B20. CASABLANCA A KLASYCZNE KINO AMERYKAŃSKIE
CASABLANCA
Reżyseria: Michael Curtiz (wł. Mihaly Kertesz)
Scenariusz: Jules i Philip Epstein, Howard Koch wg sztuki Murray’a Burnetta i Joan Alison
Premiera: 27 listopada 1942
· Kulminacja stylu klasycznego kina hollywoodzkiego, dlatego że:
- wpisuje się w trzy systemy:
star system = Humphrey Bogart jako Rick Blaine (odszedł już od ról tanich gangsterów z początków kariery; nowy wizerunek: pierwszy w dziejach amerykańskiego kina „loser”, człowiek zawsze skazany na klęskę, noszący ją w sobie i mający świadomość nieuchronnej przegranej),
aktor = postać, nie odbiega od schematu, w jakim umiejscawiają go widzowie
studio system = Warner Bros, zlecenie określonego pomysłu scenariuszowego wybranemu reżyserowi (Curtiz był trzecim, któremu zaproponowano realizację, pozostali odmawiali)
genre system = krystaliczny melodramat, czyli przedstawiciel jednego z wytworów Hollywoodu, spełnia wszystkie 8 cech rytuału kina gatunku wg Altmana:
• dualizm (np.: zestawienie postaw Ricka i Laszlo, opozycja Ilsa – młoda bułgarska mężatka, której pomaga Rick)
• powtarzalność wszystkich elementów filmowych (na poziomie fabuły: tak jak w każdym melodramacie i tu obecna nieszczęśliwa miłość, żywot człowieka uzależniony od losu: wojny)
• kumulatywność (nagromadzenie stałych właściwości gatunku, wielkie namiętności, wielkie rozterki, wielkie wzruszenia)
• przewidywalność (wiemy, że nie będzie happy endu)
• nostalgiczność (celebrowanie mitów: outsidera, nieszczęśliwego kochanka)
• historyczność (film osadzony w konkretnej sytuacji historycznej, o czym informuje nas już pierwsza scena)
• symboliczność (scen – zabicie działacza Wolnej Francji pod wielkim plakatem marszałka Petaina, sformułowań: „Jeśli w Casablance jest grudzień 1941 roku, to która godzina jest w Nowym Jorku? [...] Założę się, że w Nowym Jorku śpią, że śpią w całej Ameryce”)
• funkcjonalność (porządkowanie świata, utrzymywanie obowiązujących reguł)
(o tych dwóch ostatnich będzie jeszcze szerzej w dalszej części)
- oprócz tego jako przedstawiciel stylu zerowego spełnia takie kryteria jak:
• czytelny wzór gatunku
• przezroczystość
• zrozumiałość
• sposób oświetlenia (wysoki i średni klucz oświetlenia)
• ustawienie kamery
• ujęcia – przeciwujęcia
to tyle ściśle na temat. Nie wiem na ile jest to to, o co chodzi, bo wykombinowałam to wszystko z notatek z poprzedniego roku. A teraz to, co znalazłam w lekturach podanych do tego zagadnienia i co – moim zdaniem - nie jest tak ściśle związane z tematem
FABUŁA
Bohaterowie: ILSA LUND, Szwedka (Ingrid Bergman)
RICK BLAINE, Amerykanin (Humphrey Bogart)
i... ten trzeci: VICTOR LASZLO, mąż Ilsy
kapitan RENAULT, major STRASSER, UGARTE, SAM
Rick Blaine spotyka w Paryżu piękną i tajemniczą dziewczynę – Ilsę Lund. Łączy ich miłość i umowa, że nie będą sobie zadawać pytań o przeszłość. Wojna zmusza kochanków do podjęcia decyzji o przyszłości: Rick (antyfaszysta) – musi opuścić Paris przed wkroczeniem Niemców. Ilsa decyduje się mu towarzyszyć, ale nie przychodzi na umówione spotkanie na dworcu i bohater wyrusza sam.
Po pewnym czasie kochankowie spotykają się ponownie – w Casablance, gdzie Rick prowadzi nocny lokal Rick’s Cafe Americain. Ilsa pojawia się tam z mężem (uciekinierem z obozu koncentracyjnego), aby spotkać się z człowiekiem, który ma im dostarczyć wizy na podróż do Lizbony, a stamtąd do USA.
Plany krzyżuje śmierć pośrednika, a wizy wpadają w ręce zszokowanego sytuacją matrymonialną Ilsy Ricka. Dochodzi do wyjaśnień: Ilsa w Paryżu uważała się za kobietę wolną (przekonana, że Laszlo zginął), otrzymała informację od męża tuż przed planowanym wyjazdem. Nie chciała zawiadamiać o tym Ricka w obawie przed potencjalnym desperackim krokiem, który mógłby go wtrącić w ręce Niemców.
Ilsa, przybywając do Ricka w celu odzyskania wiz grozi mu pistoletem, ale jej uczucie bierze górę nad lojalnością wobec męża i kochankowie padają sobie w ramiona. Ilsa nie chce się rozstawać z Rickiem po raz drugi, zdaje się na jego przedsiębiorczość i pragnie z nim wyjechać. On akceptuje ten plan i do ostatniej chwili utrzymuje pozory, ale w końcu wpakowuje ją do samolotu z mężem, udzielając Victorowi stosownych wyjaśnień, uwalniających jego żonę od podejrzeń o nielojalność. Sam zabiera się do działalności w Ruchu Oporu.
O CZYM JEST CASBLANCA?
Ø O przypadku, który decyduje o życiu człowieka i o miłości, która jest jedynym uczuciem dającym człowiekowi szczęście
Ale na tym nie koniec:
Ø O tym, jak powinien się zachować obywatel amerykański w obliczu nowych wydarzeń, czyli ideologiczny przekaz filmu: (jego wymiar symboliczny)
- film powstał po ataku na Pearl Harbor – USA angażuje się w wojnę
- USA nie może dłużej stać z boku wydarzeń, zachowując swą „splendid isolation” (zmiana postawy Ricka – z outsidera w działacza Ruchu Oporu): słowa Victora do Ricka: „Jeśli przestaniesz oddychać, umrzesz. Jeśli przestaniesz walczyć z wrogiem, umrze cały świat)
- miłość może poczekać, bo jest Sprawa, dla której każdy powinien się poświęcić
- przeciwstawienie Victora Rickowi (ten pierwszy otaczany czcią, poważaniem, podziwiany. Rick i Ilsa nie mogą być razem również ze względu na status jej męża – przy nim Blaine wypada co najmniej blado)
- przewartościowanie dawnych ideałów amerykańskich – koniec z outsiderami, ludźmi, którzy żyją dla siebie i uprawiają swoje poletko, teraz potrzebni są bohaterowie narodowi
Ø O tym, jak to niedobrze jest być Ilsą Lund, czyli ukryty przekaz filmu:
(tak jak mit, tak i film posiada swą strukturę głęboką, którą widzowie odbierają raczej na poziomie nieświadomym)
- Casablanca to historia ukarania kobiety, która złamała Prawo (=patriarchalne prawo), nie podporządkowała się mężczyźnie i stanowiła dla niego zagrożenie
- tradycja hollywoodzkiego kina domaga się ukarania kobiet na kształt Ilsy: femmes fatales, kobiet z przeszłością, które wprowadzają zamęt w życie mężczyzny
- po pierwsze: nie są lojalne wobec swoich mężczyzn (Ilsa wobec męża – i to dwukrotnie, drugi raz perfidniej, bo beztrosko planuje ucieczkę z kochankiem w Casablance; i wobec Ricka – w Paryżu) – naruszenie sakramentu małżeństwa i, co bardziej bolesne, zdruzgotanie męskiej dumy → nie tak świat jest poukładany, żeby to kobiety decydowały o tym, kiedy odchodzą i porzucają swoich partnerów
- po drugie: uczucie do nich odsuwa uwagę mężczyzn od Sprawy, która jest teraz najważniejsza (dlatego Laszlo praktycznie odsuwa od siebie żonę, a Rick rezygnuje ze związku z nią)
- Jaki z tego morał? Lepiej nie bawić się w bycie kobietą z przeszłością, bo jako taka nigdy się szczęścia nie zazna. Jeżeli natomiast nie będzie się chciało podporządkować Prawu, to kara będzie nieuchronna (to nie Ilsa decyduje o swoim losie, ale jej mężczyźni „rozliczają” się między sobą na lotnisku)
- widzowie wychodzą z kina utwierdzeni w podzielanym przez nich systemie wartości, dzięki czemu nadal mogą wierzyć w jego słuszność.
• Casablanca może być też interpretowana w kategoriach innych gatunkowych wytworów Hollywoodu okresu klasycznego:
- cechy westernu: Casablanca 1941 roku jako pogranicze, forpoczta cywilizacji
Rick bohaterem w typie wyjętego spod prawa (nie może albo nie chce wrócić do USA, rządzi się własnym kodeksem, niezależny indywidualista, swój lokal nazywa saloonem)
Victor jako typ szeryfa, klasyczny bohater pozytywny, tkwi w społeczności, której prawa akceptuje, walczy z bandytami=Niemcami, broni tradycyjnych wartości
Finałowy pojedynek Ricka z majorem Strasserem, kiedy ten pierwszy pozwala majorowi najpierw sięgnąć po broń, a dopiero potem zabija go dzięki celności i szybkości
- cechy czarnego filmu: charakterystyczny styl wizualny
a ponadto:
- cechy musicalu: duża ilość i istotne znaczenie dla fabuły filmu „numerów” muzycznych
Korzystałam z:
Grażyna Stachówna Pięćdziesiąt cztery lata oglądania „Casablanki” „Dialog” 1996, nr 7
Alicja Helman Dekonstruuję Casablankę „Kino” 1990, nr 3
Historia kina. Wybrane lata. Warszawa 1998
1
Alexa_89