Eucharystia na drodze świętości Rafała Kalinowskiego.pdf

Ks. Marek Chmielewski

EUCHARYSTIA NA DRODZE ŚWIĘTOŚCI

RAFAŁA KALINOWSKIEGO *

Tajemnica niesłabnącej popularności ludzi świętych leży w tym, że są

oni świadkami tajemnic zbawienia, które z pomocą łaski Bożej sami od-

kryli i przekazują je innym. Oznacza to, że cała ich doktryna duchowa, z

której czerpiemy dzięki ich pismom, wyrosła nie tyle z akademickiego stu-

dium teologii, co przede wszystkim z osobistego doświadczenia Chrystusa

na modlitwie, w ascezie, sakramentach oraz przez zaangażowane apostol-

stwo. W życiu świętych znajdują zatem najpełniejsze potwierdzenie słowa

Pawła VI z adhortacji Evangelii nuntiandi o tym, że „człowiek naszych cza-

sów chętniej słucha świadków, aniżeli nauczycieli; a jeśli słucha nauczycieli,

to dlatego, że są świadkami” (EN 41).

Św. Rafał Kalinowski (1938-1907) jest takim właśnie świadkiem wiary,

którego przykład ma inspirującą moc także dziś. Na progu trzeciego ty-

siąclecia, w Liście apostolskim Novo millennio ineunte Jan Paweł II rzuca nam

wyzwanie: „Duc in altum!”. To dążenie do świętości, wychodząc od kon-

templacji Oblicza Chrystusa, powinno się wyrazić w konkretnych posta-

wach duchowych i dziełach ewangelizacyjnych. Wśród nich Ojciec święty,

obok modlitwy i sakramentu pokuty, a także słuchania i przepowiadania

słowa Bożego, ważne miejsce przyznaje liturgii, a zwłaszcza niedzielnej

Eucharystii (por. NMI 35). W tym zakresie przykład życia i wskazania

ascetyczno-duchowe św. Rafała Kalinowskiego są niezmiernie cenne i ak-

tualne.

Źródłem do zbadania, jaką rolę w jego dążeniu do świętości odegrało

życie eucharystyczne, są jego listy 1 oraz konferencje i teksty ascetyczne 2 .

Zachowało się ponad 1720 listów, pisanych do różnych osób przez 51 lat

————————

* Wydrukowano w: Powołani do świętości (seria „Karmel żywy”, t. 4), red. J. W. Gogola,

Kraków 2002, s. 119-135.

1 J. Kalinowski, Listy , wyd. Cz. Gil, t. I (cz. 1 — 1856-1872; cz. 2 — 1873-1877), Lu-

blin 1978; t. 2 (cz. 1 — 1878-1899, Kraków 1985; cz. 2 — 1900-1907, Kraków 1986); Dalej

= „L” z podaniem numeru listu według niniejszego wydania.

2 R. Kalinowski, Świętymi bądźcie! Konferencje i teksty ascetyczne , opr. Cz. Gil, Kraków

1987; Dalej = „Konf” z podaniem numeru konferencji i punktu według niniejszego wyda-

nia.

życia. Na ich podstawie można dokładnie prześledzić nie tylko duchowy

rozwój Świętego, ale także opracować syntezę jego doktryny, zwłaszcza

dotyczącą kierownictwa duchowego 3 . Wnikliwa analiza materiału źródło-

wego pozwala również stwierdzić, że zarówno w życiu św. Rafała jak i w

jego wskazaniach ascetyczno-duchowych życie eucharystyczne odgrywa

zasadniczą rolę.

1. Eucharystia w życiu św. Rafała Kalinowskiego

Na podstawie wymienionych wyżej źródeł biografowie niewiele potra-

fią dowiedzieć się o życiu eucharystycznym Józefa Kalinowskiego w okre-

sie jego młodości. Natomiast śledząc inne materiały można z dużym

prawdopodobieństwem stwierdzić, że umiłowanie Eucharystii zawdzięcza

on wychowaniu religijnemu w rodzinie, a zwłaszcza wpływowi starszej od

niego o siedem lat macochy Zofii Puttkamer. Miała ona wielkie nabożeń-

stwo do Serca Jezusowego, starała się być codziennie na Mszy św. i często

przystępowała do komunii 4 . Nie bez znaczenia było także wychowanie w

Instytucie Szlacheckim w Wilnie, jakie otrzymał Józef Kalinowski pod

czujnym okiem rodzonego ojca Andrzeja. Jednym ze zwyczajów tego za-

kładu były systematyczne lekcje religii oraz uczestnictwo we Mszy św. w

niedziele i święta 5 .

O tym owocnym wpływie wychowania w młodości wspomina nasz

Święty w liście do rodziny pisanym z Irkucka (21 VI/3 VII 1869). Czyta-

my tam następujące słowa: „Bijąc się w piersi, dzisiaj wyznać muszę, że

jeszcze niedawno przyszedłem do przekonania, że to co mam w sobie do-

brego, to głównie z domu wyniosłem, że istotnym skarbem jest dobre wy-

chowanie domowe” 6 .

Pomimo gruntownego wychowania religijnego, młody Józef Kalinow-

ski przeżył trwający około dziesięciu lat kryzys wiary, którego przejawem

było m.in. zaniedbanie życia sakramentalnego. Biografowie początek tego

kryzysu wiążą z rozpoczęciem studiów w Mikołajewskiej Szkole Inżynie-

————————

3 Zob. Cz. Gil, Wstęp , w: J. Kalinowski, Listy , t. I, cz. 1, dz. cyt., s. 31; P. P. Ogórek, Kie-

rownictwo duchowe w listach o. Rafała Kalinowskiego , w: Oblicza doskonałości chrześcijańskiej („Du-

chowość w Polsce”, t. 3), red. M. Chmielewski, Lublin 1996, s. 109-124.

4 Zob. Cz. Gil, O. Rafał Kalinowski 1835-1907 , Kraków 1984, s. 20.

5 Zob. tamże, s. 23-24.

6 L 118.

ryjnej w Petersburgu 7 . Natomiast o wyjściu z tego kryzysu pod wpływem

ukochanej siostry Marii, nasz Bohater tak pisze w liście do Ludwiki Młoc-

kiej (6 IX 1863): „[...] po 10 latach odstępstwa, wróciłem na łono Kościo-

ła: byłem u Spowiedzi i bardzo mi z tym dobrze; chwalę się przed Panią,

gdyż uważam ten zwrot mój w pojęciach religijnych, jako ważny wypadek

w życiu moim wewnętrznym” 8 .

To nawrócenie istotnie było czymś opatrznościowym, zważywszy na

fakt, że niebawem Józef został zesłany na Syberię za udział w organizacji

powstania styczniowego. Trudno przewidzieć, jak przeżyłby czas zsyłki,

gdyby nie rozbudzone na nowo życie religijne, zwłaszcza dowartościowa-

nie przez niego sakramentu pokuty i Eucharystii. Kilkanaście miesięcy od

swego nawrócenia pisząc z Tomska do swojej rodziny (5/17 XI 2864),

wyznaje: „Dzisiaj z rana byłem w kościółku tutejszym na Mszy św. Wiel-

kiego doznałem wzruszenia, płakałem jak dziecko; te wszystkie wrażenia,

których doznawałem w Wilnie, jakby się zjednoczyły w jedno. Jutro chcę

się wyspowiadać — i tak uzbrojony dalej ruszyć w drogę” 9 .

Wydaje się, że zasadniczym skutkiem tego nawrócenia było postawie-

nie w centrum życia duchowego Eucharystii, przeżywanej zarówno jako

ofiara Mszy św. jak i trwały Sakrament. Potwierdza to jego korespondencja

głównie z okresu zsyłki. Wielokrotnie ubolewa z powodu niemożności

uczestniczenia we Mszy św. Najczęściej spowodowane to było brakiem

kapłanów na terenach zesłania. Także później, gdy jako wychowawca Au-

gusta Czartoryskiego podróżował po Europie, często żalił się w listach z

powodu braku możliwości uczestniczenia we Mszy św. lub przynajmniej

nawiedzania Najświętszego Sakramentu 10 .

W sytuacji, gdy nie mógł zjednoczyć się z Chrystusem eucharystycz-

nym, duchową pustkę starał się zapełnić przede wszystkim modlitwą i

rozmyślaniem 11 . Dał temu wyraz we wzruszającym wyznaniu w liście do

————————

7 Zob. Cz. Gil, O. Rafał Kalinowski 1835-1907 , dz. cyt., s. 32-33.

8 L 38.

9 L 59; O tym samym pisze w L 61: „W Tomsku byłem na Mszy św. w kościele tutej-

szym; mocno byłem rozrzewniony, cały rok przeszły streścił mi się, te pierwsze wrażenia

nadprzyrodzonego światła, które mię oświeciło, te chwile żalu, skruchy i później spokoju,

które przebyłem u stóp ołtarzy. Wszystko to stanęło przede mną”.

10 Zob. np. L 306 (Mentona, 26/14 III 1875), L 378 (Davos, 25 VIII 1876), L 397

(Davos XII 1876).

11 „W oddaleniu od tych pomocy zbawiennych, ratowałem się modlitewką odpustową

za Kościół Święty...”. — L 252.

rodziny, napisanym zaraz po przybyciu do Tomska (12/24 XI 1864):

„Świat wszystkiego mię może pozbawić, ale zostanie zawsze jedna kry-

jówka dla niego niedostępna: modlitwa, w niej się da streścić przeszłość,

teraźniejszość i przyszłość w postaci nadziei. — Boże, jakim skarbem ob-

darzasz tych, co w Tobie swą ufność pokładają!” 12 .

Cenną dla niego praktyką była codzienna komunia św. duchowa, która

pozwalała mu nie tylko zachować wewnętrzną równowagę psychiczno-

duchową, ale także coraz bardziej jednoczyć się z Chrystusem. Wspomina

o tym w jednym z listów do najbliższych, pisanym z Usola (10/22 IX

1865): „[...] staram się co ranek duchownie łączyć z Chrystusem Panem, i

nieraz miewam chwile tak błogie, jak wtedy, kiedym w Wilnie z kościoła

św. Katarzyny coraz czystszym odchodził od Stołu Pańskiego” 13 .

Gdy znalazł się w stacji meteorologicznej Benedykta Dybowskiego w

Kułtuku, głód Eucharystii starał się zaspokoić m.in. odczytywaniem tek-

stów liturgicznych z mszalika 14 .

Potwierdzeniem autentycznej potrzeby zjednoczenia z Chrystusem

eucharystycznym u Józefa Kalinowskiego są te wzmianki w jego listach, w

których daje on wyraz swojej radości, a niekiedy także głębokiemu wzru-

szeniu w sytuacjach, kiedy życie sakramentalne staje się znów dostępne. O

codziennym uczęszczaniu na Mszę św. i częstym nawiedzaniu Najświęt-

szego Sakramentu z jednakowym entuzjazmem pisał zarówno w listach z

Syberii, gdzie ograniczenia pod tym względem były dość dotkliwe, jak i z

okresu późniejszego, gdzie tych ograniczeń zasadniczo nie było 15 . Radość

życia eucharystycznego nie była więc uwarunkowana sytuacją zewnętrzną,

ale wypływała z najgłębszego pragnienia jego serca.

Zwłaszcza w listach z Irkucka, gdzie na wygnaniu osiągnął względną

stabilizację, z radością donosi o możliwości codziennego uczęszczania na

poranną Mszę św., na nawiedzenie Najświętszego Sakramentu w ciągu

dnia, a także na różne nabożeństwa, jak godzinki czy śpiewanie litanii ma-

————————

12 L 60; Mając na myśli rozmyślanie, pisze: „Ta część praktyki religijnej najbardziej by-

ła przeze mnie zaniedbaną, przy rzadko mogącym się zdarzyć przystępowaniu do Przenaj-

świętszych Ciała i Krwi Zbawiciela, trzeba szukać pośredników do źródła pobożności, a do

porządku w rozmyślaniu [...] sam o własnych siłach dojść nie mogłem”. — L 75.

13 L 73; Nieco później (31 XII 1865/12 I 1866) tę samą praktykę opisuje w słowach:

„Posilony Komunią Duchowną wstaję z usposobieniem przyjmowania wszelkich wrażeń z

jednakowym spokojem, jednocząc się ciągle myślą z Bogiem”. — L 75.

14 Zob. L 164.

15 Zob. L 67, L 72, L 182, L 226.

ryjnej w maju 16 . Ponieważ przez jakiś czas mieszkał na plebanii, w pobliżu

kościoła, często korzystał z okazji, by wolny czas spędzać na adoracji Naj-

świętszego Sakramentu 17 .

Podobnie było w Permie, gdzie oczekiwał na decyzję władz carskich

odnośnie jego dalszych swoich losów. Pozbawiony życia towarzyskiego, do

którego przyzwyczaił się podczas pobytu w Irkucku, boleśnie odczuwał

samotność, potęgowaną tęsknotą za najbliższymi. Zgodnie z tym, co pisze

w liście do rodziny (13/25 VIII 1872) ratował się w tych utrapieniach „[...]

ucieczką do ołtarza, raz jeszcze w religii znajdując deskę ocalenia” 18 . W

kolejnym liście, dwa miesiące później, wyznał, że modlitwa, chodzenie do

kościoła, a zwłaszcza życie sakramentalne pomagało mu z poddaniem

przyjmować trudną dla niego sytuację i odczytywać w niej wolę Bożą.

Zrozumiałe jest więc, że cieszył się z bliskości świątyni katolickiej 19 .

Ten stan pełnego napięcia wyczekiwania na decyzję władz, łagodzony

jednocześnie głębokim zjednoczeniem z Chrystusem eucharystycznym,

trwał nadal w jego tułaczce. Podobnie, jak kiedyś w Irkucku, tak teraz w

Smoleńsku zamieszkał na plebanii, mając nieograniczoną wprost możli-

wość korzystania z kościoła. Zdając sprawozdanie swoim bliskim z tego,

jak i czym żyje na wygnaniu, Józef Kalinowski wielokrotnie zaznacza, że

codziennie rano uczestniczy we Mszy św., a zwykle potem w ciągu dnia

udaje się na dłuższe nawiedzenie Najświętszego Sakramentu, znajdując w

nim „jedyne wytchnienie” 20 . Toteż z wdzięcznością w sercu pisze do matki

(12 XI 1873): „Błogosławić więc tylko trzeba za te dary Boga i zdobyć się

na gorliwość w służbie Jemu i bliźnim” 21 .

Rok później, już jako wychowawca Augusta Czartoryskiego, gdy zna-

lazł się w Paryżu, w Marsylii i innych miejscowościach, wciąż odczuwał

analogiczny stan ducha. Z tonu jego listów wyraźnie przebija tęsknota za

samotnością na modlitwie i adoracją. Nie uciekał jednak od towarzystwa

ludzi, zwłaszcza gdy swym poziomem intelektualnym i kulturą osobistą

wnosili w jego życie jakieś wartości. Nieprzypadkowo zatem często w

swych listach odnotowuje przynajmniej sam fakt, że mógł być w kościele

————————

16 Zob. np.: L 102, L 106, L 137, L 146, L 166, L 174, L 185, L 187.

17 Zob. L 175.

18 L 195.

19 Zob. L 203; L 205.

20 L 240; zob. L 220, L 222, L 242, L 252, L 286, L 287.

21 L 249.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: