Współczesne społeczno-kulturowe koncepcje i teorie samobójstw.pdf

P R A C A P R Z E G L Ą D O W A

Włodzimierz Adam Brodniak

Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

Współczesne społeczno-kulturowe

koncepcje i teorie samobójstw

Contemporary social-cultural concepts and theories of suicide

Adres do korespondencji:

dr n. hum. Włodzimierz Adam Brodniak

Instytut Psychiatrii i Neurologii

ul. Sobieskiego 9, 02–957 Warszawa

tel.: (022) 458 26 59, 458 26 15

e-mail: brodniak@ipin.edu.pl

Streszczenie

Niniejsza praca jest kontynuacją artykułu opublikowanego w I tomie „Suicydologii” (2005 r.). Jej celem

jest opis najważniejszych współczesnych społecznych i kulturowych koncepcji oraz teorii samobójstw. Zo-

staną one przedstawione je w czterech perspektywach badawczych i teoretycznych.

Dwie perspektywy socjologiczne: według modelu społecznej integracji oraz według modelu moderniza-

cji lub zmian społeczno-ekonomicznych.

Dwie perspektywy kulturowe: według modelu wzorów i wartości danej kultury, norm etycznych i praw-

nych, postaw społecznych wobec samobójstwa oraz czynników ekonomicznych oraz według modelu

transmisji zachowań samobójczych przez mass media i kulturę masową.

Model społecznej integracji obejmuje koncepcje związane z wiekiem i cyklami życia, integracją rodzinną,

migracji i teorią integracji statusu.

W ramach modelu modernizacyjnego autor opisuje koncepcje wpływu na samobójstwa takich procesów,

jak: industralizacja, urbanizacja, edukacja i sekularyzacja oraz zmiana systemu społeczno-ekonomicznego.

W modelu kulturowych wyjaśnień zachowań samobójczych autor skupi się na roli socjalizacji według płci,

norm etyczno-prawnych, religii, różnic etnicznych (rasa czarna–rasa biała), spożycia alkoholu, bezrobo-

cia i koncepcji demograficznej — relatywnej wielkości populacji ludności w wieku produkcyjnym (RCS).

Model transmisji zachowań samobójczych zawiera teorię imitacji (naśladownictwa, powielenia, efektu

kuli śniegowej), teorię zróżnicowanej identyfikacji i koncepcję suicydalnych podkultur muzycznych.

Podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, czy jest możliwe stworzenie jednej integracyjnej, wieloczynnikowej

społeczno-kulturowej teorii samobójstw?

słowa kluczowe:

słowa kluczowe: samobójstwa, koncepcje/teorie społeczne, kulturowe

Suicydologia Tom 2, nr 1, 17–25

Towarzystwo Suicydologiczne

ISSN 1895–3786

www.suicydologia.viamedica.pl

Abstract

The paper being a continuation of the author’s earlier work published in Suicidology vol. 1. outlines major

contemporary social and cultural concepts and theories of suicide. They will be presented from four

research and theoretical perspectives.

Two sociological perspectives — in terms of: the model of social integration; and the modernisation or

socio-economic change model.

Two cultural perspectives — in terms of: the model of patterns and values of a given culture, ethical and

legal norms, attitudes towards suicide prevailing in the society, and economic factors and the model of

suicidal behaviours transmission via mass media and pop culture.

The social integration model includes concepts dealing with age and life cycle, domestic integration in

the family, migration and theory of status integration.

Under the heading of the modernisation model concepts will be described dealing with the influence

exerted on suicide by such processes as industrialisation, urbanisation, education and secularisation, as

well as transition of socio-economic systems.

słowa kluczowe:

SUICYDOLOGIA 2006, tom 2, nr 1

Explanations of suicidal behaviour in terms of the cultural model will be focused on the gender roles

socialisation, ethical and legal norms, religion, ethnic differences (white vs. black race), alcohol con-

sumption, unemployment, and a demographic conception of the Relative Cohort Size (RCS) in the popu-

lation in the productive age.

The model of suicidal behaviour transmission contains the imitation theory (the copycat and the snowball

effect), the differential identification theory, and a concept of suicidal musical subcultures.

Is it possible to construct a single integrative multifactor socio-cultural theory of suicide?

key words:

Wstęp

Model społecznej integracji

Pierwsze zdanie znanej powieści Lwa Tołstoja „Anna Ka-

renina” brzmi: „Wszystkie szczęśliwe rodziny są do siebie

podobne, każda nieszczęśliwa rodzina jest nieszczęśliwa

na swój sposób” (Tołstoj L. Anna Karenina, Przekł. K Iłła-

kowiczówna. Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 1997).

Ten literacki cytat znakomicie oddaje trudność i złożo-

ność ujęcia w formuły i modele określonych koncepcji

i teorii, które mają ambicje wyjaśniania ryzykownych ludz-

kich zachowań, takich jak nadużywanie alkoholu, narko-

tyków, leków, samouszkodzenia czy też bezpośrednie pró-

by odebrania sobie życia, które określa się jako próby

samobójcze, a w przypadku śmierci — jako samobójstwo.

Trawestując cytat Tołstoja — każde nieszczęście w posta-

ci samobójstwa jest nieszczęściem na swój sposób.

Po opublikowaniu pracy o kontrowersjach wokół socjo-

logicznych koncepcji samobójstw w poprzednim tomie

rocznika „Suicydologia” [1] w zebranej literaturze przed-

miotu znaleziono wiele interesujących informacji i wąt-

ków związanych ze współczesnymi społecznymi i kultu-

rowymi koncepcjami i teoriami zachowań samobójczych,

których nie opisano w poprzedniej pracy ze względu na

jej problematykę i zakres. Dlatego uznano za pożytecz-

ne kontynuację w rozszerzonej formie tego tematu

w obecnym artykule.

Wybrane koncepcje i teorie samobójstw przedstawiono

według schematu czterech perspektyw badawczych i teo-

retycznych opisanych we wcześniejszej pracy.

Są to następujące 4 perspektywy badawcze i teore-

tyczne: model społecznej integracji; model moderni-

zacji lub transformacji systemowej, które tworzą 2 po-

dejścia socjologiczne; model wzorów, wartości, postaw

społecznych, norm etyczno-prawnych i czynników

ekonomicznych w ramach danej kultury, model trans-

misji zachowań samobójczych przez mass media i pop-

kulturę, które stanowią dwa podejścia kulturowe.

Historyczne i klasyczne teorie samobójstw Durkheima

i Halbwachsa stanowiły punkt odniesienia oraz szero-

kiej oceny ich współczesnej wartości w pracy opubliko-

wanej w I tomie „Suicydologii”, dlatego tytuł obecnego

artykułu wyraźnie podkreśla jej zakres obejmujący tyl-

ko współczesne koncepcje i teorie zachowań suicydal-

nych, które powstały od połowy lat 60. ubiegłego wieku.

Twórcą modelu społecznej integracji w wyjaśnianiu fe-

nomenu samobójstw jest Emil Durkheim [2], a jednej

z jej wczesnych odmian jego uczeń Maurice Halbwachs

[cyt. za 3]. Autor odwołuje się do prac klasyków, aby

podkreślić ich ogromne pionierskie zasługi w dziedzi-

nie suicydologii.

Analizę współczesnych podejść badawczych i teoretycz-

nych do problemu samobójstw w odniesieniu do mode-

lu integracji społecznej należy zacząć od rozkładu natę-

żenia ich liczby i współczynników według wieku w okre-

sie całego cyklu życia człowieka i ich socjologicznych

uwarunkowań.

W krajach najbardziej rozwiniętych ekonomicznie, jak na

przykład Stany Zjednoczone, liczba i współczynnik sa-

mobójstw wśród mężczyzn zwiększają się z wiekiem, osią-

gając maksymalne wartości w grupie wiekowej od 75 rż.

Natomiast wśród kobiet notuje się ich największe natę-

żenie w średnim wieku (45–55 lat), a następnie zmniej-

szanie w starszych grupach wiekowych z największym

spadkiem ( decline ) w wieku 75 lat i później [4].

Zupełnie inny obraz podziału liczby i współczynników sa-

mobójstw według wieku obserwuje się w krajach mniej

rozwiniętych ekonomicznie, najczęściej po prostu bied-

nych, według nomenklatury Organizacji Narodów Zjed-

noczonych (ONZ) określanych jako kraje rozwijające się.

W badaniach Girarda [5], które obejmowały 49 krajów,

stwierdzono jednoznaczne związki między rozkładem

według wieku współczynników samobójstw a poziomem

rozwoju ekonomicznego. Im niższy poziom rozwoju eko-

nomicznego, tym większe jest znaczenie związków rodzin-

nych i pokrewieństwa w odniesieniu do ekonomicznych

funkcji rodziny, takich jak dziedziczenie pozycji zawodo-

wej czy ziemi (większa rola mężczyzn oraz ich synów jako

osób zabezpieczających i wspierających rodziców w okre-

sie starości, a jednocześnie większa wrażliwość i uzależ-

nienie kobiet od małżeństwa jako źródła ich tożsamości

i bezpieczeństwa materialnego). Problemy ze znalezie-

niem partnera, nieudane próby urodzenia syna czy bez-

płodność w małżeństwie prowadzą do większego ryzyka

zachowań samobójczych wśród kobiet.

W cytowanych badaniach obejmujących 49 krajów w pań-

stwach mniej rozwiniętych gospodarczo największe współ-

key words:

key words: suicide, social, cultural concepts/theories

Włodzimierz Adam Brodniak, Współczesne społeczno-kulturowe koncepcje i teorie samobójstw

czynniki samobójstw zaobserwowano wśród młodzieży

i młodych dorosłych w grupie 15–34-latków. W starszych

grupach wiekowych współczynniki te znacznie malały

— wraz z przejściem fazy kryzysu w relacjach z rodziną

i krewnymi w młodszym wieku następuje stabilizacja po-

zycji w danej rodzinie i w szerszym systemie pokrewieństwa.

W tych samych badaniach Girard stwierdził, że relacje

między wiekiem a samobójstwami zmieniają się w sto-

sunku do mężczyzn, gdy kraj jest w fazie szybkiego roz-

woju i zmian społeczno-ekonomicznych. Gwałtownie

zmienia się pozycja mężczyzn i kobiet. Większa orien-

tacja na osiągnięcia i wzrost znaczenia pracy w odnie-

sieniu do panującego bezrobocia, szczególnie dla męż-

czyzn, a także rosnąca niezależność ekonomiczna ko-

biet i dzieci wpływają na wzrost ryzyka samobójstw

wśród mężczyzn, których dominująca rola w społeczeń-

stwach tradycyjnych została znacznie osłabiona.

Te procesy powodują, że rozkład samobójstw według wieku

w krajach szybko rozwijających się upodabnia się do rozkła-

du według wieku zachowań samobójczych w krajach uprze-

mysłowionych, jak na przykład w Stanach Zjednoczonych.

W ciekawych badaniach [6] nad samobójstwami wśród

młodzieży Stack wykorzystał wiele socjologicznych

zmiennych na poziomie makrospołecznym, włączając do

nich przynależność do kościoła jako religijnego syste-

mu wsparcia, i obliczył, że każdemu spadkowi o 1% przy-

należności do kościoła (w tym uczestnictwa w religijnych

ceremoniach i organizacjach) towarzyszył wzrost

o 0,59% częstości samobójstw wśród młodzieży.

W innej pracy ten sam autor [7], badając rynek pracy w

kontekście bezrobocia młodych ludzi, które jest szczegól-

nie silnym negatywnym stresorem w tej grupie wiekowej,

dokonał także statystycznych obliczeń, z których wynika-

ło, że każdy 1% wzrostu stopy bezrobocia w grupie mło-

dzieży powoduje czy też koreluje z 0,11-procentowym wzro-

stem współczynnika samobójstw wśród młodych ludzi.

W wymiarze integracja–dezintegracja rodziny najczę-

ściej badano związki między rozwodami a ryzykiem za-

chowań samobójczych. W swoich badaniach Stack [8, 9]

potwierdził, że osoby rozwiedzione są poddane wpły-

wowi znacznie większej liczby czynników suicydogen-

nych niż osoby z populacji ogólnej. Na przykład grupę

tę charakteryzuje o 40% większa liczba przypadków de-

presji niż w grupie osób będących w związkach małżeń-

skich. Także wskaźnik umieralności jest wyższy w tej gru-

pie o 52% dla mężczyzn i o 43% dla kobiet.

Osoby rozwiedzione mają także znacznie więcej proble-

mów finansowych i charakteryzują się większym ryzykiem

nadużywania alkoholu, zwłaszcza w trakcie procesu roz-

wodowego. Osoby po rozwodzie bardzo często doświad-

czają głębokiego poczucia dezorientacji, wstydu, poczucia

winy i uogólnionego poczucia zranienia emocjonalnego.

Przegląd 132 studiów i 789 wyników badań [9] przepro-

wadzonych w latach 1880–1995 w Stanach Zjednoczo-

nych i wielu innych krajach dostarczył silnych dowodów

na pozytywną zależność między rozwodem a samobój-

stwami, które jednoznacznie potwierdziły się w przypad-

ku 77,9% wyników badań (615 z 789). W pozostałych

badaniach nie stwierdzono żadnych istotnych zależno-

ści, a nigdy nie zaobserwowano negatywnej korelacji.

W Austrii wśród osób rozwiedzionych współczynnik sa-

mobójstw wynosi aż 128,6 na 100 000 ludności, w po-

równaniu ze współczynnikiem 30,5 dla osób w związ-

kach małżeńskich.

Wskaźnik pogorszenia (COA, coefficient of aggravation ),

czyli stosunek współczynników dla osób rozwiedzionych

do osób w związku małżeńskim, dla Austrii wynosi 4,22,

czyli Austriacy po rozwodzie cechują się 4,22-krotnie

większym ryzykiem zgonu z powodu samobójstwa niż

ich partnerzy w związkach małżeńskich [10]. W Stanach

Zjednoczonych i w wielu innych krajach COA waha się

przeciętnie w przedziale 3–4 [9].

W dużych innowacyjnych badaniach przeprowadzonych

w grupie 203 437 białych mężczyzn obywateli amerykań-

skich w okresie 7 lat (1979–1985) — określanych jako „lon-

gitudinalne studium umieralności” ( longitudinal mortality

study ) z zastosowaniem wieloczynnikowej analizy regresji

oszacowano, że u rozwodników ryzyko śmierci samobój-

czej jest 2,36-krotnie większe niż u żonatych mężczyzn [11].

Na ocenę zależności między stopniem integracji rodzinnej

a ryzykiem zachowań samobójczych wpływa także liczba

dzieci, których posiadanie, zdaniem wielu badaczy, działa

prewencyjnie, zmniejszając prawdopodobieństwo próby

samobójczej. Nie ma wielu nowych studiów dotyczących

tego problemu, ale w badaniach Lestera [12] obejmują-

cych 29 krajów potwierdzono ten związek, gdyż większy

współczynnik urodzeń koreluje z mniejszym współczynni-

kiem samobójstw. Z kolei Pescosolido i Wright [13] od-

kryli, że średnia liczba dzieci nie ma związku ze współczyn-

nikiem samobójstw dla kobiet w młodym i podeszłym wie-

ku, ale jest pozytywnie skorelowana ze współczynnikiem

samobójstw wśród kobiet w średnim wieku.

Inne wymiary modelu społecznej integracji to imigracja

wewnętrzna i emigracja międzynarodowa. W przypad-

ku imigracji wewnętrznej dochodzi do zerwania wielu

związków z krewnymi, często częścią bliskiej rodziny,

współpracownikami, sąsiadami. W przypadku emigra-

cji poza granice kraju dołączają się jeszcze problemy

z językiem, zwyczajami, strojem, typem miejsca zamiesz-

kania czy nawykami żywnościowymi [14, 15].

W cytowanych badaniach Trovato i Jarvis [15] wyjaśnili,

że stopień wpływu migracji na częstotliwość samobójstw

zależy w znacznym stopniu od etnicznego pochodzenia

emigrantów.

Emigranci z katolickich krajów, takich jak Włochy, Por-

tugalia czy Irlandia, mają większe możliwości integracji

w swoich nowych lokalnych społecznościach i charakte-

ryzują ich silniejsze więzi międzyludzkie we wspólnotach

sąsiedzkich czy nawet własnych rodzinach niż emigran-

tów z krajów protestanckich — Anglii, Walii, Szkocji,

SUICYDOLOGIA 2006, tom 2, nr 1

Niemiec — i niekatolików ze Stanów Zjednoczonych,

którzy cechują się znacznie mniejszą integracją społeczną

i są bardziej narażeni na ryzyko zachowań samobójczych.

Do modelu społecznej integracji należy też znana teo-

ria integracji statusu Gibbsa i Martina z 1964 roku [16].

Warto w skrócie przedstawić jeden z interesujących

aspektów tej teorii dotyczącej konfiguracji podwójnego

statusu kobiety jako żony i matki w relacji do rynku pra-

cy oraz jego związku ze współczynnikami samobójstw

zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn.

Badania nad teorią integracji statusu koncentrują się

głównie na zmianach stopnia uczestnictwa kobiet w ryn-

ku pracy (FPLF, female participation in the labour force )

Na przykład w Kanadzie wartość FPLF wzrosła z 19,3%

w 1931 roku do 52% w 1981 roku [17].

Analiza serii czasowych zakresu uczestnictwa kobiet

w rynku pracy i samobójstw w latach 1948–1963 w Sta-

nach Zjednoczonych, w okresie relatywnie małego

udziału kobiet w rynku pracy, wykazała, że FPLF wią-

zało się ze wzrostem współczynników samobójstw w rów-

nym stopniu wśród mężczyzn i kobiet. Natomiast w la-

tach 1964–1980, gdy kobiety się emancypowały i ich

udział w rynku pracy znacznie się zwiększył i stał się w

sensie społecznym czymś oczywistym i powszechnym,

status kobiet wyrażony wskaźnikiem FPLF nie był już

dłużej związany z ich samobójstwami, ale był pozytyw-

nie skorelowany z samobójstwami mężczyzn.

Taką prawidłowość zaobserwowano w Stanach Zjedno-

czonych, ale w cytowanych badaniach Trovato i Vos [17]

w Kanadzie w 1971 roku wskaźnik FPLF był pozytywnie

związany z samobójstwami zarówno kobiet, jak i męż-

czyzn, a w 1981 roku, gdy wskaźnik FPLF znacznie się

zwiększył, nie był już skorelowany z samobójstwami ko-

biet ani mężczyzn.

Trzy wskaźniki modernizacji — rozmiar telefonizacji,

edukacji i urbanizacji — wybrali do swych badań Pope,

Danigelis i Stack [19]. Było to studium długoterminowych

trendów w latach 1900–1975 w 20 krajach, którego wyni-

ki wykazały, że w 1/3 krajów współczynniki samobójstw

wzrosły, w 1/3 zmniejszyły się, a w pozostałej części nie

stwierdzono wpływu wskaźników modernizacji na współ-

czynniki samobójstw. Autorzy sugerują, że te różnice

mogły wynikać z różnych faz procesów industrializacyj-

nych, urbanizacyjnych i sekularyzacyjnych w wybranych

krajach i różnych faz procesów integracyjnych lub dezin-

tegracyjnych w wymiarze społecznym i psychologicznym.

W Polsce Maria Jarosz jest autorką teorii opisanej

w pracy autora opublikowanej w I tomie „Suicydolo-

gii” o wpływie szybkiego rozwoju industrializacji,

zwłaszcza w jej pierwszych fazach, na osłabienie więzi

społecznych i rozpadzie tradycyjnych wartości we

wspólnotach wiejskich, który prowadzi do znacznego

wzrostu ryzyka samobójstw wśród ludności regionów

wiejskich, co znajduje potwierdzenie w polskich staty-

stykach Głównego Urzędu Statystycznego (GUS)

wskazujących, że w latach 1979–2005 roku współczyn-

niki samobójstw na wsi były średnio o około 20% wy-

ższe niż w miastach [20, 21]

Warto też wspomnieć o bardzo nowatorskiej teorii zmia-

ny społeczno-ekonomicznej Wilkinsona i Israela [22],

jednak nie zostanie ona teraz opisana, ponieważ także

przedstawiono je w pierwszym artykule.

Problemy wpływu rozwoju edukacji i sekularyzacji na roz-

miary zachowań samobójczych były przedmiotem kilku

interesujących studiów. Gillis [23] w historycznych bada-

niach dotyczących okresu 1852–1914 we Francji stwierdził,

że im wyższy wskaźnik alfabetyzacji, tym większe są współ-

czynniki samobójstw. Autor krytycznie odniósł się do tych

wyników, gdyż sam wskaźnik alfabetyzacji nie wyjaśnia tej

zależności, a jest efektem szerszych procesów zmian kul-

turowych, w tym sekularyzacyjnych, w społeczeństwie fran-

cuskim, związanych z wczesnymi fazami industrializacji

i wzrostem nasilenia zarówno zachowań agresywnych

i ogólnie przemocy, jak i towarzyszącego im wzrostu nasi-

lenia zachowań autoagresywnych w skali całego społeczeń-

stwa wynikających z dezintegracji więzi społecznych i osła-

bienia mechanizmów kontroli społecznej w pierwszym

okresie szybkiej industrializacji.

W badaniach obejmujących 3018 hrabstw w Stanach

Zjednoczonych dotyczących lat 1975–1977 Kowalski,

Faupel i Starr [24] wykazali pozytywną korelację mię-

dzy wykształceniem a samobójstwami, ale dalsza anali-

za w ramach tych samych badań zweryfikowała te wyni-

ki, ponieważ ta zależność jest prawdziwa tylko dla oko-

ło 1/3 najbardziej zurbanizowanych badanych hrabstw.

Natomiast Stack [25] odniósł się do procesów wzrostu

wskaźników wykształcenia i sekularyzacji we współcze-

snych społeczeństwach z perspektywy różnic etnicznych.

W Stanach Zjednoczonych każdy rok edukacji białych

Model modernizacyjny

Tak jak w przypadku modelu integracji społecznej, także

początek analiz naukowych na temat wpływu procesów

modernizacyjnych na częstość samobójstw w różnych kra-

jach, zwłaszcza w krajach Europy Zachodniej, datuje się

od publikacji fundamentalnej pracy Emila Durkheima [2].

We współczesnych badaniach problemu zależności między

procesem uprzemysłowienia a samobójstwami jednoznacz-

nie potwierdza się wcześniejsze sugestie i obserwacje doty-

czące negatywnego oddziaływania zwłaszcza pierwszej fazy

szybkiej industrializacji na wzrost współczynników samo-

bójstw.

Simpson i Conklin [18] w swoich badaniach obejmują-

cych 71 krajów stwierdzili po pierwsze, że wskaźnik in-

dustrializacji wynoszący 0,83 i więcej tworzy grupę

państw o najwyższym rozwoju ekonomicznym, a po dru-

gie, że ta grupa państw silnie i konsekwentnie wiąże się

z wyższymi współczynnikami samobójstw.

Włodzimierz Adam Brodniak, Współczesne społeczno-kulturowe koncepcje i teorie samobójstw

mężczyzn zmniejsza ich obarczenie ryzykiem samobój-

stwa ( odds of suicide ) o 2%, a wśród Amerykanów po-

chodzenia afrykańskiego przeciwnie, każdy kolejny rok

edukacji zwiększa ryzyko samobójstwa o 8%. Stack su-

geruje, że wiąże się to z procesami dyskryminacji mniej-

szości narodowych, których przedstawiciele mimo lep-

szego wykształcenia są gorzej wynagradzani i mają wię-

cej trudności w karierze zawodowej, co zwiększa ich

poczucie frustracji i dyskryminacji zwłaszcza w kontek-

ście ich sukcesów w uzyskaniu wyższego poziomu edu-

kacji; w efekcie prowadzi to do zwiększenia ryzyka wy-

stępowania zachowań samobójczych.

— kobiety szybciej rozpoznają u siebie oznaki kryzysu

i słabiej zaprzeczają takim alarmowym sygnałom, jak na

przykład depresja, niż mężczyźni [28–30];

— kobiety są bardziej niż mężczyźni skłonne do poszuki-

wania profesjonalnej pomocy, w tym także kontaktowa-

nia się z ośrodkami interwencji kryzysowych w przypad-

ku wystąpienia myśli i tendencji samobójczych [27];

— kobiety mają bardziej elastyczne umiejętności radze-

nia sobie z problemami, co jest spowodowane spełnia-

niem przez nie podczas całego życia większej liczby ról

w porównaniu z mężczyznami [5, 27];

— mężczyźni w procesie socjalizacji internalizują war-

tości związane ze współzawodnictwem, impulsywnością,

agresywnością, byciem „twardym” i silnym, sprzyjające

zgonom samobójczym [30, 31];

— historycznie i współcześnie kobiety zawsze miały mniej-

szy dostęp do śmiercionośnej technologii — broni, mate-

riałów wybuchowych, trucizn przemysłowych itp. [32];

— niepowodzenie związane z wypełnianiem pierwszej

dorosłej roli mężczyzny (sukces ekonomiczny) jest bar-

dziej widoczne i indywidualnie bardziej dotkliwe niż nie-

powodzenie związane z realizowaniem pierwszej doro-

słej roli kobiety (sukces w relacjach społecznych i part-

nerskich), które jest mniej widoczne społecznie i rela-

tywnie mniej dotkliwe indywidualnie, ponieważ istnieją

duże szanse pozytywnej zmiany tej sytuacji z powodu

przeciętnie większego zakresu społecznych relacji w sen-

sie ilościowym i jakościowym wśród kobiet w porówna-

niu z mężczyznami [5];

— kobiety wykazują bardziej negatywne postawy wo-

bec śmierci samobójczej i jej mniejszą akceptację, a bar-

dziej pozytywne wobec prób samobójczych niż mężczyźni

[27, 31, 33];

— poziom religijności, w której zawiera się wiele do-

datkowych środków radzenia sobie z problemami, łączą-

cy się z negatywnymi postawami wobec samobójstwa,

jest znacząco wyższy wśród kobiet [6, 32];

— wskaźniki nadużywania alkoholu wśród kobiet są prze-

ciętnie 5-krotnie niższe niż wśród mężczyzn [27, 33, 34].

Koncepcje wyjaśnienia zachowań samobójczych w kon-

tekście norm etycznych i prawnych, której autorami są

Mäkinen i Boldt, przedstawiono w cytowanej już pracy

opublikowanej w I tomie „Suicydologii” [1].

Większość badaczy tradycyjnie traktuje religię jako element

modelu społecznej integracji. Autor niniejszej pracy uwa-

ża, że istota wpływu religii na zachowania samobójcze wiąże

się w większym stopniu z systemem wartości i postaw wo-

bec samobójstwa niż z zakresem integracji społecznej, mię-

dzyludzkich więzi i kontroli społecznej, chociaż odgrywają

one także znaczną rolę. Dlatego teorię religijnej sieci ( reli-

gious network theory ) Pescosolido [36] umieszczono w kul-

turowym modelu zrozumienia samobójstwa.

Autorka tej teorii podkreśla, że wpływ religii na samobój-

stwa zależy od specjalnych kontekstów. Po pierwsze, wią-

że się ze stopniem urbanizacji oraz wielkością i liczbą reli-

Model kulturowych norm, wartości

i postaw społecznych

Ocena i funkcjonowanie norm społecznych i kulturo-

wych, zwłaszcza religijnych, etycznych i prawnych, ich

uczenie się w procesie socjalizacji oraz rola oczekiwań

w ramach systemu wartości i przekonań znajdują się

w samym centrum teorii kulturowych samobójstw.

Zachowania samobójcze są kształtowane i realizowane

w ramach stylów życia dominujących w określonych społe-

czeństwach i kręgach kulturowych, które są behawioralnym

wyznacznikiem zinternalizowanego oraz akceptowanego in-

dywidualnie i w skali społecznej systemu norm i wartości.

W pracy opublikowanej w poprzednim tomie „Suicydo-

logii” opisano kilka takich koncepcji i teorii, które au-

tor w zarysie przypomni, ale z rozszerzeniem gamy czyn-

ników kulturowych i ekonomicznych wpływających na

częstość i zmienność samobójstw.

Jednym z bardzo interesujących zagadnień w statystyce

dokonanych samobójstw jest występująca na całym świe-

cie znaczna przewaga liczby i współczynników samo-

bójstw popełnionych przez mężczyzn w stosunku do

kobiet, wyrażająca się średnią proporcją w skali świata

3,6 do 1, a w Polsce nawet 5,5 do 1. Jedynym wyjątkiem

są Chiny, gdzie w regionach wiejskich kobiety częściej

popełniają samobójstwa (proporcja 1,3 do 1), co wyni-

ka prawdopodobnie z restrykcyjnej rządowej polityki

reprodukcyjnej ograniczającej liczbę urodzeń do 1 dziec-

ka w rodzinie, częstych aborcji, a nawet zabijania uro-

dzonych już dziewczynek i preferowanie urodzeń chłop-

ców w związku z chińską tradycją, której wpływ jest szcze-

gólnie silny w regionach wiejskich.

Znaczne różnice liczby zgonów samobójczych między

kobietami i mężczyznami wynikają zdaniem Stacka [26]

ze znacznych różnic w procesach socjalizacyjnych mię-

dzy płciami, których skutkiem jest następujących

10 czynników warunkujących i wyjaśniających znacznie

niższe współczynniki samobójstw wśród kobiet:

— kobiety mają większy system społecznego oparcia

i korzystają z niego w sytuacjach kryzysowych częściej

niż mężczyźni [27];

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: