DWUGŁOWY ORZEŁ I ZŁOTY SMOK - Chiny i Rosja.pdf - Artykuły i książki - bogg

Historia Rosji - serwis historyczny

Page 1 of 5

DWUGŁOWYORZEŁIZŁOTYSMOKChinyiRosja

[ MikołajMorzyckiMarkowski ]

Latem 1954 roku, pięć lat po utworzeniu Chińskiej Republiki Ludowej, władze

ZSRRotrzymaływiadomość,Ŝedochińskichszkółśrednich,wprowadzononowy

podręcznik historii. Na jednej z zawartych w nim map przedstawiono wszystkie

obszary, które kiedykolwiek wchodziły w skład państwa chińskiego. Na Kremlu

uznano to za przejaw roszczeń terytorialnych reŜimu Mao Zedonga, gdyŜ część

tych ziem znajdowała się w granicach ZSRR. Piętnaście lat później w

nadgranicznych starciach wojsk radzieckich i chińskich nad rzeką Ussurizginęło

kilkuset,amoŜenawetkilkatysięcyŜołnierzy.

W historiografii panuje słuszne przekonanie, Ŝe nabytki terytorialne kosztem

Rzeczpospolitejuczyniły Rosję mocarstwem europejskim. Wystarczy jednak rzut

oka na mapę, aby stwierdzić, Ŝe potęgę światową Moskwa zawdzięcza przede

wszystkimekspansjinawschód.JejpoczątkinaleŜyłączyćznawpółlegendarną

wyprawą na Syberię 840 wolnych Kozaków atamana Jermaka w 1582 roku, w

wynikuktórejw1598rokuRosjapodbiłachanatsyberyjski.

PierwszeniepewnewiadomościoChinachdotarłydoRosjidziękicarowiIwanowi

IVGroźnemu,którywroku1567wysłałKozakówzatamanamiIwanemPietrowem

i Burnaszem Jałyszewem na czele z pismem do "ludów nieznanych". Mieli oni

przekroczyćUraliopisaćziemieodBajkałudoPekinu.Posłowieutrzymywali,Ŝe

przewędrowawszy przez Wielki Step znaleźli się w bajecznie bogatych miastach

Mongolii. Władczyni tej krainy, niezwykle piękna kobieta, dzierŜąca władzę nad

Ŝelaznym kluczem do bram Cesarstwa Chińskiego, wyraziła zgodę na

przekroczenie muru chińskiego.Cesarz miał jednak nie przyjąć poselstwa, gdyŜ

Rosjanie nie wręczyli mu odpowiednio bogatych upominków. Wyprawa znalazła

zaskakującyepilogbezmałapół wiekupóźniej,gdyzapanowaniacaraMichała

FiodorowiczawpodobnąpodróŜwyruszyliKozacyIwanPietliniPietuńkaKazyłow.

Przedstawiony przez nich carowi opis państwa chińskiego, państwa nad Obią i

innych państw, ułusów zamieszkanych i koczowniczych oraz wielkiej rzeki Obi i

dróg jest uderzająco podobny do sporządzonego przez Pietrowa i Jałyszewa.

EwentualnepodejrzenieoplagiatmoŜnajednakodrzucić,gdyŜwyprawaz1618

rokuprzywiozłapismocesarskie,któregotreśćodczytanodopierow1675roku.

Cesarz zapraszał w nim rosyjskich posłów do Chin, proponując nawiązanie

stosunków handlowych. Dzięki tym szczęśliwym okolicznościom opis wyprawy z

1567rokumoŜemyuznaćzawiarygodny.

NapoczątkuXVIIwiekuRosjaniezajęliziemieporzekęJenisej,aw1652roku

załoŜylinadBajkałemmiastoIrkuck.Następniezaczętosystematycznąkolonizację

ziem nadamurskich. W przeciwieństwie do terenów syberyjskich, osadnictwo

rosyjskiewtymregioniesprowadzałosiędozakładaniakoloniiwojskowych.Status

prawny słabo zaludnionych przez plemiona myśliwskie Tunguzów, Gilaków i

Goldów terenów leŜących w bezpośrednim sąsiedztwie Chin był niejasny, lecz

rządząca tam od 1644 roku dynastia T'sing wysuwała roszczenia do całego

połoŜonegonadAmuremkraju.

ZzałoŜonegow1632rokuJakuckawiosną1643rokuwyruszyłoddziałKozaków

prowadzony przez atamana Wasyla Pojarkowa. Płynąc początkowo jednym z

dopływów Leny, wkrótce przekroczył Góry Stanowe, by rzeką Zieją dotrzeć do

Amuru.PłynączjegonurtemaŜdoujścia,KozacydotarlidoMorzaOchockiego,a

przebywszy je, powróciliw 1646rokuz olbrzymią ilościąfuterdo Jakucka.Jak

głosilegenda,cierpiącygłódoddziałŜywiłsięschwytanymitubylcamizplemienia

http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/chiny_rosja.html

2008-04-06

Historia Rosji - serwis historyczny

Page 2 of 5

Gilaków. Nie wiadomo, ile w tym prawdy, faktem jest natomiast, iŜ kilku

koczowników uprowadzono Ŝywcem i jako osobliwość przekazano w darze

wojewodziejakuckiemu.Ustaliłotowśródmiejscowychniezbytkorzystnąopinięo

Rosjanach,przezcowczasiekolejnejwyprawyJerofiejkiChabarowaw1649roku

tubylcywpaniceopuszczaliswojedomostwa,chroniącsięwniedostępnejtajdze.

Chabarowa nie interesowały jednak łowy na ludzi. Zmusił ich za to do uznania

zwierzchnictwacaraiskładaniamudaniny(główniewfutrach).PoniewaŜpodobne

opłaty tubylcy musieli wnosić do cesarskiego skarbca w Pekinie, znaleźli się w

trudnym połoŜeniu, z którego wybawiło ich dopiero przybycie regularnych

oddziałówchińskichw1652rokuiodwrótpobitychKozaków.

W drugiej połowie XVII wieku Rosjanie nie tylko nasilili penetrację obszarów

uznających dotychczas zwierzchnictwo Chin, lecz próbowali takŜe narzucić im

własnąadministrację.Wśródpowstającychnapograniczuwojskowychwarownina

czołowysunęłysięwówczasNerczyńsknadrzekąSzyłkąiAłbazinwgórnymbiegu

Amuru,stającsięwkrótkimczasiewaŜnymifaktoriamihandlowymi.Futra,będące

największym bogactwem kraju, przyciągały Rosjan na Daleki Wschód, lecz i

Chińczycyniezamierzaliznichdobrowolnierezygnować.

Nieświadomiwasaleimperium

Wszedłszy w bezpośrednie sąsiedztwo z Chinami, Rosja starała się nawiązać z

Pekinem formalne stosunki dyplomatyczne, ale kolejne poselstwa nie przynosiły

efektu.Etykietachińskiegodworuwymagałabowiem,abyposełobcegopaństwa

oddał cesarzowi dziewięciokrotny pokłon, za kaŜdym razem uderzając czołem o

ziemię.Oznaczaćtomiało,Ŝewładcakraju,zktóregoprzybyliposłańcy,uwaŜasię

za poddanego władcy Chin. Z tego powodu zakończyła się niepowodzeniem

pekińska misja Fiodora Bajkowa w 1652 roku. Towary, jakie poseł przywiózł z

Chin, skłoniły jednak cara do wysłania kolejnego poselstwa Ilji Pietrijewa. Tym

razem, mimo fiaska misji dyplomatycznej, nawiązano stosunki handlowe.

Karawany kupieckie z Rosji przywoziły głównie futra, a wywoziły złoto, drogie

kamienie i herbatę. Wkrótce do Nerczyńska zaczęli przybywać pierwsi kupcy

chińscy.

Rozwijającej się wymianie handlowej nie przeszkodziło rozpoczęcie przez

Chińczyków swoistej rekonkwisty w kraju nadamurskim. W roku 1658 wyparto

stamtądkilkusetKozakówOnufregoStiepanowa.ZburzonotakŜepodwóchlatach

oblęŜenia (16671669) twierdzę Ałbazin, co zagroziło władzy rosyjskiej na tych

terytoriach. W tej sytuacji kolejny poseł carski Mikołaj Spafarij przybył w 1676

roku do Pekinu z zadaniem nawiązania za wszelką cenę stosunków

dyplomatycznych z Chinami. Spełnił upokarzający rytuał i został dopuszczony

przed cesarski majestat. Niepoślednią rolę odegrało wsparcie jego starań przez

jezuitów,cieszącychsięnadworzechińskimduŜymiwpływami.Jegomisjamiała

teŜ inne powody. Z odczytanych wreszcie w 1675 roku (po 50 latach!) przez

Rosjan pism chińskich wynikało, Ŝe cesarz chiński uwaŜa cara Rosji za swego

wasala, a dary przywoŜone przez kolejne poselstwa za naleŜną mu daninę.

Nieporozumienieto,nieznanepaństwomtrzecim,atymsamymniezagraŜające

prestiŜowicarawEuropie,moŜnabyłoChińczykomwybaczyć,leczwyłącznieza

cenępowaŜnychustępstwhandlowych.Posełcarskimiałwięcwszelkimisposobami

zachęcićkupcówchińskichdohandluzRosją.Tymczasemnaaudiencjiucesarza

Spafarijusłyszał,ŜejeśliKozacybędądalejniepokoiligranicecesarstwa,tokupcy

rosyjscyniebędąwpuszczaninaterytoriumChin.

WtymczasieKozacyznowuzaczęlipobieraćodmiejscowychdaninęiumacniać

swojepozycjenadAmurem,odbudowującm.in.zniszczonyw1669rokuAłbazin.

Jednakpiętnaścielatpóźniejmiastoponowniezdobyłpiętnastotysięcznyoddział

armii chińskiej. Heroiczna obrona 450osobowej załogi kozackiej (straty

Chińczykówwyniosłypodobno2500ludzi)zakończyłasiękapitulacją.Oznaczałoto

tymczasowykrespanowaniaRosjannadAmurem.

http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/chiny_rosja.html

2008-04-06

Historia Rosji - serwis historyczny

Page 3 of 5

KlęskimilitarneibardzoniekorzystnydlaRosjistosunekpotencjałówwojskowych

terytoriównaDalekimWschodziestrzegłook.1000Kozakówskłoniłrządrosyjski

dowysłaniadoChinzmisjąpokojowąhr.Gołowina.W1689rokuzawarłonw

Nerczyńsku układ z Chińczykami, na mocy którego Rosja zrzekła się kraju

amurskiego.Kupcyrosyjscyotrzymaliwzamianprawonieograniczonegodostępu

do rynków chińskich. W czasie negocjacji rosyjski dyplomata dowiedział się od

posłów strony przeciwnej, Ŝe ich władcy uwaŜają się za prawowitych

spadkobierców wielkich chanów mongolskich i na przyszłość pozostawiają sobie

prawo Ŝądania zwrotu znacznie rozleglejszych obszarów. Były to jednak tylko

czczepogróŜki.

NapoczątkuXVIIwiekunaobszarzezachodniejMongoliiprzedewszystkimw

zamieszkanej przez Orjatów DŜungarii plemiona blisko spokrewnione z

Mongołami zjednoczyły się, tworząc potęŜny chanat, którego najdzielniejszy

władca Galdan (rządził w latach 16711697) podbił Kaszgarię, wschodni

Turkiestan, Tybet, a w lecie 1688 roku takŜe północną Mongolię. Wszystkie te

krainy w mniejszym lub większym zakresie uznawały wcześniej zwierzchnictwo

cesarzy chińskich, lecz zamieszkiwały je w większości wyznające islam ludy

tureckie.RosyjskapenetracjanadAmurembyładlaPekinudoprawdydrobiazgiem

wporównaniuzpermanentnąwojnątoczonądolatsześćdziesiątychXVIIIwiekuo

utrzymanie olbrzymich terytoriów Azji Środkowej. Wprawdzie konfrontacja

Państwa Środka z 50tysięczną konną armią dŜungarską zakończyła się w roku

1690klęskąchanaGaldananastepachMongolii,apółnocneksięstwamongolskie

(Chałchy) zostały wówczas formalnie wcielone do Chin, lecz zaŜarta wojna z

ChanatemDŜungarskimtrwałaaŜdoroku1759,kiedyChińczycypodbiliDŜungarię

iwschodniTurkiestan,tworzącznichprowincjęSinkiang,tj.NoweTerytorium.

Podstępnepartnerstwo

WtrakciewieloletniejwyczerpującejwalkiChińczykówoAzjęŚrodkowąRosjanie

stalisiędlacesarstwapartnerem,októregowzględyaprzynajmniejneutralność

wartobyłozabiegać.W1713rokunadWołgęprzybyłposełchiński,byzawrzeć

porozumieniezchanemKałmukówAjuką.Chciałuzyskaćjegopomocwwojniez

DŜungarami.Zdawał sobiejednaksprawę, Ŝe nicnieosiągniebezprzyzwolenia

Rosji,starałsięwięcoprzyjęcienadworzecarskim.Bezskutecznie.PiotrWielki,

pomnydawnychupokorzeńposłańcówrosyjskich,odpłaciłChińczykompięknymza

nadobne. Widząc jednak, Ŝe są skłonni do rozmów, w 1719 roku wysłał swych

przedstawicielidoPekinu.Cesarzprzyjąłichponoćsłowami:"Nicnaświecienie

zdołazakłócićnaszejprzyjaźnizPiotrem.Cesarstworosyjskieznajdujesiędalekoi

jest zimne. Wysłana tam nasza armia zmarzłaby. A rosyjska u nas nie

wytrzymałaby gorącego klimatu". Negocjacje nie przyniosły jednak większych

efektów.Poselstworosyjskiezajmowałosięprzedewszystkimhandlem,albowiem

w tej kwestii cesarstwo nie przestrzegało układu z Nerczyńska. Chińczycy

twierdzili, Ŝe jest inaczej, jedynym więc sukcesem rozmów była zgoda na

utworzeniekonsulaturosyjskiegowPekinie.

Negocjacje wkrótce wznowiono, tym razem z inicjatywy Pekinu. Powodem były

masowe migracje koczowników mongolskich, przenoszących swoje siedziby na

terytoriumRosji,cochroniłoichprzedchińskimiszykanamiiwysokimipodatkami.

WPekinieuwaŜano,ŜezgodaPetersburganatakiepraktykiświadczyorosnących

wpływach rosyjskich w Mongolii i stanowi realną groźbę oderwania tego

terytorium.WezwaniposłowiecarscyprzybylidoChinw1726roku.Początkowo

przyjęci niezwykle wystawnie i gościnnie, wkrótce stali się obiektem

niewybrednych nacisków Chińczyków. Upór rosyjskich dyplomatów nie moŜe

dziwić, gdyŜ Chińczycy Ŝądali nie tylko wydania "dezerterów" (jak nazywali

zbiegłych Mongołów), ale takŜe odstąpienia ziem syberyjskich aŜ po Tobolsk!

Poselstworosyjskie,choćstraszoneśmierciągłodowąwwięzieniu,niezgodziłosię

równieŜ,abypółnocnągranicęmiędzyobydwomapaństwamiwyznaczałbiegrzeki

Angary, i zaŜądało przeniesienia rozmów do granicznej osady Kiachta, na co

Chińczycy ostatecznie zgodzili się. Poruszeni rozmiarem chińskich roszczeń

http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/chiny_rosja.html

2008-04-06

Historia Rosji - serwis historyczny

Page 4 of 5

RosjanieprzystalinazaproponowanyprzezPekinprzebieggranicy,pozostawiający

Mongolię po stronie chińskiej. Był to wielki sukces dyplomatyczny Pekinu,

poniewaŜ układ zawarto w trudnej dla cesarstwa sytuacji militarnej, z czego

Rosjanie nie zdawali sobie sprawy. DŜungarzy osiągnęli wówczas szczyt potęgi

wojskowej, rozgramiając kolejno MandŜurów, Kazachów i pokrewne plemiona

północnomongolskie.

Panująca w Pekinie dynastia mandŜurska obawiała się utraty tronu. O trwodze,

jakąbudziliDŜungarzy,najlepiejświadczyfakt,ŜepozwycięskiejdlaChińczyków

bitwierzece,wktórejutonęło3tys.koczowników,nadanotytułksiąŜęcy,awjej

nurtcorokuwrzucanodaninęwsrebrze.

Rosjanie, z czasem coraz lepiej zorientowani w sytuacji Chin, z właściwą sobie

dalekowzrocznością zaczęli planować kolejne posunięcia polityczne. Warto

przywołać w tym miejscu raport Sawy Władysławicza, znawcy spraw chińskich,

wieloletniegoposłacarskiegowPaństwieŚrodka.JegoTajnainformacjaosilei

stanie cesarstwa chińskiego z roku 1731 jest kompendium ówczesnej wiedzy o

Chinach,atakŜeprojektemwyprawywojennejdlapodbiciakrajunajbogatszego

na świecie i posiadającego wszystkiego nadmiar. Władysławicz zwracał przede

wszystkimuwagęnafakt,Ŝe4mlnrządzącychMandŜurówbyłoznienawidzonych

przez200mlnChińczyków.Płynąłztegowniosek,ŜekilkazwycięskichdlaRosji

bitewdoprowadziłoby do wybuchuwojnydomoweji znakomicie ułatwiło podbój

Chin.

Planyteoczywiścieniezostałyzrealizowane,dziękiczemuhistorycychińscymogą

wiekXVIIIuznawaćzapomyślnydlacesarstwa.ZniszczenieChanatuDŜungarii,

zagarnięcie Turkiestanu, Tybetu i wielu innych ziem świadczyło o sile dynastii

mandŜurskiej, która zapewniła Chinom stulecie stabilizacji i szybkiego rozwoju

gospodarczego.StosunkizRosjąwtymokresieograniczałysiędopowracających

konfliktów handlowych, które doprowadzały do wściekłości dwór petersburski.

PrzyczynąpowaŜnychzadraŜnieńbyłynaogółwzględyprestiŜowe.Np.napismo

dotyczące spraw handlowych, w którym Rosjanie podkreślili wielkość swego

państwa,otrzymaliodpowiedź,Ŝesątobzdury,gdyŜnajpotęŜniejszenaświecie

jest cesarstwo chińskie. Wymiana podobnych listów kończyła się zwykle

zerwaniem przez Chińczyków na jakiś czas stosunków handlowych, co boleśnie

uderzałowstronęrosyjską.

SytuacjatagniewałaszczególnieKatarzynęII,którachoćzdawałasobiesprawęz

nierealności jakiejkolwiek większej akcji militarnej na Dalekim Wschodzie,

przyczyniła się do powstania Rozprawy o podjęciu wojny z Chińczykami. Ów

traktatzawierałplankilkuletniejkampaniiwojennej,poprzedzonejrówniedługimi

przygotowaniami.Cociekawe,jegoautorzalecałm.in.akcjępropagandowąwśród

plemionmongolskich,byskłonićjedoprzejścianasłuŜbęrosyjską.Wmanifeście

ogłoszonym w języku mongolskim zamierzano przedstawić cara jako gwaranta

swobódiprzywilejów,atakŜewezwaćdowspólnejwalkizdominacjąchińskąw

imiępotęgi...Czyngischana.

Postawchińskiegosukna

Konflikt graniczny rozgorzał na nowo dopiero w wieku XIX, kiedy gwałtownie

zmieniłasięsytuacjageopolitycznatakRosji,jakiChin.PaństwocarówbyłojuŜ

wówczasczołowymmocarstwemeuropejskim,aChinyweszływnajpowaŜniejszy

w swych dziejach kryzys, wstrząsane konfliktami wewnętrznymi (powstanie

Tajpingów 18511864) oraz klęskami w wojnach z państwami europejskimi

(zwłaszczadrugaitrzeciatzw.wojnaopiumowazWielkąBrytanią).

Rosjanie nie zamierzali oczywiście biernie przyglądać się rywalizacji innych

mocarstwowpływywosłabionychChinach.Naturalnymkierunkiemichekspansji

stały się terytoria nadamurskie, gdzie zresztą władza cesarzy chińskich sięgała

wówczas wyłącznie nominalnie. Najaktywniejszym rzecznikiem inkorporacji tych

http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/chiny_rosja.html

2008-04-06

Historia Rosji - serwis historyczny

Page 5 of 5

ziembyłMikołajMurawiow,którywtraktaciePrzyczyny,dlaktórychkoniecznejest

opanowanieujściaAmuruileŜącejnaprzeciwniegoczęściwyspySachalin,tudzieŜ

lewego brzegu Amuru zwracał m.in. uwagę na niebezpieczeństwo opanowania

DalekiegoWschoduprzezAnglikóworazwysuwałtezęokoniecznościposiadania

ujścia Amuru dla utrzymania władzy na Dalekim Wschodzie, a zwłaszcza na

Syberii.W1858rokuwAjgunpodpisanoukładzmiejscowymiprzedstawicielami

władzchińskich,oddającyRosjilewybrzegAmuruodArgunuaŜpoujścierzeki.

DwalatapóźniejporozumienieuroczyściepotwierdziłwPekiniecesarz,naktórym

RosjawymusiładodatkowozrzeczeniesięprawdoKrajuUssuryjskiego.

Ustalona wówczas granica rosyjskochińska praktycznie bez większych zmian

przetrwaładodziś.Naiwnebyłobyjednakstwierdzenie,Ŝeimperiumrosyjskienie

myślałoopowiększeniuswychdalekowschodnichterytoriów.Szczególniekuszący

byłprojektopanowaniazamieszkanejprzezludytureckieprowincjiSinkiang,którą

odlatdwudziestychXIXwiekuwstrząsałyantychińskiepowstania,aod1864roku

pozostawała praktycznie niezaleŜna od Pekinu. Przywódca tamtejszych

powstańcówJakubBegrozszerzyłswojewpływynaDŜungarięistarałsięnawiązać

kontaktyzbrytyjskimiwładzamikolonialnymi,abyzapewnićsobieichpomocw

walce z Chińczykami. Działania te wywołały powaŜne zaniepokojenie Rosji,

kończącejwłaśniepodbójpaństwśrodkowoazjatyckichchanatuChiwyiemiratu

Buchary(pisałemotymwMWnr5/2002).Cogorsza,JakubBegbyłwcześniej

dowódcą wojsk chanatu Kokandy, podbitego przez carat jeszcze w latach

sześćdziesiątych.JegoewentualnawspółpracazBrytyjczykamimogładoprowadzić

do powstania niezaleŜnego muzułmańskiego Turkiestanu Wschodniego,

zagraŜającegoobszaromrosyjskiejAzjiCentralnej.WielkaBrytaniawzamianza

broń i pieniądze uzyskałaby dostęp do bogatych rynków Buchary i KuldŜy.

Uprzedzająctakirozwójsytuacji,w1871rokuRosjaniewkroczylidoogarniętego

chaosem wojennym północnego Sinkiangu. Carski namiestnik Turkiestanu gen.

vonKaufmanpodjąłnawetdziałaniazmierzającedoaneksjiczęściprowincji.Jego

wysiłki napotkały jednak przeszkody, które najtrafniej opisał Polak, oficer w

słuŜbie rosyjskiej, znawca spraw azjatyckich Bronisław Grąbczewski: Cały ten

epizodzodleglejszejprzeszłości,[...],dosadniecharakteryzujestosunkirosyjskie.

OtowielkorządcaTurkiestanuśleposładoJakubBekazbogatymidarami,chcąc

zawrzeć z nim sojusz przyjazny, podnieść jego powagę przez autorytet Rosji;

oczywiścieczynitocelowo,gdyŜwolimiećzasąsiadasłabegochana,powolnego

swym Ŝyczeniom, niŜ potęŜne mocarstwo chińskie. Nie dość tego: synowi jego

daje schronienie i pensję, aby mieć zawsze w pogotowiu pretendenta na tron

DŜityszaruwraziezatarguzChinami.Jednocześnieztąakcjąinnyfunkcjonariusz

tego samego rządu rosyjskiego w Syberii Zachodniej dostarcza Chińczykom

wielbłądów,abymogliprzebyćGobiiopanowaćKaszgarię!

DozarzuceniaprzezRosjępomysłupodporządkowaniasobienietylkoMongoliii

Tybetu,aleiTurkiestanuWschodniego,przyczyniłsięwłaśniebrakkonsekwentnej

wizji politycznej. Wynikał on po części z braku odpowiedniego rozeznania

panujących w Chinach stosunków, ale był teŜ efektem przezorności w polityce

międzynarodowej. NierozwaŜna ekspansja w Chinach mogła z łatwością uwikłać

Rosję w konflikt z innymi państwami dąŜącymi do ugruntowania tam swych

wpływów, przede wszystkim z Wielką Brytanią. Rosjanie wycofali się więc z

Sinkianguw1881roku.Otym,jakniebezpiecznamoŜebyćrywalizacjaowpływy

na Dalekim Wschodzie, Rosja przekonała się natomiast dotkliwie juŜ w latach

19041905,gdyjejflotaiarmiazostałypobiteprzezsiłyjapońskie.

SkomentujnaForum

SerwisHistorycznyHistoriaRosji

http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/chiny_rosja.html

2008-04-06

DWUGŁOWY ORZEŁ I ZŁOTY SMOK - Chiny i Rosja.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: