne przebiegi. Przykładowo - popyt na niektóre dobra rośnie, mimo wzrostu

ich ceny. Dobra takie to nazywamy dobrami Giffena oraz dobrami Veblena.

Dobra Giffena do dobra podrzędne, a jednocześnie praktycznie niezbędne (takiej jak

chleb). W specyficznych warunkach może dojść do sytuacji, w której gospodarstwa

domowe zauważą, że chleb (którego nie da się zastąpić innym dobrem) jest tak

drogi, że nie jest możliwe oszczędzanie na inne dobra. Wówczas kupują więcej

chleba, zaś ubytki budżetowe uzupełniane są na przykład stosowaniem tańszego

masła.

Dobra Veblena to dobra luksusowe, których konsumpcja jest napędzana wzrostem

ceny - konsumenci ostentacyjnie pokazują, że ich stać na zakupy. Przykładowo -

spadek ceny na najbardziej luksusowe samochody prowadzi do spadku popytu (bo

zaczynają być postrzegane jako dobra popularne, dostępne "dla ludu" i spada ich

atrakcyjność).

Konsumenci nie są zmuszeni do korzystania z określonych dóbr - ich decyzje na

jednym z rynków oddziałują na inne rynki. Mówimy, że rynki są wzajemnie

powiązane . Przykładowo: spadek podaży ropy naftowej, poprzez wzrost ceny paliw

wpływa negatywnie na popyt na samochody wielkolitrażowe. Takie dobra nazywamy

komplementarnymi. Z kolei wzrost popytu na mięso wieprzowe wpływa (poprzez

wzrost cen) na wzrost popytu na mięso wołowe (ludzie wybierają tańszy

odpowiednik). Takie dobra nazywamy substytucyjnymi.

Cena minimalna to państwowa granica, poniżej której nie mogą się odbywać

transakcje. Cena maksymalna to górny pułap transakcji. Obie regulacje prowadzą do

zaburzeń rynkowych: cena minimalna prowadzi do nadpodaży, cena maksymalna -

do braków rynkowych (można to było obserwować w Polsce w latach 80-tych).

Rynek zwykle nie jest idealny - często przewagę ma na nim jeden producent

(monopol) lub kilku wiodących producentów (oligopol). Sytuacja taka prowadzi do

wzrostu cen. Możliwa jest także sytuacja, w której jest jeden lub kilku konsumentów i

bardzo wielu producentów. Przykładem jest np. rynek, w którym głównym odbiorcą

jest państwo (np. rynek elektrowni jądrowych).

Istotnym składnikiem gospodarki jest państwo . Istnieje wiele koncepcji tłumaczących

fenomen powstania państwa: Platon uważał, że jest ono przejawem boskiego,

naturalnego porządku, Arystoteles twierdził z kolei że jest to naturalna tendencja

ludzi do łączenia się w efektywne grupy, które wymagają narzędzi utrzymujących

strukturę i porządek. Początkami państwa zajmowali się także myślicieli nowożytni,

tacy jako Hobbes i Locke (teoria stanu pierwotnego i umowy społecznej). Z kolej

znany socjolog i filozof Max Weber uważał, że państwo jest aparatem zdobywania i

utrzymywania władzy.

Każde państwo generuje potrzeby wydatkowe (np. ochrona zdrowia). Środki na

zaspokojenie tych potrzeb uzyskiwane są m.in. z podatków. Regulacje państwowe

nakładają na osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą i przedsiębiorstwa

określone zobowiązania. Do najważniejszych z nich zaliczamy: konieczność

rozliczenia podatku dochodowego, konieczność rozliczenia podatku VAT oraz

konieczność rozliczenia składek na ubezpieczenie społeczne.

Zestawienie przychodów i wydatków państwa składa się na budżet. W dzisiejszych

gospodarkach większość państw cechuje stały, niewielki deficyt budżetowy (wydatki

są większe niż przychody). Jest on spowodowany stałym naciskiem politycznym na

rządy. Niewielki deficyt (zwany także dziurą budżetową) nie jest zagrożeniem,

bowiem gospodarka powinna się rozwijać (deficyt wówczas pełni rolę swego rodzaju

kredytu inwestycyjnego). Długo utrzymujący się deficyt prowadzi do konieczności

zadłużania się państwa, które jest realizowane przez emisję obligacji. Ich

skumulowany koszt to tzw. dług publiczny, które obsługa (odsetki) w niektórych

państwach stanowią bardzo duży wydatek (Grecja!).

Podatek jest bezzwrotnym, obowiązkowym i przymusowym świadczeniem na rzecz

państwa, pobieranym (co do zasady) od wszystkich obywateli. Bezzwrotność

oznacza, że obywatel nie może oczekiwać, że za konkretną kwotę podatku uzyska

określone świadczenie - wszystkie podatki trafiają bowiem do jednego "worka", z

którego rozdysponowywane są na określone wydatki państwowe.

Co do zasady, podatki dzielą się na bezpośrednie (to jest takie, które obciążają

podatnika) lub pośrednie , które związane są z określonym dobrem (innymi słowy,

płaci je ostateczny konsument). Podatkami bezpośrednimi są m.in. podatek

dochodowy, spadkowy i podatek od zysków kapitałowych. Podatki pośrednie to VAT

(podatek od wartości dodanej) i akcyza (zwana podatkiem od luksusu). Z punktu

widzenia gospodarki, największe znaczenie mają podatki dochodowe (od osób

fizycznych - PIT i od osób prawnych (np. firm) - CIT), VAT oraz akcyza. Przykładowo

w Polsce podatek VAT generuje ok. 45% przychodów budżetu, akcyza 25%, PIT

15% zaś CIT 10%.

CIT i PIT są podatkami, które obciążają dochód, czyli różnicę przychodów i kosztów

działalności. Dawniej, zamiast podatku dochodowego płacono podatek obrotowy. Był

to podatek pośredni, związany z każdą sprzedażą (nie zaś - z powstaniem dochodu).

Obecnie ten rodzaj opodatkowania jest rzadko stosowany (kłopoty ze ściągalnością,

trudności w wyliczeniu). Uważa się także, że działa on szkodliwie na rozwój

gospodarki.

Akcyza jest podatkiem nakładanym na niektóre dobra. Bywa nazywana podatkiem od

luksusu, ponieważ jednym z celów istnienia akcyzy jest ograniczanie konsumpcji

niektórych dóbr (np. papierosów, alkoholi itp.) lub zmiana struktury popytu (podatki

akcyzowe nakładane na samochody wielkolitrażowe).

Stawka podatkowa podatku dochodowego to procent, jaki musimy oddać państwu ze

swoich dochodów. Jeśli podatek jest stały co do wysokości (niezależnie od

dochodów) to mówimy o stawce ryczałtowej (w średniowieczu odpowiadało mu tzw.

pogłówne - stały podatek płacony "od głowy"). Jeśli podatek jest wprost

proporcjonalny do dochodu to jest to podatek liniowy (mówimy wówczas o stałej

stopie podatkowej) - w średniowieczu takim podatkiem było świętopietrze

(dziesięcina - czyli podatek 10%). W większości krajów obowiązuje podatek

progresywny - to znaczy, że wraz ze wzrostem dochodów rośnie stopa podatkowa.

Wadą takiego systemu jest stymulowanie ukrywania dochodów). Zaletą -

wyrównywanie dolegliwości podatków (osoby biedniejsze, których przychody

zmniejszają się o 10% zmniejszają konsumpcję najbardziej podstawowych dóbr -

m.in. jedzenia, podczas gdy osoby bogatsze rezygnują po prostu z pewnej części

luksusów). Podatki degresywne (stopa zmniejsza się ze wzrostem dochodów) są

niezwykle rzadkie.

Inflacja to ogólny wzrost cen. Z oczywistych względów wiąże się to ze spadkiem siły

nabywczej pieniądza - za tę samą ilość pieniędzy można kupić mniej dóbr.

Przeciwieństwem inflacji jest deflacja - spadek cen. W rozwiniętych gospodarkach

występuje zwykle rzadko - choć pojawiła się niedawno w Japonii.

Inflacja występuje często przemiennie z wysokim bezrobociem - w połowie XX wieku

próbowano pobudzać wzrost gospodarczy stymulując dopływ pieniądza do

gospodarki (zmniejszało to bezrobocie nakręcając jednocześnie inflację). W

niektórych krajach (m.in w USA) metody te zaczęły zawodzić - pojawiła się tzw.

stagflacja (stagnacja połączona z inflacją). Metody walki z brakiem rozwoju

gospodarczego do dziś stanowią jeden z największych dylematów ekonomii, na linii

sporu keynesiści-monetaryści. Ci pierwsi uważają, że dopływ pieniądza do

gospodarki pobudza wzrost gospodarczy, ci drudzy - że jedynym skutkiem jest

wzrost inflacji.

Pieniądz w gospodarce pełni rozliczne role. Po pierwsze, jest miernikiem wartości -

czyli pozwalać szacować i porównywać ze sobą wartości dóbr. Zanim pojawił się

pieniądz, używano innych dóbr odniesienia (np. miar ziarna), ale z uwagi na ich

zmienną wartość (ziarno było więcej warte zimą) nie było to dobre rozwiązanie. Po

drugie, pieniądz umożliwia płynną wymianę towarową (transakcje). Po trzecie,

umożliwia kapitalizację (gromadzenie bogactwa) - jest to tzw. funkcja tezauryzacyjna.

Po czwarte, reguluje zobowiązania (np. spłaty kredytów).

Emisją pieniądza (waluty krajowej) zajmują się banki centralne. Większość ich w

nowoczesnych gospodarkach jest niezależna od rządów - to znaczy nie wykonuje

bezpośrednio zaleceń egzekutywy. Ma to na celu ochronę wartości pieniądza

krajowego - rządy mają tendencję do nadmiernych wydatków (aby "kupować"

wyborców), a dla ich pokrycia mogłyby tworzyć ("drukować") nadmierną ilość

pieniądza - co napędzałoby inflację. Jednym z nielicznych wyjątków od zasady

niezależności jest Bank Anglii.

W systemie bankowym istnieją także banki komercyjne. Są to niezależne podmioty

gospodarcze, zajmujące się transakcjami finansowymi. One także wpływają na ilość

pieniądza w gospodarce, choć nie mają prawa drukowania banknotów. Mają jednak

do dyspozycji tzw. mechanizm kreacji bankowej.

Banki proponują klientom ulokowanie w nich kapitału (rachunki oszczędnościowe,

lokaty itp.). Oznacza to, że "ściągają" z rynku (i umieszczają "w skarbcu") pewną

ilość pieniądza (gotówki). Z drugiej strony, banki oferują kredyt - a więc wolne środki

na rachunkach. Banki zarabiają m.in. na różnicy oprocentowania - wkłady przynoszą

mniejszy procent niż wynosi stopa kredytowa. Oferując kredyt banki "wpuszczają" na

rynek określoną ilość pieniądza (na rachunkach kredytowych). Ilość pieniędzy

"wpuszczonych" do gospodarki znacznie przewyższa ilość gotówki "pobranej".

Oznacza to po pierwsze: że banki "wstrzykują" nadwyżkę pieniądza do gospodarki, a

po drugie, że są w stanie "permanentnej niewypłacalności" (gdyby wszyscy klienci

jednocześnie przyszli wycofać wkłady, bank musiałby upaść).

Aby ograniczyć mnożnik kreacji pieniądza bankowego (stosunek sumy udzielonych

kredytów do sumy włożonych wkładów) bank centralny ustanawia współczynniki

graniczne, których nie banki komercyjnie nie mogą przekraczać. Bank centralny

wymaga także od banków komercyjnych przechowywania części ich kapitału na

nieoprocentowanych kontach w banku centralnym. Wysokość tej części to tzw. stopa

rezerw obowiązkowych. Jest to jedno z narzędzi walki z inflacją.

Zbyt wysoka inflacja jest zjawiskiem niekorzystnym dla gospodarki. Ceny zmieniają

się szybko i trudno prowadzić racjonalną politykę (kiedy zamówić zapasy

materiałów?), pojawiają się dodatkowe koszty transakcji. Ponadto kraje o wysokiej

inflacji cechuje podwyższone ryzyko inwestycyjne, co oznacza odpły kapitału i

technologii - a co za tym idzie wzrost bezrobocia i konieczność zwiększonych

wydatków budżetowych (np. na zasiłki dla bezrobotnych) przy jednoczesnym

obniżeniu wpływów. Prowadzi to często do wzrostu podatków, który dodatkowo

stymuluje wzrost cen i napędza kolejną falę inflacji.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: