Socjologia miasta i urbanizacji
2.03.2008
Przed socjologią miasta: reformatorzy społeczni XVIII, XIX-wiecznej Europy.
· John Bellers 1699 – jakiś tam esej
· John Howard XVIII – dążył do wprowadzenia reform w więziennictwie angielskim – policzył więźniów i ich opisał “The State of the Prisons in England and Wales”
· F.M. Eden – “The State of the Poor or an History of the Labourin classes in England”
· John Aikin – “Description of the Country from 30-40 miles around Manchester”
· F. Le Play
o ogólna teoria społeczeństwa, jego rozwoju, podkreślała doniosłość środowiska geograficznego (wpływ) na społeczeństwo;
o opracowanie reform społecznych;
o założył własną szkołę;
o znaleźć podstawowy element budowy społecznej, którego cechy mogłyby służyć za wskaźnik cech całego społeczeństwa; taką podstawową jednostką była dla Le Play’a rodzina bo jest zjawiskiem uniwersalnym, jest istotna, bo przedłuża ciągłość biologiczną społeczeństwa oraz jest instytucją zapewniającą swoim członkom środki utrzymania. Realizuje funkcję socjalizacyjną i jest ściśle związana z określonym środowiskiem geograficznym, a także pozostaje pod wpływem instytucji kultury zależnej od społeczeństwa. Badając rodzinę możemy się wiele dowiedzieć o społ. jako całości. Do swoich badań starał się dobierać rodziny reprezentatywne dla różnych regionów geograficznych. Interesowały go takie kwestie jak miejsce zamieszkania, rodzaj pracy, pozycja rodziny, organizacja rodziny, religia, obyczaje, higiena, środki utrzymania, czas wolny, historia rodziny i jej obyczaje, analiza budżetu rodziny – obserwacja naukowa, oraz wywiady z osobami nie należącymi do rodziny, ale znającymi ją z osobistych wywiadów – za pomocą kwestionariusza;
o uważa się go właściwego twórcę metody monograficznej
· Charles Boot – „Life and Latour of the People of London” 1886 r – 17 tomów
o badanie miasta wg dzielnic i wg grup zawodowych; źródła zastane – spisy ludności; korzystał z nich, ale były niewystarczające, chciał uzyskać serię opisów ilościowych i jakościowych mieszkań charakterystycznych dla danego miasta; kryterium nędzy – przeludnienie mieszkań, kryterium zbytku – ilość zatrudnionej służby domowej; wykorzystanie ekspertów społecznych - zapewnił sobie współpracę funkcjonariuszy szkolnych, nauczycieli, inspektorów sanitarnych, zarządców mieszkań, policjantów, działaczy związkowych; interesowały go związki między zarobkami, poziomem stopy życiowej, kosztami utrzymania;
podzielił ludność pracującą Londynu na 8 klas społecznych:
Ø Półprzestępców, przypadkowych
Ø Zarabiających sezonowo
Ø Ludzie pracujący z przerwami
Ø Robotnicy pracujący stale, ale nisko zarabiający
Ø Robotnicy pracujący stale o zarobkach przeciętnych
Ø Robotnicy o płacy wyższej niż przeciętna
Ø Niższa klasa średnia
Ø Wyższa klasa średnia
o naniesienie na mapy przestrzennego rozmieszczenia nędzy w Londynie
o opracował metody badania społ. miejskich
o sporządził konkretny opis życia sobie współczesnego
o kontynuatorzy – szkoła chicagowska
· u nas Franciszek Bujak
16.03.2008
Miasto w ujęciu Maxa Webera
o zasadniczy czynnik rozwoju kapitalizmu i innych cech cywilizacji zachodnich; zaznaczał, że nie chodzi o liczbę miast ani ich wielkość, na początku XIX w największe miasta znajdowały się w Azji;
o rozwój kapitalizmu nastąpił w mniejszych miastach europejskich;
o kapitalizm zrodził protestantyzm;
o teza: bardziej rozwinięte formy kapitalistycznej produkcji i wymiany towarów powstają tylko wtedy, gdy miasta zdominowane są przez klasę kupiecką, a nie przez biurokratów, księży lub wojowników i gdy są dostatecznie silne by bronić swej autonomii;
o odmienność cywilizacji Zachodu jako pewnej formacji kulturowej od cywilizacji Wschodu – Zachód bazował na osiągnięciach starożytnego Rzymu i Weber uznawał kulturową jedność cywilizacji Zachodu ze względu na występowanie w niej pewnego wyjątkowego zespołu cech:
Ø Zachód wytworzył system prawnych ograniczeń władzy monarszej, ostatnim stadium w tym procesie było całkowite wyeliminowanie z systemu rządów monarszych i zastąpienie go państwowym rządem wybieralnych funkcjonariuszy i ciał kolegialnych;
Ø na Zachodzie nie uznawano w zasadzie boskości władcy, co było cechą charakterystyczną wschodniego despotyzmu, wyjątkami od tej reguły było późne Cesarstwo Rzymskie oraz wczesnośredniowieczne państwa powstałe w wyniku podbojów i niektóre XVII-wieczne monarchie absolutne;
Ø autonomia i wewnętrzna jedność miast europejskich – uważał, że tego nie ma na Wschodzie.
o Uważał, że system kastowy w Indiach czy też rodowość w Chinach i bariery na Bliskim Wschodzi zablokowały możliwość wewnętrznej integracji mieszkańców miast.
o Natomiast na Zachodzie ta wewnętrzna integracja miast w czasach średniowiecza była pierwszym krokiem na drodze do uzyskania przez miasta autonomii. Do tej jedności wewnętrznej mieszkańców miast przyczyniał się kościół katolicki, poprzez organizowanie wspólnych dla całej społeczności miejskiej uroczystości religijnych i świąt, co sprzyjało integracji mieszkańców. Autonomia miast jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym rozwoju nowych form produkcji i handlu, czyli rozwoju kapitalizmu.
1. Kapitalizm produkcyjny (przemysłowy, racjonalny) – związany z koniecznością produkowania dóbr i usług – powstał i rozwinął się w Europie zachodniej;
2. Kapitalizm pasożytniczy (polityczny lub irracjonalny) – oparty jest tylko na transferze bogactwa i jego zużywaniu tak jak było to w starożytnym Rzymie i w Azji starożytnej, gdzie występowało zjawisko drenażu ludów pobitych i w miastach dominowali wojownicy, a nie wytwórcy czy kupcy.
Podział miast wg Webera:
· producenckie
· konsumenckie
Ten podział jest podstawą do zrozumienia i wyjaśnienia cywilizacyjnej odmienności nowożytnego Zachodu i narodzin kapitalizmu na Zachodzie.
Przed okresem średniowiecza miasta stanowiły raczej ośrodki eksploatacji i konsumpcji, a nie produkcji. Dopiero w średniowiecznej Europie pojawiły się niewielkie, lecz niezależne ośrodki miejskie, które były skupiskiem producentów i kupców. To miasta dawały producentom i kupcom ochronę prawną oraz wysoką pozycję społeczną i udział w rządzeniu.
Narodziny socjologii miast
· w USA w okresie XX-lecia międzywojennego – Chicago – Szkoła Ekologii Społecznej – założyciel R. E. Park
Amerykańska socjologia opisowa XX-lecia międzywojennego, tzw. socjologia bez teorii, czerpała z XIX wiecznej filozofii europejskiej, z antropologii społecznej Durkheima i darwinizmu – dyscyplina ateoretyczna, raczej będąca socjografią.
*Nie budowali nowych systemów teoretycznych, ograniczali się do opisu faktów. Powstał nowy styl socjologicznej pracy naukowej, podobny do antropologicznego, który polegał bardziej na oglądaniu świata społecznego na własne oczy i unikaniu jakiegokolwiek aprioryzmu, niż wymyślaniu abstrakcyjnych systemów teoretycznych w gabinecie. Nastąpiło przekształcenie socjologii w naukę empiryczną i eksperymentalną. U wcześniejszych socjologów szukano nie tyle wielkich idei, co użytecznych metod badawczych i sprawnej aparatury pojęciowej. Wzrost badań empirycznych.
· Jeśli były teorie to:
o ściśle związane z badaniami empirycznymi
o koncentrowały się na problematyce społeczności lokalnej (odkrycie community!!!) - traktowana jako laboratorium.
wspólnota
Społeczność lokalna
zbiorowość terytorialna
· Badacze zajmowali się:
o urbanizacją
o indystrializacją
o stratyfikacją
(wzmożenie tych procesów w latach 20. XX w)
Metoda antropologiczna zakładała pobyt badacza w terenie i opis wszystkich zjawisk i procesów mających miejsce w tej zbiorowości – tzw. badania monograficzne; stosowanie obserwacji uczestniczącej, czerpanie informacji ze źródeł zastanych, wywiady, oraz współpraca z ekspertami społecznymi.
Główne orientacje teoretyczne w latach 20. XX w.
· typologiczna – ujmowanie badanych społeczeństw jako reprezentacji szerszych kategorii stosunków społecznych czy zbiorowości ludzkich i mamy tu do czynienia z umieszczaniem tych społeczności na skali której punktami końcowymi były: wieś –miasto, wspólnota - zrzeszenie;
Tu: Robert Redfield – wprowadził skalę miejskość-wiejskość
· ekologiczna – Charles Galpin (twórca socjologii wsi) – bada się z punktu widzenia jaki na jej strukturę, funkcjonowanie i rozwój wywiera środowisko przyrodnicze i określone terytorium (przestrzeń); rozwojem skupisk ludzkich rządzą określone prawidłowości i osadnictwo odbywa się wg określonych powtarzalnych wzorów, zdeterminowanych przez warunki środowiskowe;
· strukturalno-funkcjonalna – Warner wyróżnił 6 klas w miastach amerykańskich (3 podstawowe i ich podkategorie – niższa, wyższa itd.); społeczność lokalna jako powiązany wewnętrznie system społeczny, nacisk na badanie struktury tej społeczności, czyli jej elementów składowych i ich wzajemnych zależności oraz funkcji jakie one pełnią w tej społeczności.
30.03.2008
Chicagowska szkoła ekologii społecznej (R. E. Park)
· proces urbanizacji i jej społeczne konsekwencje
· powstała w 1915 roku i działała owocnie do połowy lat 30. XX w. – potem kryzys i nowe punkty odniesienia – wtedy Chicago najlepiej opisanym miastem świata
· miasto jako laboratorium
· szkoła obserwacji i opisu, a nie teoretycznego myślenia
· The City, R. Park
Burgess
Strefy:
1. centralna – dzielnica biznesu, główny ośrodek administracyjno-handlowy miasta – najważniejsze urzędy państwowe, municypalne (władze miejskie), dworce kolejowe, autobusowe, biura, ośrodki przemysłu lekkiego, centrum kulturalno-rozrywkowe
2. przejściowa – mieszkańcy wyparci ze strefy pierwszej;
3. robotnicza
4. podmiejska – strefa klasy średniej + luksusowe rezydencje elit miejskich
5. zamieszkiwana przez migrantów i ludzi nie w pełni wliczanych w obieg miasta (nie zawsze występuje)
R.Park
· sam badan nie prowadził, był tylko inicjatorem
· twórca pojęcia „grupa wtórna”
· dualizm głównym rysem jego koncepcji – wyróżnienie dwóch poziomów życia społecznego:
o poziom biotyczny – zbiorowości terytorialne (wsie i miasta)
o poziom kulturowy - społeczeństwo
Zbiorowość terytorialna składa się z jednostek dążących tylko do zaspokojenia swoich egoistycznych potrzeb; zjawiska: walka o byt, konkurencja, a współpraca tylko chwilowa, jak w przyrodzie.
Społeczeństwo (wyższy poziom) – istnieje konsensus, solidarność dzięki komunikowaniu się i działaniom społecznym. W społeczeństwie ten konsensus i porozumienie utrwala kontrola społeczna i wynikając z niej działanie społeczne. Społeczeństwo składa się nie z jednostek, ale z osób – takich, które nie tylko zajmują określone miejsce w przestrzeni, lecz zajmują tez miejsce moralne, tzn. posiadają status przyznawany im przez inne osoby zgodnie z przyjętymi normami społecznymi.
Rodzaje interakcji:
· konkurencja – wytwarza równowagę gospodarczą
· konflikt – sposoby rozwiązania konfliktu prowadzą do porządku społecznego
· akomodacja – społeczny konformizm i społeczna organizacja
· asymilacja – wytwarza społeczeństwo – wspólna kultura, wspólne wartości i normy
Szkoła ta zastosowała tezy ekologii do socjologicznych opracowań zjawisk charakterystycznych dla dużego miasta.
Związek człowieka z jego szeroko pojętym środowiskiem dostarcza rad teoretycznych i aparatu pojęciowego użytecznych w badaniach.
Opis czynników wpływających na lokalizację, wielkość i organizację fizyczną społeczności. Interesowały ich przestrzenne aspekty stosunków biotycznych jednostek i instytucji oraz odkrycie zasad i czynników zawartych w zmiennych wzorach przestrzennego układu ludności i instytucji.
Koncentracja to naturalna tendencja do skupiania się instytucji o podobnym charakterze w określonym regionie, np. dzielnice handlowe, mieszkaniowe, przemysłowe.
Centralizacja - wyodrębnienie w mieście centrum, istnienie serca miasta.
Segregacja (selekcja) – wynikiem jej jest pewna jednorodność poszczególnych obszarów pod względem typu ludności, specjalizacji zawodowej, wykształcenia, stylu życia, rasy i pochodzenia etnicznego.
Płynność to ruch ludności w przestrzeni, ale niezmieniający jej pozycji ekologicznej – dojazdy do pracy, na zakupy, po rozrywkę.
Migracje- - zmiana położenia geograficznego – zmiana miejsca zamieszkania, przeprowadzki.
Inwazje – przenikanie ludności z jednego obszaru na inny, np. przenikanie ludności ze wsi do miasta, przenikanie ludności murzyńskiej do dzielnic białych.
Sukcesje – jeśli proces inwazji doprowadzi do całkowitego wyparcia ludności pierwotnej i zajęcia tego obszaru przez ludność napływową.
Interesowała się rozmieszczeniem przestrzennym ludności i instytucji – szerokie zastosowanie map – przedstawiały organizację przestrzenną zbiorowości, rozmieszczenie stref, dzielnic, rozmieszczenie różnych zjawisk społecznych takich jak rozmiary przestępczości, ceny mieszkań, gęstość zaludnienia poszczególnych dzielnic.
13.04.2008
Lynd – „Middletown”
Warner – „Yankee City”
R. Lynd – niedoszły duchowny; badał religijność; „Middletown” – obszerna monografia, przyjął sześć punktów klasyfikacji działań ludzkich:
1. zdobywanie środków do życia;
2. wychowanie dzieci;
3. życie rodzinne;
4. spędzanie czasu wolnego;
5. praktyki religijne;
6. aktywność społeczna;
Badał Mancie w stanie Indiana – reprezentatywne; wpływ industrializacji na życie tradycyjnego miasta amerykańskiego (odkrycie złóż gazów).
Metody: obserwacja uczestnicząca, wywiad, ankieta, korzystanie ze źródeł zastanych
· wprowadził pojęcie klasy społecznej do badań
o working class
o bizness class
Kryterium: różnice w źródłach dochodów.
· najlepsza monografia o mieście jak powstała
· wrócił tam po 10 latach (40. XX w.) po wielkim kryzysie, napisał manifest o wolnych i przedsiębiorczych pionierach; „Middletown transisions” – na przełomie – różne tezy, opis nierówności, rodzina X trzymająca władzę; mit amerykańskiej równości padł – krytyczny ton; zapoczątkował nurt krytyczny w socjologii, potem kontynuował to Milles (?) „Białe kołnierzyki”; socjologia jako nauka niezdolna do stawiania czoła problemom społecznym.
W. L. Warner – 6 tomów „Yankee City” wyd. 1941-1959; twórca popularnego systemu stratyfikacyjnego społ. amerykańskiego; reprezentował funkcjonalną teorię socjologiczną; odrzucił ekonomiczne zróżnicowanie klasy społ., a zajął się uwarstwieniem.
Klasy społeczne to grupy ludzi którzy sami sadzą, ze są i rzeczywiście są zgodnie umiejscawiani przez wszystkich członków społeczności lokalnej na społecznie niższych lub wyższych pozycjach.
Problematyka społeczności lokalnej (community):
o zbiorowość terytorialna
o wspólnota
Hilary dokonał przeglądu definicji społeczności lokalnych i zauważył trzy wspólne cechy:
o wyodrębnione terytorium
o...
Inusia88