Spis rzeczy Geografia ziemi Izraela 10 Ro�liny biblijne 14 Drzewa i krzewy 16 Biblijne zwierz�ta 18 Biblijne ptaki 20 Odkopywanie przesz�o�ci 28 Pismo 37 Archeologia i Stary Testament 41 Archeologia i Nowy Testament 58 Jak spisano Bibli� i jak sta�a si� jedn� ksi�g� 68 T�umaczenia i t�umacze 72 Wprowadzenie do Biblii 86 Ksi�gi Biblii 87 Rozumie� Bibli� 108 Religia Izraela 115 Przykazania 117 Posty i �wi�ta 119 Przybytek i �wi�tynie 123 Kap�ani, lewici i ofiary 126 Prorocy 128 Pomi�dzy Testamentami 131 Religia �ydowska: czasy Nowego Testamentu 133 Nauczanie Jezusa 136 Kult chrze�cija�ski w nowym Testamencie 138 6. Podstawowe nauczanie Biblii 141 7. Dom i �ycie rodzinne w Biblii 159 �ycie w rodzinie 161 Specjalne okazje 164 Ubranie i moda 169 Miasto i �ycie miejskie 174 �ycie na wsi 177 Budownictwo mieszkaniowe 180 Po�ywienie dla rodziny 184 �ycie towarzyskie 189 8. Postacie biblijne 193 9. Praca i stosunki spo�eczne w Biblii 217 Amatorzy, fachowcy i niewolnicy 218 Rolnictwo 219 Budownictwo, murarze i cie�le 222 Wyr�b odzie�y 225 G�rnictwo i obr�bka metali 227 Ceramika 229 Inne zawody 232 Medycyna 234 Kupiectwo i handel 237 Pieni�dze, wagi i miary 239 Rz�d i administracja 242 Edukacja 245 Wojna, bro� i wojownicy 247 Podr�e i transport 251 10. Miejsca biblijne 253 11. Narody i ludy w Biblii 279 Egipcjanie 280 Kananejczycy 284 Filistyni 287 Asyryjczycy 289 Babilo�czycy 291 Persowie 296 Grecy 298 Rzymianie 300 Inne narody 305 12. Atlas historii biblijnej 311 Pocz�tki: Stworzenie, potop i dalsze wydarzenia 312 �wiat Starego Testamentu 314 Patriarchowie: od Abrahama do J�zefa 316 Z Egiptu do Ziemi Obiecanej 318 Jozue, podb�j i S�dziowie 320 Pierwsi kr�lowie Izraela: Saul, Dawid i Salomon 322 Dwa Kr�lestwa 324 Wzrost pot�gi Asyrii 326 Inwazja babilo�ska 328 Wygnanie 330 Powr�t do Jerozolimy 332 Greckie imperium i kultura 334 Rzym i �wiat Nowego Testamentu 336 Nadzieja �yd�w 338 �ladami Jezusa 340 Zes�anie Ducha �wi�tego i rozw�j Ko�cio�a 342 Podr�e Paw�a 344 Indeks 346 Podzi�kowania 352 PRZEDMOWA Od prawie dw�ch tysi�cy lat Biblia prowadzi, inspiruje, pomaga i podnosi na duchu ludzi na ca�ym �wiecie. Obecnie jej si�a oddzia�ywania jest r�wnie wielka jak niegdy�, dzi�ki za� przek�adom na wsp�czesne j�zyki wiele os�b przeczyta�o j� po raz pierwszy. Wi�kszo�� czytelnik�w uwa�a jednak, �e opowie�ci biblijne dotycz� nieznanego kraju i s� osadzone w obcych realiach obyczajowych. Poza tym Pismo �wi�te nie jest jednolitym utworem, lecz stanowi zbi�r sze��dziesi�ciu sze�ciu ksi�g (opr�cz deuterokanonicznych), napisanych przez r�nych autor�w, dzieje za�, kt�re oni przedstawili, obejmuj� okres prawie dw�ch tysi�cy lat. Wszystko to sprawia, �e nie jest �atwo zrozumie� i obja�ni� Bibli�. Powstaj� nieuniknione pytania: kim byli opisani ludzie, kiedy �yli, gdzie mia�y miejsce przedstawione wydarzenia, czy wiadomo co� o autorach opis�w? Odpowiedzi na nie ma w�a�nie udzieli� Encyklopedia Biblii, kt�r� przet�umaczono ju� na trzyna�cie j�zyk�w, a jej ��czny nak�ad ponad pi�ciuset tysi�cy egzemplarzy rozszed� si� po ca�ym �wiecie. W rozdzia�ach dotycz�cych postaci, miejsc i termin�w biblijnych informacje zosta�y uj�te w porz�dku alfabetycznym, w innych za� maj� uk�ad tematyczny. Tekst jest cz�sto uzupe�niany ilustracjami. Do rozdzia��w o uk�adzie niealfabetycznym do��czono indeks, kt�ry u�atwia korzystanie z nich. Szczeg�ln� uwag� zwr�cono na przejrzysto�� tre�ci, a podane informacje s� dok�adne i zgodne z aktualnym stanem bada�. Starano si� unikn�� trudnego, specjalistycznego j�zyka, opisy za� uzupe�niono ilustracjami - ksi��ka zawiera oko�o pi�ciuset fotografi i rysunk�w. Wszyscy, kt�rzy uczestniczyli w powstaniu Encyklopedii, maj� nadziej�, �e u�atwi ona zrozumienie Biblii i jej przes�ania, a tym samym pozwoli mie� wi�cej przyjemno�ci i korzy�ci z lektury Pisma �wi�tego. UWAGI DO POLSKIEGO WYDANIA W tradycji chrze�cija�skiej rok narodzin Chrystusa jest uwa�any za cezur� dziel�c� dwie ery, czyli rok zerowy. Najnowsze badania wykaza�y, jednak �e Chrystus urodzi� si� sze�� lat wcze�niej ni� s�dzono. W Encyklopedii Biblii, chc�c ��czy� tradycj� z odkryciami naukowymi ostatnich lat, zwrot "przed Chrystusem" jest stosowany jako r�wnoznaczny ze zwrotem "przed nasz� er�'. Imiona, nazwy miejsc oraz cytaty podano wed�ug trzeciego wydania Biblii Tysi�clecia. Pragniemy zwr�ci� uwag�, �e niniejsza Encyklopedia jest dzie�em autor�w protestanckich, nie wszystkie zatem tre�ci tu podane s� zgodne z nauk� Ko�cio�a katolickiego. Odnosi si� to zw�aszcza do rozdzia��w: trzeciego - Dzieje Biblii - w kt�rym om�wiono wy��cznie wydania protestanckie ze szczeg�lnym uwzgl�dnieniem j�zyka angielskiego; czwartego - Rozumie� Bibli� - w kt�rym zgodnie z nurtem protestanckim przedstawiono i om�wiono tylko ksi�gi proto-, a pomini�to deuterokanoniczne Starego Testamentu; oraz sz�stego - Podstawowe nauczanie Biblii - zawieraj�cego has�a opracowane w duchu nauki protestanckiej. Ks. dr Bernard Polok KONSULTANCI David Clines, profesor nauk biblijnych, Uniwersytet Sheffield: rozdzia� 5 - Religia i kult w Biblii. John W. Drane, wyk�adowca nauk religijnych, Uniwersytet Stirling: Wprowadzenie do Biblii, Krytyka biblijna w rozdziale 4 - Rozumie� Bibli�. Margaret Embry: rozdzia� 9 - Praca i stosunki spo�eczne w Biblii (opr�cz Rz�d i administracja oraz Podr�e i transport). David Gillett: teksty w oparciu o s�owa Biblii w rozdziale 6 - Podstawowe nauczanie Bibli. Ralph Gower: rozdzia� 7 - Dom i �ycie rodzinne w Biblii. Colin Hemer, badania religijne dla Tyndale Library for Biblical Research: Grecy i Rzymianie w rozdziale 11 - Narody i ludy w Biblii; wsp�autor rozdzia�u 10 - Miejsca biblijne. Kenneth Kitchen, starszy wyk�adowca egipskiego i koptyjskiego w School of Archaeology and Oriental Studies, Liverpool University: Egipcjanie w rozdziale 11 - Narody i ludy w Biblii. Robin Keeley: Ksi�gi Biblii w rozdziale 4 - Rozumie� Bibli�. Alan Millard, starszy wyk�adowca j�zyka hebrajskiego i staro�yt- nych semickich, Liverpool University: rozdzia� 2 - Archeologia i Biblia, rozdzia� 11 - Narody i ludy w Biblii (opr�cz Rzymianie i Egipcjanie). Margaret Moore: materia�y badawcze w rozdziale 12 - Atlas historii biblijnej. Stephen Parish: Rz�d i administracja oraz Podr�e i transport w rozdziale 9 - Praca i stosunki spo�eczne w Biblii. John Paterson, profesor geografii na University of Leicester: Tarasowe zbocza wzg�rz Judei porasta winoro�l. Po wielu latach Geografia ziemi Izraela w rozdziale 1 - Kraina Biblii. tu�aczki po pustyni B�g przypro- wadzi� sw�j lud do �yznej krainy, Canon R. W. F. Wootton: gdzie winogrona i oliwki ros�y T�umaczenia i t�umacze w rozdziale 3 - Dzieje Biblii. w obfito�ci. 10 KRAINA BIBLII Geografia ziemi Izraela Biblia jest - zgodnie ze stwier- dzeniami w niej zawartymi - zapi- sem objawienia Boga cz�owiekowi; objawienia w konkretnym czasie i w konkretnym miejscu. Fakt, i� do zdarze� tych dosz�o na konkretnym obszarze, sprawia, �e trudniej jest je zrozumie� ko- mu�, kto mieszka w innym miejscu i czasie. Ukazanie rzeczywistych miejsc histor�� biblijnej ma zatem niezaprzeczaln� zalet�. Prawdziwa historia wymaga autentycznej lokalizacji. �wiadczy ona, bar- dziej wymownie ni� jakiekolwiek s�owa, �e Biblia nie jest zbiorem opowie�ci ludowych z jakiej� legendarnej krainy. Miejsca i lu- dzie Bibl�� byli realni, tak jak i realne by�o przyj�cie Boga. Dlaczego B�g wyznaczy� "naro- dowi wybranemu" ziemi� Izraela? By� to przecie� kraj ma�y, kraj- -korytarz le��cy na uboczu. Jego stolica - Jerozolima, to miasto trze- ciorz�dnej rangi w �wczesnym �wiecie, w kt�rym mo�na by�o zna- le�� kilka miast rzeczywi�cie wiel- kich. Izrael le�a� pomi�dzy dwoma kulturowymi centrami dawnego �wiata: Egiptem i Mezopotami�. Prowadzi�y przeze� g��wne szlaki handlowe, kt�rymi podr�owa�o wielu ludzi. Jednak fakt, �e przez Izrael przeje�d�a�o si� nawet nie za- trzymuj�c si� na d�u�ej, sprawia�, i� by�o to idealne miejsce do roz- powszechniania nowych idei czy objawie�. By� r�wnie� krajem, w kt�rym �atwo mo�na by�o do�wiad- czy� opieki Boga, Stw�rcy i Daw- cy. Od Niego zale�a�o zes�anie jak- �e wa�nych deszcz�w oraz ochrona przed plag� szara�czy i g�odem. W tym �wietle jaskrawe by�y �lady g�upoty czy chciwo�ci ludzkiej. Dodatkowo erozja gleby, obu- mieranie drzew i krzew�w, wysy- chanie studni, zmniejszenie plon�w - wszystko to by�o �wiadectwem, �e �le si� dzia�o w kraju, kt�ry mia� by� "mlekiem i miodem p�yn�cy". Bez wzgl�du jednak na powody kieruj�ce wyborem Boga, geografia Izraela b�dzie zawsze wa�na dla histor�� opowiedzianej w Bibl��. Struktura krainy Wi�kszo�� wydarze� histor�� biblijnej rozgrywa si� na bardzo ma�ym obszarze wschodniego wybrze�a Morza �r�dziemnego; na w�skim fragmencie l�du odgra- dzaj�cym morze od ogromnych obszar�w pusty� arabskich. �wiat morza i �wiat pustyni oddzielone s� "Urodzajnym P�ksi�ycem". Tak� bowiem nazw� nadano paso- wi �yznych ziem ci�gn�cych si� od Egiptu na po�udniu (z jego cywili- zacj�, kt�rej powstanie uwarunko- wa�y wody Nilu), przez teren z na- turalnymi opadami na wschodnim wybrze�u Morza �r�dziemnego, do �yznych ziem Mezopotam�� nawadnianych przez dwie wielkie rzeki: Tygrys i Eufrat. Na tle innych ziem Bliskiego Wschodu P�ksi�yc wyr�nia� si� urodzajno�ci� gleby. St�d te� za- wsze poci�ga� pustynne narody z po�udnia oraz narody z g�rzystej p�nocy. Sta�o si� to przyczyn� licznych najazd�w, przez co Izrael tak wiele razy w swej histor�� przechodzi� z r�k do r�k. �ydzi rzadko wyp�ywali na morza- zostawili to Fenicjanom. T�em...
jagaw7