Rozwój wielogłosowości w muzyce średniowiecznej Europy
1. Informacje wstępne:
ORGANUM- (łac.- narzędzie, instrument) - z początku krótka dwugłosowa wstawka pomiędzy jednogłosowymi częściami liturgicznymi.
Budowa wczesnego 2-gł. organum:
○ głos podstawowy (vox principalis, później - cantus firmus) – pochodził z chorału
○ głos organowy (vox organalis) dokomponowany do chorału - umieszczany nad głosem podstawowym
○ nota contra notam – termin używany, kiedy głosy miały jednakową rytmikę (później nazwa zmieniła się na punctum contra punctum – stąd pojęcie kontrapunktu).
Etapy rozwoju organum:
○ organum wczesne (IX-XI.) – (ośrodek francusko-włoski oraz angielski)
○ szkoła St. Martial z Limoges (I poł. XIIw.) [wym. Limoż]
○ szkoła Notre Dame w Paryżu - przełom XII/XIIIw. [wym. Notr Dam]
2. Rozwój organum:
ORGANUM WCZESNE- pierwsze zachowane przykłady pochodzą z „Podręcznika Muzycznego” z IX w.
○ ośrodek francusko-włoski
■ organum paralelne – głosy prowadzone w równoległych kwartach i kwintach
■ przykłady: “Micrologus”- Guido z Arezzo
○ ośrodek angielski
■ tu wykształciły się dwa nowe rodzaje śpiewów:
● gymel- 2 gł. śpiew w równoległych tercjach
● discantus- 2 gł. śpiew oparty na prowadzeniu głosów w ruchu przeciwnym
SZKOŁA ST. MARTIAL Z LIMONGES
○ rozwinęło się tu organum melizmatyczne
■ dolny głos- długie wartości rytmiczne
■ górny głos- melizmatyczny (większa ilość współbrzmień).
SZKOŁA NOTRE DAME – PARYŻ XII/XIII W
○ Leoninus - stworzył “Magnus liber organi”- (Wielka Księga Organum) - ok. 100 utworów dwugłosowych przeznaczonych na cały rok kościelny.
○ Perotinus:
■ przerobił dzieła Leoninusa
■ skomponował organa trzygłosowe
■ a także 2 organa czterogłosowe (organum quadruplum)
● “Viderunt omnes”- “Ujrzeli wszyscy”
● “Sederunt principes”- “Książęta siedzieli”.
3. Rozwój innych form wielogłosowości:
○ Klauzula (szkoła Notre Dame)
■ krótkie 2-4 głosowe fragmenty uzupełniające zbiór Magnus Liber Organi Leoninusa.
■ oparte na technice discantus (śpiew w ruchu przeciwnym).
○ Konduktus (szkoła Notre Dame)
■ 2- 4-głosowe,
■ wszystkie głosy pochodziły z inwencji kompozytora i posiadały ten sam tekst.
○ Motet – XIII wiek (ars antiqua)
■ geneza: m.in. organum melizmatyczne, gdzie głos melizmatyczny otrzymywał nowy tekst
■ przeważnie motet 3-głosowy o stałym układzie głosów
■ zróżnicowana tematyka
■ tekst przeważnie łaciński, ale również motety wielojęzyczne
■ izorytmia – powtarzanie identycznych formuł rytmicznych w tenorze.
Przygotowała Marta Potulska, 2011; spr. J.Krzyżak
KaC2009