Makuszyński Kornel - Skrzydlaty chłopiec.pdf - Makuszyński Kornel - Agamma

K ORNEL M AKUSZYŃSKI

S KRZYDLATY CHŁOPIEC

Pan Alojzy Raczek nie zaznał zbyt wiele szczęścia w Ŝyciu, Ŝycie bowiem jak gdyby się

zawzięło na pana Alojzego Raczka. Widząc pogodę w jasnych, bladoniebieskich, jak gdyby

wypłowiałych na słońcu jego oczach i widząc dobrotliwy uśmiech na jego obliczu, drobnym i jak

gdyby zmiętym — postanowiło zagasić ten uśmiech i, zdmuchnąć ze spojrzenia pogodę. Pan

Alojzy Raczek bronił jednakŜe skarbów swojego ducha z bohaterskim, nieustępliwym uporem

Leonidasa 1 . Jasności spojrzenia uŜywał jak słonecznego grotu, a pogodą serca zasłaniał się jak

tarczą przeciwko całemu zastępowi nieszczęść, zgryzot i udręczeń; przeto Ŝycie — srogi nauczy

ciel — nie mogło nauczyć powagi tego niesfornego ucznia, przyjmującego z radosnym

uśmiechem chłosty i kary. Mało było nadziei, Ŝeby pana Alojzego Raczka moŜna było kiedyś

wprowadzić na bity, prosty i utarty gościniec rozsądku, młodzieniec ten bowiem miał juŜ lat

przeszło sześćdziesiąt; wiek ten, wcale juŜ srebrny, miała jedynie jego capią, rzadka bródka, na

którą radosna pogoda jego ducha nie miała wpływu i nie ochroniła jej przed siwizną. Natomiast

bladoniebieskie oczy tego człowieka miały łat nie więcej niŜ piętnaście lub osiemnaście i

uśmiechały się uśmiechem tego zachwycającego wieku, podobnego do kwitnącej gałęzi.

Na pana Raczka waliły się z wielkim hukiem lawiny niepowodzeń lub chytrze i

podstępnie ogarniała go powódź niezliczonych utrapień, on zaś z wielkim spokojem domorosłego

filozofa otrząsał z siebie zimne i wilgotne okruchy lawiny lub gramolił się z wodnych mętów

ostatnim wysiłkiem. I zawsze zdołał ocalić ten swój bladoniebieski, jak gdyby wypłowiały na

słońcu uśmiech. Srogie Ŝycie machnęło wreszcie na niego kościstą ręką, zrozumiawszy, Ŝe na

pogodne pomieszanie zmysłów i na obłędną wiarę w radość serca nie ma rady. Wtedy pan Alojzy

Raczek swobodnie odetchnął, uśmiechnął się promienniej jeszcze niŜ zwykle i uczynił ścisły

rachunek zysków i strat swoich długich i smutnych lat sześćdziesięciu. Straty były wielkie i

dotkliwe. Pan Raczek pozostał na świecie sam jak zabłąkany na nieogarnionej pustyni

wędrowiec. Wśród milionów ludzi nie było nikogo, co by się chciał przyznać do tego nieco

śmiesznego oryginała z dziecinną twarzą i z kwitnącym spojrzeniem. Nie było — widać —

Ŝadnych innych Raczków na tym świecie, chociaŜ pokaźna ich ilość musiała krąŜyć na anielskich

1 L e o n i d a s (V w. p.n.e.) — bohaterski król Sparty, w czasie najazdu Persów na Grecję stawił opór

przewaŜającym siłom wroga i poległ ze wszystkimi swymi Ŝołnierzami broniąc wąwozu termopilskiego.

skrzydłach na drugim. Fortuna pana Alojzego takŜe znajdowała się gdzieś na wysokościach, pod

słońcem i pod gwiazdami. Gdyby był ją przynajmniej posiadał, byłby się niewątpliwie znalazł,

choćby spod ziemi, jakiś daleki krewniak. Człowiek ubogi rzadko miewa krewnych, pan Raczek

zaś, spadłszy dziesięć razy z wozu, większą część Ŝycia spędził pod wozem, był przeto

zadowolony, Ŝe jest sam w chwilach smętnych i Ŝałosnych. Czasem przymierał głodem, czasem

nie miał czym okryć grzbietu. Wtedy sycił się swoją pogodną mądrością i jak ciepłą, wełnianą

chlamidą 2 okrywał się nadzieją, Ŝe po siwej zimie zjawi się zielona wiosna.

Tak się zazwyczaj zdarzało. Czasem i z obojętności ludzkiej wyrastał kwiat dobroci jak

krokus wyrasta ze śniegu. Jasny uśmiech Alojzego Raczka posiadał przedziwną właściwość

zjednywania serc. Zjednał on wreszcie opryskliwą potęgę: redaktora wielkiego dziennika, i

pogodny Raczek został zamianowany korektorem, jasnym poprawiaczem czarnych, osmolonych

drukarskich błędów. JuŜ od roku pełnił ten roztropny urząd, a czynił to wybornie, pan Raczek

bowiem odznaczał się wybitną inteligencją, w małej zaś swojej i niepozornej głowie posiadał

cały lamus wiadomości. Układ ich i wzajemny do siebie stosunek oznaczyłby człowiek — zbyt

metodyczny i zbyt wymagający — porównaniem wcale pospolitym, które mówi zjadliwie o

pomieszaniu „grochu z kapustą”. PoniewaŜ jednak dobry Alojzy Raczek nie miał przenigdy

zamiaru objęcia katedry filozofii na uniwersytecie i z wrodzonej skromności nigdy by jej nie

przyjął, stan jego głowy naleŜy uwaŜać za wystarczający na prywatny uŜytek. Nie naleŜy

jednakŜe ukrywać, Ŝe w głębi spokojnej i najpoczciwszej duszy miał on pilnie ukrywane

skłonności do badania zjawisk tajemniczych, groźnych w swej nieuchwytnej potędze i do snucia

rozwaŜań, mało wprawdzie bystrych, lecz za to nadmiernie rozwlekłych na temat

nieskończoności, bezmiaru wszechświata, straszliwości niebieskich przestrzeni i rozgorzałej

poŜarami potęgi niepoliczonych słońc. Te sprawy niezmierne zastanawiały go zawsze głęboko i

rodziły w małej jego głowie wielkie myśli. I one to były jedynym źródłem jego strapionych

zgryzot. W najgorszych swoich czasach pan Raczek mało się troszczył tym, czym się nazajutrz

poŜywi, piekącym natomiast niepokojem napełniała go przeczytana gdzieś wiadomość, Ŝe za sto

czterdzieści siedem miliardów lat obok ziemi przeleci kometa z ogonem, w którym wedle

wszelkiego prawdopodobieństwa będzie jakiś nieprzyjemny dla ludzkiego zdrowia gaz. Wtedy

potęŜnie rozmyślał.

C h l a m i d a — obszerna wierzchnia szata staroŜytnych Greków.

To było przede wszystkim powodem, Ŝe pan Michał Lepajłło uwaŜał go za szkodliwego

wariata, którego władze nie zamykają w szpitalu albo przez roztargnienie, albo przez źle

pojmowane poszanowanie obywatelskich swobód. Lepajłło był to mąŜ wielce gruby, na gębie

czerwony, napełniony zawsze swarliwym gniewem jak beczka dynamitem. Pochodził z

Litwinów; w redakcji zaś owego dziennika, w którym pan Raczek był korektorem, zajmował się

działem: „Wesela i pogrzeby”. Zajęcia swoje, odbywające się na tak bardzo oddalonych terenach,

łączył wyborny ten dziennikarz z doskonałą wprawą i jedynie złośliwości przypadku przypisać

naleŜy, Ŝe czasem sprawozdanie z pogrzebu miało w sobie rytm mazura, a wesele odbyło się w

nastroju trumiennym. Ustawiczna zmiana nastrojów wprowadziła jednak w umysłowość pana

Lepajłły niecierpliwe podniecenie i zbytnią pobudliwość. Wybuchał z byle powodu i pryskał

kąśliwymi słowami jak fontanna na wietrze. Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa na twarzy

miał ten .człowiek pogrzeb, a w sercu wesele, gniew bowiem jego, nadęty i bulgocący jak indyk,

dość szybko ucichał i układał się w trumnie pogardliwego spokoju. Cichy pan Raczek miał

przywilej ustawicznego budzenia go z letargu i wprowadzania w stan nieprzerwanej awantury.

Czasem gruby, czerwony na gębie człowiek syczał przez zęby:

— Nigdy nie, byłem szczęśliwy, ale kiedyś wreszcie roześmieję się i będę tańczył ze

szczęścia: kiedy napiszę o panu „pośmiertną wzmiankę”! Będę tańczył, słyszy pan, panie

Raczek! Będę tańczył przy pańskiej trumience!

— Oczywiście — radował się pan Alojzy. — Kto opisuje i wesela, i pogrzeby, ten moŜe

urządzić wesele nawet na pogrzebie.

Los albo ściślej mówiąc — pan redaktor posadził ich przy pracy w jednym pokoju, twarz

w twarz. Oddzieleni byli jedynie szerokością stołów, nad którymi spotykały się spojrzenia:

chmurne i krwią pomazane Lepajłły i rozradowane, wesołe, niebieskie Raczka. Następował nagły

trzask, coś migotało, coś błysło i zaczynało grzmieć: to Lepajłło wydobywał z brzucha warkot

ostrzegawczy i groźny. Raczek piskał dyszkantem jakieś słowo i rozpoczynała się krótka,

burzliwa awantura jak wiosenna burza. Wszystko zresztą pomiędzy nimi było awanturą.

Czasem Raczek, pracujący zawsze do bardzo późnej nocy, mrugał zmęczonymi oczyma i

coraz niŜej pochylał głowę nad płachtą uczernionej stronicy. Litwin nie mówił nic, tylko łypał

powiekami, czasem ręką uderzał o stół, wreszcie uŜywał ostatecznego efektu: zaczynał zgrzytać

zębami. Potem łączył wszystkie te grymasy w jeden grzmot i wiązał je we wściekłość.

— Idź pan spać — grzmiał jak beczka toczona po wyboistym bruku. — Idź pan spać,

mówię panu! Zdechlak pan jest, a ja nie mam zamiaru cucić pana, kiedy pan zemdleje. Szkoda

kubła wody na takiego łapserdaka.

— Ale kto dokończy korekty? — pytał dobrotliwie Raczek. — Przecie pan nie potrafi, bo

to zbyt inteligentna robota.

Lepajłło zmieniał wtedy oczy w dwa sztylety i przebijał nimi serce pana Raczka; podnosił

w górę obie potęŜne ręce, przez co dawał mu jasno do poznania, Ŝe w tej chwili nędzne,

uśmiechnięte jego Ŝycie niewarte jest główki zardzewiałej szpilki lub spalonej zapałki, gdyŜ

jednym uderzeniem tych sękatych rąk urządzi panu Raczkowi pogrzeb najostatniejszej klasy, o

czym w gazecie będzie jednowierszowa wzmianka. Następny ruch prawej ręki, w stronę

ogromnego kałamarza, oznajmiał juŜ nieco dokładniej wybór narzędzia śmierci i mieścił w sobie

zapowiedź, Ŝe śmierć pana Raczka będzie czarna jak redakcyjny atrament. Na te wszystkie

straszliwości odpowiadał pogodny mędrzec bardzo zmęczonym, lecz rozbrajającym uśmiechem,

pozdrawiał mruczącego niedźwiedzia gestem Cezarów i spokojny, Ŝe niedźwiedź dokończy za

niego Ŝmudnej pracy, odchodził w nocny mrok i ciszę. Mącił ją, ale juŜ na schodach, daleki

grzmot w tym sensie:

— Całe szczęście, Ŝe jest ślisko! MoŜe pan sobie wybije parę zębów…

Wojna tych dwóch nienawistnych potęg miała podłoŜe głębokie: oto zawodowy

pesymista, autor niezliczonych nekrologów, nienawidził świata, gardził ludźmi, klął w zimie,

narzekał na wiosnę, kiedy zaś padał deszcz, spoglądał podejrzliwie spode łba, czy ten deszcz nie

pada wyłącznie ze względu na niego, aby mu uczynić pakość 3 . KtóŜ przeto był jego naturalnym

wrogiem? Oczywiście, Ŝe ów zwariowany Raczek, zawodowy optymista, który wszystkiemu był

rad, wierzył wszystkiemu i wszystkim, jak dziecko garnął się do ludzi, a na widok rozkwitłego

drzewa potrafił roześmiać się głośno i przez godzinę wpatrywać się w jego weselną białość.

Walczył przeto czarny szatan z duchem światłości. Aryman z Ormuzdem 4 , hukający po nocy

puszczyk z niemądrym skowronkiem, co wydzwania chwałę promienistego poranka. Dlatego to

jednego razu, kiedy Lepajłło był w nastroju cmentarnym, opisawszy jakieś wspaniałe wesele,

usiłował podeptać nogami wesołą filozofię swego wroga. Wymierzywszy w niego wskazujący

3 P a k o ść (stp.) — tu: na złość.

4 A r y m a n — wg wierzeń staroŜytnych Persów bóg ciemności i zła; O r m u z d — przeciwstawienie

Arymana, uosobienie dobra i prawdy.

Makuszyński Kornel - Skrzydlaty chłopiec.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: