1907-09-08 Pascendi dominici gregis.pdf

Encyklika Ojca wi tego Piusa X

o zasadach modernistów

Do Patriarchów, Prymasów, Arcybiskupów, Biskupów i Ordynariuszy,

pozostaj cych w jedno ci i ł czno ci ze Stolic Apostolsk

Czcigodni Bracia, Pozdrowienie i Błogosławie stwo Apostolskie.

WST P

Cel wrogów Chrystusa Pana: zrujnowa królestwo Jezusa Chrystusa 1

1. Urz d pasania owczarni Pa skiej zlecony Nam przez Boga, mie ci w sobie przede

wszystkim ten obowi zek, wskazany przez samego Chrystusa, aby my jak najczujniej strzegli

przekazanego Ko ciołowi depozytu wiary, odrzucaj c "niezbo ne nowo ci słów" oraz zarzuty

rzekomej nauki 2 .

Ta za przezorno najwy szego pasterza była po wszystkie zgoła czasy niezb dn

Ko ciołowi Katolickiemu, gdy za spraw nieprzyjaciela rodzaju ludzkiego nigdy nie

brakowało m ów "mówi cych przewrotno ci" 3 , "pró nomównych i zwodzicielców" 4 ,

"bł dz cych i w bł d wprowadzaj cych" 5 . A wyzna musimy, e szczególniej w ostatnich

czasach wzrosła liczba takich nieprzyjaciół krzy a Chrystusowego, którzy za pomoc nowych

a podst pnych rodków usiłuj parali owa o ywcze działanie Ko cioła, a nawet, gdyby si

udało, doszcz tnie wywróci samo nawet królestwo Chrystusowe.

Dlatego te dłu ej milcze Nam nie wolno, aby ta wyrozumiało , której my u ywali,

spodziewaj c si ich powrotu do rozwagi, nie była nam poczytana za zapomnienie swego

obowi zku.

Ukryci nieprzyjaciele Ko cioła

2. Zwleka nam dłu ej nie wolno. Wymaga tego przede wszystkim ta okoliczno , i

zwolenników bł dów nale y dzi szuka nie ju w ród otwartych wrogów Ko cioła, ale w

samym Ko ciele: ukrywaj si oni - e tak powiemy - w samym wn trzu Ko cioła; st d te

mog by bardziej szkodliwi, bo s mniej dostrzegalni.

B dziemy wi c mówi , Czcigodni Bracia, nie o niekatolikach, lecz o wielu z liczby katolików

wieckich, oraz - co jest bole niejsze - o wielu z grona samych kapłanów, którzy wiedzeni

pozorn miło ci Ko cioła, pozbawieni silnej podstawy filozoficznej i teologiczne, przepojeni

natomiast do gruntu zatrutymi doktrynami, głoszonymi przez wrogów Ko cioła, zarozumiale

siebie mieni odnowicielami tego Ko cioła, i rozzuchwaleni liczb swych zwoleników

napadaj nawet na to, co tylko jest naj wi tszego w dziele Chrystusowym, nie oszcz dzaj c

nawet Osoby Boskiego Zbawiciela, któr ze wi tokradzk odwag sprowadzaj do

stanowiska prostego i ułomnego człowieka.

Atakuj wiar w jej najgł bszych korzeniach

3. Dziwi si tacy, dlaczego ich zaliczamy do nieprzyjaciół Ko cioła; nikt jednak nie b dzie

si dziwił, je eli - pomijaj c zamiary wewn trzne, których Bóg tylko jeden jest s dzi -

zapozna si z ich doktryn , z ich sposobem mówienia i działania. Zaprawd , nie odbiega od

prawdy, kto ich uwa a za nieprzyjaciół Ko cioła i to najbardziej szkodliwych.

Albowiem, jak to ju powiedzieli my, przeprowadzaj oni swe zgubne dla Ko cioła plany nie

poza tym Ko ciołem, lecz w nim samym: st d te niebezpiecze stwo ma swoje siedlisko

niejako w samych yłach i wn trzno ciach Ko cioła, ku tym pewniejszej szkodzie, im lepiej

oni go znaj . Nadto, przykładaj siekier nie do gał zi i latoro li, lecz do samych korzeni, to

znaczy do wiary i do jej ył najgł bszych. Dotkn wszy za tego korzenia nie miertelno ci,

szerz dalej jad po drzewie całym, tak i nie oszcz dzaj adnej cz stki prawdy katolickiej,

adnej takiej, której by nie starali si zarazi . Zreszt w zastosowaniu tysi cznych sposobów

szkodzenia, nikt ich nie przewy szy w zr czno ci i chytro ci: udaj bowiem na przemian to

racjonalistów, to katolików, i z tak zr czno ci , i łatwo mog wprowadzi w bł d ka dego

nieostro nego; e za s bezczelni, jak mało kto, nie wahaj si przed adnym wnioskiem,

który gotowi s przeprowadzi z cał moc i stanowczo ci . Doda tu jeszcze trzeba - co

najskuteczniej wła nie mo e uwodzi dusze - e prowadz tryb ycia nadzwyczaj czynny, e

nieustannie i usilnie oddaj si wszelkiego rodzaju studiom, i e bardzo cz sto s lud mi

surowych obyczajów. Wreszcie - i to odejmuje wszelkie nadziej opami tania - własne ich

doktryny tak ich urabiaj , e gardz wszelk powag i odrzucaj wszelkie w dzidło; a

urobiwszy sobie fałszywe sumienie staraj si wmówi w siebie, e prawdy umiłowaniem jest

to, co w istocie jest jego zarozumiało ci i uporem.

Trzeba ich zdemaskowa

Tak, mówi c prawd , spodziewali my si , e ludzie ci kiedy mo e si opami taj : w tym

celu traktowali my ich z pocz tku jako synów z wyrozumiało ci ; pó niej z surowo ci ;

wreszcie jakkolwiek z alem, uciekli my si do skarcenia publicznego. Wiecie jednak,

Czcigodni Bracia, jak dalece pozostało to bez skutku: na chwil zdawali si skłania czoło,

lecz je natychmiast jeszcze bardziej w gór podnie li. Zapewne, gdyby tylko o nich samych

chodziło, mogliby my mo e nie zwraca na to uwagi: idzie tu wszak e o bepiecze stwo

imienia katolickiego. Dlatego te nale y ju zaniecha milczenia, które dłu ej by si stało

win , aby okaza całemu Ko ciołowi, kim s w rzeczywisto ci ludzie, co tak le si

przeoblekaj .

4. e za modernistów (tak przecie zw si oni zwykle) najprzebieglejszy manewr polega

na tym, e nie przedstawiaj swych doktryn uj tych w powien porz dek i zebranych w pewn

cało , lecz jakoby rozproszone i oddzielone jedne od drugich, a eby uchodzi za chwiejnych

i niejako niestałych, gdy tymczasem s pewni i stanowczy: wypada, Czcigodni Bracia, zebra

najpierw te doktryny w jedn cało , wykaza zwi zek, który je ł czy, a eby nast pnie

wy ledzi przyczyny bł dów i wskaza na rodki na odwrócenie ich zgubnych nast pstw.

Plan encykliki

5. Aby za zachowa pewien porz dek w rzeczach tak pomieszanych, to przede wszystkim

nale y zauwa y , e ka dy z modernistów przedstawia niejako i ł czy w sobie wiele

osób, a mianowicie: i filozofa, i wierz cego, i teologa, i historyka, krytyka i reformatora.

Tych wszystkich musi pojedynczo rozró ni , kto chce dokładnie pozna ich system oraz

przenikn pocz tki, jak i nast pstwa ich doktryn.

MODERNISTA - FILOZOF

Zasada i fundament:

agnostycyzm (rozum nie wychodzi poza poznanie fenomenów, dlatego te nie mo na

pozna Boga)

6. Je eli przeto zacz od filozofa, to moderni ci upatruj cał podstaw filozofii religijnej

w tej doktrynie, któr zw agnostycyzmem. Wedle niego rozum ludzki jest całkowicie

zamkni ty w dziedzinie zjawisk, to znaczy tyle , co powiedzie : w tym, co jest widocznie, i

w takiej postaci, w jakiej jest widoczne; ani z prawa, ani z władzy przyrodzonej nie mo e on

wyj z tych granic. Dlatego nie jest mocen podnie si do Boga, ani pozna Jego istnienia,

nawet za pomoc rzeczy widzialnych. St d za wnioskuje si e Bóg nie mo e by w aden

sposób bezpo rednim przedmiotem wiedzy; co si za tyczy dziejów, to bynajmniej Bóg nie

mo e by uwa any za podmiot historyczny.

Je eli to przyj , łatwo ka dy zrozumie, co si stanie z teologi naturaln , z motywami

wierzenia, z objawieniem zewn trznym. To wszystko moderni ci odrzucaj zupełnie i

zaliczaj do intelektualizmu, miesznego wedle nich systemu, ju od dawna zamarłego. Nie

powstrzymuje ich to bynajmniej, e tak okropne bł dy były ju przez Ko ciół najwyra niej

pot pione. Albowiem Sobór Watyka ski tak postanowił: "Ktoby powiedział, e Bóg jeden i

prawdziwy, Stwórca i Pan nasz, nie mo e by na pewno poznany przyrodzonym rozumu

ludzkiego wiatłem, przez to co jest uczynione, niech b dzie pot piony" 6 . A tak e: "Ktoby

powiedział, e nie mo e to by , albo e nie wypada, i by człowiek miał by przez objawienie

Bo e pouczany o Bogu i o czci, jaka Mu ma by oddawana, niech b dzie pot piony" 7 . A

wreszcie: "Ktoby powiedział, e objawienie Bo e nie mo e by podane do wierzenia za

pomoc znaków zewn trznych, i e dlatego ludzie mog by skłaniani do wiary jedynie przez

wewn trzne prze wiadczenie ka dego lub natchnienie prywatne, niech b dzie pot piony" 8 .

Na jakiej za podstawie moderni ci przechodz od agnostycyzmu, który jest tylko prostym

stanem nie wiadomo ci, do ateizmu naukowego i dziejowego, który polega ju na

pozytywnym przeczeniu: na podstawie przeto jakiego prawa rozumowania, od tego, e si nie

wie, czy Bóg brał udział w dziejach rodzaju ludzkiego, czy te nie - przechodzi si do

wyja nienia tych dziejów z pomini ciem Boga zupełnym, jakby istotnie nie brał w nich

udziału - niech zrozumie, kto mo e. To przecie uznaj i za niewzruszone poczytuj , e

wiedza i dzieje maj by ateistyczne; w ich za granicach mo e by miejsce tylko dla zjawisk,

z wyrzuceniem zupełnym Boga i wszystkiego, co jest Bo e.

Co za nale ałoby s dzi na podstawie tej najniedorzeczniejszej doktryny o Naj wi tszej

Chrystusa Osobie, co o tajemnicach Jego ycia i mierci, co równie o Zmartwychwstaniu i o

Wst pieniu na niebiosa, zaraz to dokładnie zobaczymy.

Immanentyzm yciowy:

religia jest pod wiadomym uczuciem wynikaj cym z potrzeby czego boskiego

7. W rzeczywisto ci agnostycyzm stanowi w nauce modernistów zaledwie cz negatywn ;

cz pozytywna za zawiera si całkowicie w immanencji yciowej. Od jednej do drugiej

przechodz oni w ten sposób.

Religia, czy ona b dzie naturalna, czy nadprzyrodzona, na równi z ka d rzeczywisto ci ,

wymaga pewnego wyja nienia. Otó po usuni ciu teologii naturalnej, po zamkni ciu drogi do

objawienia przez odrzucenie motywów wierzenia, po zaprzeczeniu nawet zupełnym

wszelkiego objawienia zewn trznego, rzecz staje si zrozumiał , e na pró no szukamy

wyja nienia poza człowiekiem. Pozostaje wi c jedno: szuka go w człowieku samym; e za

religia nie jest w rzeczywisto ci czym innym, jego pewn form yciow , tote wyja nienie

powinno wła nie si znale w yciu człowieka. Na tym wła nie polega zasada immanencji

religijnej. Dalej, pierwsze niejako poruszenie wszelkiego objawu yciowego, do którego

zalicza si te i religia - wedle tego, co ju powiedziano - nale y zawsze upatrywa w pewnej

potrzebie czyli pobudce: pocz tki za same tego objawu, je eli ci lej mowa o yciu,

spoczywaj w pewnym poruszeniu serca, zwanym uczuciem. Tote , skoro przemiotem religii

jest Bóg, wypada wi c wnioskowa , e wiara, która jest pocz tkiem i podstaw wszelkiej

religii, powinna spoczywa w pewnym uczuciu wewn trznym, które znów, ze swej strony,

powstaje z pewnej potrzeby tego, co Boskie. A e ta potrzeba objawia si tylko w pewnych

okre lonych i odpowiednich warunkach, sama przez si wi c nie nale y do dziedziny

samowiedzy. W zasadzie spoczywa ona pod ni , czyli wedle wyra enia zapo yczonego od

filozofii modernistycznej, w pod wiadomo ci, gdzie s ukryte jej korzenie, dla ducha zupełnie

niedost pne.

Je eli si zapyta , w jaki sposób, od tej potrzeby bóstwa, któr człowiek ma sam w sobie

odczuwa , przechodzi si nareszcie do religii - na to moderni ci tak odpowiadaj : nauka i

dzieje zawarte s mi dzy dwoma słupami granicznymi; jeden z nich jest zewn trzny, a jest

nim wiat widzialny; drugi jest wewn trzny, a jest nim samowiedza. Gdy nauka i dzieje dotr

do jednego z nich nie mog ju posuwa si dalej, poza tymi bowiem granicami le y ju

niepoznawalne. Wobec tego niepoznawalnego, czy ono jest na zewn trz człowieka, poza

wiatem widzialnym, czy te ono ukrywa si wewn trz, w pod wiadomo ci, potrzeba bóstwa

w duszy skłonnej do religii, bez adnego poprzedniego aktu rozumowego - jak zapewnia

fideizm - wywołuje pewne specjalne uczucie. To uczucie ma to do siebie, e zawiera w sobie

sam rzeczywisto Bosk ju to jako przedmiot, ju to jako przyczyn wewn trzn i do

pewnego stopnia ł czy człowieka z Bogiem. To jest wedle modernistów wiara i w tak

rozumianej wierze pocz tek religii.

Poj cie Objawienia:

poj cie samou wiadomienia i objawienia s równoznaczne

8. Na tym jednak nie koniec filozofowania, czy raczej bredzenia. W powy szym bowiem

uczuciu moderni ci nie tylko upatruj wiar , lecz twierdz , e i objawienie ma swe miejsce

przy wierze i w wierze samej, takiej, jak oni j pojmuj . Có bowiem w rzeczywisto ci

pozostawia si objawieniu? Czy mo e nie jest to objawieniem, a przynajmniej podstaw

objawienia owo uczucie religijne, które si objawia w samou wiadomieniu? Czy nie jest

objawieniem tak e ukazanie si duszom, jakkolwiek jeszcze niewyra ne, Boga w tym uczuciu

religijnym? Dodaj te , e skoro Bóg jednocze nie jest przedmiotem i przyczyn wiary, to

objawienie jest zarówno od Boga, jak i przez Boga; to znaczy ma ono Boga zarówno jako

objawiaj cego, oraz jako objawionego. St d te , Czcigodni Bracia, to najniedorzeczniejsze

twierdzenie modernistów, jakoby ka d religi , zale nie od ró nego wzgl du pod którym jest

rozpatrywana, nale y uzna jednocze nie i za naturaln i za nadnaturaln . St d pomieszanie

przez nich znaczenia samowiedzy i objawienia. St d, wedle nich, prawo jakoby

samo wiadomo religijna okazywała si by zasad ogóln , całkowicie na równi b d c z

objawieniem, której ulega maj wszyscy, nawet najwy sza w Ko ciele władza, kiedy naucza

lub stanowi prawa w sprawie kultu i karno ci.

Konsekwencje historyczne:

zniekształcenie historycznych zjawisk (np. ycia Chrystusa)

9. Nie dałoby si atoli dokładnego poj cia o powstawaniu wiary i objawienia, jak je pojmuj

moderni ci, gdyby si nie zwróciło uwagi na jeden punkt wielkiej wagi, ze wzgl du na

konsekwencje historyczno - krytyczne, które oni z niego wyprowadzaj .

Abowiem niepoznawalne, o którym opowiadaj , nie przedstawia si wierze, jako co

oderwanego i nagiego; owszem, jest ono poł czone ci le z pewnym zjawiskiem, które

jakkolwiek by nale ało do dziedziny wiedzy lub dziejów, jednak e pod pewnym wzgl dem

przekracza ich granice. Takim zjawiskiem mo e by jakikolwiek objaw przyrody,

zawieraj cy w sobie co tajemniczego; mo e te nim by jaki człowiek, którego charakter,

czyny, słowa, zdaj si nie zgadza ze zwykłymi prawami dziejów. Wtedy za wiara,

poci gni ta przez niepoznawalne, tkwi ce w zjawisku, opanowuje całe zjawisko i przesi ka je

niejako własn sw ywotno ci . St d za wypływaj dwa skutki. Po pierwsze, pewna

przemiana zjawiska, mianowicie przez jego podniesienie, jego własn rzeczywisto , jakoby

dla lepszego dostosowania go, jako materii, do formy boskiej, jak mu wiara chce nada . Po

wtóre, zachodzi tu, je eli mo na tak powiedzie , rodzaj odmiany zjawiska st d pochodz cego,

e wiara, wyj wszy to z pod warunków czasu i przestrzeni, nadaje mu to przede wszystkim

wówczas, gdy idzie o zjawisko z przeszło ci, i to o tyle łatwiej, o ile ta przeszło jest

odleglejsza. Z tego podwójnego wypadku wyci gaj moderni ci dla siebie znów dwa prawa,

które po doł czeniu do trzeciego, zaczerpni tego z agnostycyzmu, tworz jakby podstawy ich

krytyki historycznej. Przykład wzi ty z osoby Chrystusa rzecz wyja ni. W osobie Chrystusa,

powiadaj , wiedza i dzieje nie znajduj nic poza człowiekiem. A wi c w imi prawa

pierwszego, opartego na agnostycyzmie, nale y z jego dziejów usun wszystko, co tylko

tchnie bóstwem. Dalej, na podstawie drugiego prawa dziejowa posta Chrystusa

przemieniona jest przez wiar ; a przeto nale y usun z Jego dziejów wszystko, co Go

wynosi ponad dane dziejowe. Wreszcie, ta jasna osoba Chrystusa została przez wiar

odmieniona; nale y wi c z Jego dziejów usun c nadto słowa, czyny - i w ogóle wszystko, to,

co bynajmniej nie odpowiada Jego charakterowi, Jego poło eniu, Jego wychowaniu, miejscu i

czasowi, w którym ył. Dziwnym wyda si , niew tpliwie, ten sposób rozumowania: taka jest

jednak krytyka modernistów.

"Wiara" modernistyczna:

religia jest owocem przyrody

10. Tak wi c uczucie religijne, które w sposób powy szy wytryskuje z ciemnych gł bin

pod wiadomo ci przez immanencj yciow , jest zarodkiem ka dej religii jako te gruntem

tego wszystkiego, cokolwiek było lub b dzie w religii. To uczucie, z pocz tku niewyra ne i

bezkształtne, powoli rozwin ło si pod wpływem onej tajemniczej przyczyny, od której ma

pocz tek, i równocze nie z post pem ycia ludzkiego, ktorego, jak powiedziano, przedstawia

niejako form . Tak powstały wszystkie religie, nawet nadprzyrodzona: s one, mianowicie,

prostym wypływem onego uczucia religijnego. Niech si nikt nie spodziewa, eby dla religii

katolickiej miał tu by wyj tek; stawia si j na równi ze wszystkimi innymi. Jej kolebk była

samo wiadomo Chrystusa, m a o najbardziej wybranym charakterze, któremu nie było i

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: