Arystoteles - Zacheta do filozofii.pdf - Antyk - kama2e

ARYSTOTELES

„ Z A C H Ę T A D O F I L O Z O F I I „

( PROTEPTIKOS )

1. WST Ę P

Frg. 1. Protreptikos Arystotelesa napisany dla Temisona , króla Cypru, dowodzi, Ŝe nikt od niego nie

ma lepszych warunków dla oddania się filozofii; posiada bowiem wielkie bogactwa, tak iŜ moŜe łoŜyć

na to, a przy tym cieszy się dobrą sławą.

2. DOBRA MATERIALNE DLA LUDZI BEZ ZASAD I M Ą DRO Ś CI S Ą ZŁEM

Frg, 2 . [...] uniemoŜliwia im czynienie tego, co uwaŜają za swój obowiązek; widząc niepowodzenie

tych ludzi powinniśmy tego unikać i wierzyć, Ŝe szczęście nie więcej polega na zdobyciu dóbr

materialnych niŜ na właściwym usposobieniu duszy. Wszak nikt nie moŜe powiedzieć, Ŝe szczęśliwe

jest ciało ozdobione okazałym strojem, lecz raczej ciało zdrowe i w dobrej kondycji, nawet przy braku

wymienionych rzeczy. Tak samo, jeŜeli dusza jest wykształcona, to taką duszę i takiego człowieka

musi się nazwać szczęśliwym, a nie człowieka ozdobionego błyskotliwie rzeczami zewnętrznymi, ale

bezwartościowego. Nie uznamy teŜ za wartościowego konia, który ma złotą uzdę i kosztowną uprzęŜ,

ale złą naturę; cenimy raczej takiego, który jest stateczny.

Frg. 3 . Ponadto, gdy ludzie bezwartościowi zdobyli bogactwo, cenią je o wiele więcej niŜ dobra

duszy; a to jest w najwyŜszym stopniu haniebne. Tak jak człowiek stanie się pośmiewiskiem, jeŜeli

będzie gorszym od swoich sług, tak teŜ naleŜy uznać za nieszczęsnych tych, dla których majątek jest

waŜniejszy od ich własnej natury .

Frg. 4. To zgodnie z prawdą tak jest, bo jak mówi przysłowie, obfitość rodzi zuchwalstwo, a

ignorancja w połączeniu z władzą rodzi szaleństwo. Dla tych bowiem, którzy są w duszy źle

usposobieni, ani bogactwo, ani siła, ani piękno nie są dobrem; im więcej ich ktoś posiada, tym

bardziej i w większym stopniu szkodzą mu one, a mądrości nie przysparzają. Powiedzenie "nie dawać

dziecku miecza" znaczy "nie dawać złym ludziom.

Frg. 5. Wszyscy ludzie mogliby się zgodzić, Ŝe mądrość powstaje z wiedzy z poszukiwania rzeczy,

które filozofia umoŜliwia nam objąć; a więc powinniśmy bez wahania zająć się, filozofią.

3. CO MAMY NA MY Ś LI, GDY MÓWIMY O „FILOZOFII „ I STUDIOWANIU FILOZOFII

Frg. 6 . ..."filozofować" znaczy zarówno "zastanawiać się nad tym, czy powinniśmy filozofować, czy

nie", jak i "oddawać się filozoficznym dociekaniom"

4. WARTO ŚĆ WIEDZY FILOZOFICZNEJ DLA ś YCIA POLITYCZNEGO I

PRAKTYCZNEGO

Frg, 7 . Skoro zwracamy się do ludzi, a nie do istot wiodących boski Ŝywot, wobec tego trzeba dodać

do tych zachęt uwagi poŜyteczne w Ŝyciu politycznym i praktycznym; przedyskutujmy więc ten

temat.

Frg. 8. Rzeczy, w które jesteśmy wyposaŜeni do Ŝycia, jak np. ciało i to, co naleŜy do ciała słuŜą jako

pewnego rodzaju narzędzia, a posługiwanie się nimi jest niebezpieczne; ci bowiem, którzy się nimi

posługują w niewłaściwy sposób, uzyskują skutek odwrotny . NaleŜy przeto dąŜyć do zdobycia tej

wiedzy i posłuŜyć się nią w sposób właściwy; dzięki niej bowiem zrobimy dobry uŜytek z tych

wszystkich narzędzi. Musimy więc stać się filozofami, jeŜeli chcemy dobrze rządzić państwem i

poŜytecznie przeŜyć Ŝycie.

Frg. 9. Istnieją róŜne rodzaje wiedzy: jest taka, która tworzy w Ŝyciu rzeczy poŜyteczne, i taka, która

uczy, jak z nich korzystać; jeden [rodzaj wiedzy] jest słuŜebny, inny kierujący z tym drugim, jako

bardziej autorytatywnym, wiąŜe się prawdziwe dobro - JeŜeli zaś ten tylko rodzaj wiedzy zapewnia

poprawność sądów, posługuje się rozumowaniem j ujmuje dobro jako całość, a jest nią filozofia, która

moŜe się posługiwać wszystkimi innymi rodzajami wiedzy i kierować zgodnie z zasadami natury,

powinniśmy przeto usilnie zabiegać o to, aŜeby stać się filozofami, bo tylko filozofia zawiera w sobie

prawdziwe sądy i bezbłędną mądrość zlecającą, co naleŜy czynić, a czego mc naleŜy

5. ARGUMENTY ZACZERPNI Ę TE Z INTENCJI NATURY

Frg, 10. Wniknijmy teraz głębiej w nasz problem, a zaczynając od intencji Natury zbliŜymy się w ten

sposób do naszej zachęty.

Frg. 11. Wśród rzeczy powstających jedne powstają dzięki pewnego rodzaju myśli albo sztuce, np.

dom lub okręt (ich bowiem przyczyną jest pewna sztuka i proces myślowy) - inne natomiast powstają

nic dzięki sztuce, lecz z natury. Natura jest przyczyną zwierząt i roślin, i wszystkie tego rodzaju twory

powstają dzięki naturze. Ale teŜ i przypadkiem powstają pewne rzeczy; o tych bowiem rzeczach, które

nie powstają ani przez sztukę, ani z natury, ani z konieczności, mówimy, Ŝe powstają przypadkiem.

Frg. 12. Rzeczy, które powstały przypadkiem, nie powstały ze względu na coś, ani teŜ nie mają

Ŝadnego celu; natomiast w rzeczach, które powstały dzięki sztuce istnieje i cel, i przyczyna- zawsze

bowiem ten, kto posiada sztukę poda ci powód , dla którego napisał i w jakim celu to uczynił - i ten

cel jest lepszy niŜ to, co ze względu na niego powstało. Mam na myśli rzeczy, których sztuka jest

przyczyną z własnej natury, a nie z przypadku; naleŜałoby bowiem określić sztukę lekarską raczej

jako sztukę zdrowia niŜ choroby, architekturę zaś jako sztukę budowania domów, a nie ich burzenia.

Zatem wszystko, co jest według sztuki, powstaje z jakiegoś powodu, i to jest najlepszym tego celem;

natomiast to, co powstaje przypadkiem, powstaje bez celu. MoŜe wprawdzie powstać coś dobrego i

przypadkiem, ale jako Ŝe przypadkiem i ze względu na przypadek, nie jest dobre, poniewaŜ to, co

powstaje przypadkiem, jest zawsze nieokreślone.

Frg. 13. Ale to, co powstaje według natury, powstaje dla jakiegoś celu i jest zawsze tworzone dla

czegoś lepszego niŜ wytwór sztuki; natura bowiem nie naśladuje sztuki, lecz sztuka naturę, i sztuka

istnieje po to, by pomagać naturze i wypełniać luki przez nią pozostawione. Niektóre rzeczy wydają

się z natury doskonałe i nie potrzebują Ŝadnej pomocy, inne natomiast z trudem albo w ogóle nie są w

stanie pomóc sobie, jak np. przy powstawaniu; niektóre nasiona rozwijają się rzeczywiście bez opieki

niezaleŜnie od tego, w jaką glebę padną; inne potrzebują pielęgnacji rolnika; podobnie niektóre

zwierzęta same z siebie wywodzą swoją naturę, ale człowiek potrzebuje wielu zabiegów dla

utrzymania się, zarówno na początku, przy urodzeniu, jak i później, przy zdobywaniu poŜywienia.

Frg. 14. JeŜeli przeto sztuka naśladuje naturę, to z tego wynika, Ŝe jej wytwory powstają w jakimś

celu. Powinniśmy bowiem przyjąć, Ŝe wszystko, co powstaje właściwie powstaje w jakimś celu; tak

więc to, co jest piękne, powstało w sposób właściwy; i wszystko, co powstaje albo powstało, staje się.

piękne, jeŜeli proces ten przebiega zgodnie z naturą [tzn. normalnie], natomiast to, co jest niezgodne z

naturą [tzn. jest nienormalne] jest złe i przeciwne temu, co jest zgodne z naturą; powstawanie zgodne

z naturą, czyli normalne, dokonuje się w jakimś celu.

Frg. 15. MoŜna to zaobserwować na przykładzie kaŜdej naszej części; jeŜeli np. weźmiesz pod uwagę

powiekę,

zobaczysz, Ŝe nie powstała ona bez określonego celu, lecz po to, by pomagać oczom, Ŝeby umoŜliwić

im odpoczynek i zatrzymywać rzeczy mogące wpaść do oka. A więc powiedzieć, Ŝe coś powstało [z

natury] w jakimś celu i Ŝe powinno powstać w jakimś celu, to jedno i to samo; jeŜeli np. okręt

powinien być zbudowany w celu zapewnienia transportu morskiego, to i w tym celu został

zbudowany.

Frg. 16. A więc albo wszystkie zwierzęta powstały z natury i według natury, albo najlepsze i

najprzedniejsze spośród nich; tak samo gdyby ktoś sądził, Ŝe wiele zwierząt powstało niezgodnie z

planem człowiek; jasne jest przeto, Ŝe powstał z natury i podług natury.

Frg. 17 . JeŜeli zatem

1) cel kaŜdej rzeczy jest lepszy od

rzeczy (bo wszystko, co powstaje, powstaje w jakimś celu, a cel jest lepszy i najlepszy ze wszystkich

rzeczy), i

2) jeŜeli przez "cel naturalny" rozumiemy to, co w ciągłym procesie powstawania powstało jako

ostatnie; jeŜeli dalej

3) przyjmiemy, Ŝe (a) cielesna część człowieka jest utworzona najpierw, (b) duchowa część później,

i (c) Ŝe cel czegoś lepszego jest w pewnym stopniu zawsze późniejszy niŜ jego powstanie; jeŜeli dalej

4) przyjmiemy, Ŝe (d) dusza jest późniejsza od ciała i Ŝe (e) mądrość jest tym, co pojawia się na

końcu w duszy (widzimy bowiem, Ŝe jest to ostatnia zdolność, która powstaje w ludziach, i z tego

powodu starość rości sobie pretensję do tej jedynej z dobrych rzeczy) - wobec tego pewna forma

mądrości jest z natury naszym celem, a ćwiczenie się w niej jest ostateczną czynnością, ze względu na

którą powstaliśmy. Jasne przeto, Ŝe skoro powstaliśmy po to, aŜeby ćwiczyć się w mądrości i

poznawać, to równieŜ istniejemy w tym celu.

Frg. 18. A teraz moŜemy po prostu zapytać: dla których to spośród wielu istniejących rzeczy Natura i

Bóg 5 powołali nas do Ŝycia? Zapytany o to Pitagoras odpowiedział: "aŜeby oglądać niebiosa" i

dodawał, "Ŝe jest obserwatorem natury i w tym właśnie celu został powołany do Ŝycia".

Frg. 19. A gdy zapytano Anaksagorasa, w jakim celu ktoś chciałby wybrać istnienie i Ŝyć, dal taką

odpowiedź: "AŜeby oglądać niebiosa i gwiazdy, słońce i księŜyc", bo wszystko inne nic nie jest warte.

Frg. 20. Zgodnie z tym argumentem Pitagoras miał rację gdy twierdził, Ŝe kaŜdy człowiek został

stworzony przez Boga w tym celu, aŜeby poznawać i oglądać. Gzy jednak przedmiotem tego

poznania będzie świat, czy jakaś inna natura, to moŜe trzeba będzie rozwaŜyć później; a to, co

powiedzieliśmy, jest dostatecznym wnioskiem, bo jeŜeli mądrość jest naszym naturalnym celem,

ćwiczenie się w niej byłoby ze wszystkiego najlepszym.

Frg. 21. Dlatego inne czynności naleŜy wykonywać przez wzgląd na dobra istniejące w samym

człowieku, a te z nich, które są dobrem w ciele, przez wzgląd na dobro duszy; doskonałość moralną

powinniśmy rozwijać ze względu na mądrość, bo mądrość jest najwyŜszym celem, ;NajwyŜsze formy

myślenia. „ scala naturę ” jako hierarchia wartości

Frg. 22. RównieŜ i ta droga prowadzi do tego samego celu.

Frg. 23. Cała więc Natura jako posiadająca rozum niczego nie czyni na oślep6, lecz zawsze w jakimś

celu; odrzuciwszy przypadek troszczy się o cel w większym stopniu niŜ sztuki, bo te, jak wiemy są

naśladowaniem natury. PoniewaŜ człowiek z natury składa się z duszy i ciała, przy czym dusza jest

lepsza niŜ ciało, a to, co jest gorsze, musi zawsze być sługą tego, co lepsze, zatem ciało musi istnieć

ze względu na duszę. Przypuszczając, Ŝe dusza ma część rozumną oraz część nierozumną i Ŝe ta druga

jest gorsza, wnioskujemy, Ŝe część nierozumna istnieje ze względu na część rozumną. Rozum naleŜy

do części rozumnej; argumentacja ta zmusza nas do stwierdzenia, Ŝe wszystko istnieje z przyczyny

rozumu.

Frg. 24. Działalnością rozumu jest myślenie będące widzeniem przedmiotów myślowych, tak jak

postrzeganie przedmiotów widzialnych jest działalnością wzroku. Ze względu na myślenie i rozum

wszystkie inne rzeczy są poŜądane przez ludzi, poniewaŜ są poŜądane ze względu na duszę, a rozum

jest najlepszą częścią duszy, wobec tego wszystkie rzeczy istnieją ze względu na to, co jest najlepsze.

Frg. 25. Spośród myśli te są wolne, które mogą być wybierane dla nich samych, natomiast te, które

prowadzą do wiedzy dotyczącej czegoś innego, są podobne do niewolnic. To, co ma cel w sobie,

przewyŜsza zawsze to, co słuŜy jako środek do czegoś innego, a to, co jest wolne, przewyŜsza to, co

nie jest wolne.

Frg. 26. JeŜeli w naszym działaniu posługujemy się myślą, to mimo iŜ działająca osoba ma na

względzie swoją własną korzyść i z tego punktu widzenia rozpatruje swoje działanie, to jednak

poddaje się kierownictwu rozumu; posługuje się swoim ciałem jakby sługą i podlega przypadkowi,

ale zazwyczaj dobrze spełnia te czynności, którymi kieruje rozum, nawet wtedy, gdy większa część

działań została dokonana za pomocą ciała jako narzędzia.

Frg. 27. Czyste myślenie jest zatem lepsze i cenniejsze niŜ myślenie skierowane ku poszukiwaniu

pewnych korzyści. Czyste myślenie jest samo przez się bardziej cenne, a mądrość rozumu jest w tym

rodzaju myślenia najcenniejsza, tak jak w myśleniu dla działania najcenniejsza jest mądrość

połączona z praktyczną wnikliwością. A więc to, co dobre i cenne, zawarte jest przede wszystkim w

filozoficznych dociekaniach, ale oczywiście nie w kaŜdym rodzaju dociekań. Nie kaŜdy bowiem

rodzaj dociekań jest cenny w sensie bezwzględnym, lecz tylko taki, który dotyczy naczelnej i

kierującej światem zasady. Ten rodzaj myślenia jest ściśle złączony z filozoficzną mądrością i

słusznie moŜemy twierdzić, Ŝe jest to mądrość we właściwym znaczeniu

Frg. 28. Człowiek pozbawiony zdolności postrzegania i rozumu staje się podobny do rośliny,

pozbawiony tylko rozumu staje się podobny do zwierzęcia; natomiast człowiek w pełni obdarzony

rozumem staje się podobny do Boga.

Frg. 29. To, co nas róŜni od innych zwierząt, jest dostrzegalne w Ŝyciu podług rozumu, Ŝyciu, w

którym nic nie dzieje się przypadkiem, w którym nie ulegamy rzeczom o małej wartości. Wprawdzie

zwierzęta mają jakąś iskrę rozumu i roztropności, ale są zupełnie pozbawione

teoretycznej mądrości która jest przywilejem jedynie bogów; natomiast co się tyczy postrzeŜeń

zmysłowych i instynktu, są one w człowieku mniej dokładne i słabsze.

Frg. 30. To Ŝycie według rozumu jest rzeczywiście czymś, co nie moŜe być oddzielone od dobra i

powszechnie się uznaje, Ŝe się mieści w pojęciu dobra, gdyŜ człowiek dobry, który Ŝyje według

rozumu, nigdy nie ulega przypadkom losu, ale w większym stopniu niŜ inni jest wolny od tego, co

podlega losowi. Dlatego, jeŜeli odnosisz się z pewnym zaufaniem do tego Ŝycia, moŜesz być słusznie

dobrej myśli.

c) śycie kierowane przez filozofa jest moŜliwe

Frg. 31. Ponadto, poniewaŜ kaŜdy wybiera to, co jest moŜliwe do zrobienia i co jest poŜyteczne,

naleŜy przyjąć, Ŝe i w filozofowaniu obydwie te cechy odgrywają podobną rolę i Ŝe trudność w

opanowaniu filozofii jest czymś znikomym wobec ogromu jej uŜyteczności; to zaś, co łatwiejsze,

robimy z większą przyjemnością.

d) Istnieje wiedza o prawdzie i wiedza o doskonałości duszy

Frg. 32. Łatwo wykazać, Ŝe jesteśmy w stanie zdobyć wiedzę o tym, co sprawiedliwe i poŜyteczne, a

takŜe wiedze o przyrodzie i innej prawdzie .

Frg, 33. To, co wcześniejsze, jest zawsze lepiej poznawalne od późniejszego, a to, co lepsze z natury,

jest lepiej poznawalne od gorszego. Wszak wiedza interesuje się bardziej rzeczami określonymi i

uporządkowanymi niŜ ich przeciwieństwami i bardziej przyczynami niŜ skutkami. OtóŜ rzeczy dobre

są lepiej określone ń uporządkowane niŜ rzeczy złe, tak jak człowiek dobry jest lepiej określony i

uporządkowany niŜ człowiek zły; musi między nimi zachodzić ta sama róŜnica.' Ponadto rzeczy

wcześniejsze' są w większym stopniu przyczynami niŜ rzeczy późniejsze; gdy bowiem usunie się

wcześniejszej znosi się równieŜ i te, które z nich swój byt wywodzą: linie, jeŜeli się zniesie liczby,

płaszczyzny, jeŜeli się zniesie linie, ciała stale, jeŜeli się usunie płaszczyzny, a tak zwane "sylaby",

jeŜeli się usunie litery.

Frg. 34. JeŜeli przeto dusza jest lepsza od ciała, jest bowiem z natury bardziej uzdolniona do

kierowania i jeŜeli istnieją sztuki i nauki zajmujące się ciałem, mianowicie medycyna i gimnastyka

(uznajemy je bowiem za nauki i twierdzimy, Ŝe niektórzy ludzie je opanowali), to jasne, Ŝe i w

stosunku do duszy i jej doskonałości istnieje jakaś troska i sztuka, którą moŜemy opanować, skoro

jesteśmy zdolni do tego w stosunku do rzeczy, których nieznajomość jest większa a wiedza o nich

trudniejsza.

Frg. 35. Podobnie teŜ i w stosunku do natury; o wiele bardziej konieczna jest znajomość przyczyn

oraz elementów niŜ ich późniejszych następstw; te drugie bowiem nie naleŜą do najwyŜszych zasad i

pierwsze zasady z nich się nie wywodzą, lecz na odwrót, z pierwszych zasad i przez pierwsze zasady

wszystko powstaje oraz istnieje.

Frg. 36. Czy to bidzie powietrze, ogień, liczba, czy jakieś inne natury , które są przyczynami i

zasadami wszystkich innych rzeczy, jeŜeli ich nie znamy, nie moŜemy poznać tych rzeczy; bo jak

mógłby ktoś zrozumieć mowę, gdyby nie znał sylab, albo zrozumieć sylaby, gdyby nie znal liter ?

Frg. 37. śe więc istnieje wiedza o prawdzie i o doskonałości duszy, i Ŝe moŜemy ją zdobyć, niech

wystarczy to, co powiedzieliśmy na ten temat.

e) Mądrość jest największym dobrem, nawet wówczas, gdy jest nieuŜyteczna w praktycznym Ŝyciu

Frg. 38. To, Ŝe mądrość jest największym dobrem i najbardziej poŜytecznym ze wszystkich rzeczy,

stanie się jasne na podstawie dalszych wywodów; zgadzamy się wszyscy, Ŝe rządzić powinien

człowiek najlepszy i z natury swej najsilniejszy, dalej, Ŝe jedynie prawo jest rządcą i autorytetem,

prawo, które jest mądrością i wyrazem mądrej myśli

Frg. 39. A znowu co innego moŜe być dla nas wzorem i najdoskonalszą miara tego, co dobre, jeśli nie

mądry człowiek? Wszak to, co taki człowiek wybierze, jeŜeli wybór był dokonany zgodnie z jego

wiedzą, jest dobre, a przeciwne temu jest złe.

Frg. 40. Skoro wszyscy ludzie wybierają przede wszystkim to, co się zgadza z ich własną naturą

(sprawiedliwe Ŝycie wybierze człowiek sprawiedliwy, Ŝycie odwaŜne człowiek odwaŜny, Ŝycie

umiarkowane człowiek umiarkowany), tak teŜ mądry człowiek wybierze przede wszystkim mądre

myślenie, będące dziełem tej zdolności. Jasne więc, Ŝe według najbardziej autorytatywnej opinii,

mądrość jest największym spośród wszystkich dóbr.

Arystoteles - Zacheta do filozofii.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: