Arkadia jako kraina szczęśliwości w literaturze
Arkadia - kraina wiecznej szczęśliwości, harmonii i dostatku – niedoścignione marzenie człowieka. Na przestrzeni wieków motyw szczęśliwych krain był niejednokrotnie różnie pojmowany i kreowany wciąż na nowo. Elementem łączącym wszystkie wyobrażenia Arkadii jest tęsknota za doskonałością niezależnie od tego czy było to marzenie o doskonałych czasach, doskonałych miejscach, czy doskonałym życiu.
Tęsknotę za światem idealnym przelewano na papier już w starożytnych czasach. Wizja Arkadii jako krainy szczęśliwości została stworzona przez Wergiliusza, starożytnego poetę rzymskiego. Prawdziwy obraz ubogiej i skalistej starożytnej krainy geograficznej zamienił na fikcyjną sielankową krainę.
Arkadyjski topos raju utraconego odnajdujemy również w kulturze chrześcijańskiej, która stała się odrębnym nurtem europejskiej sztuki. W Starym Testamencie odnajdujemy opis raju, krainy idealnej, bez chorób i śmierci, gdzie człowiek żyje w dostatku korzystając z dobrodziejstw przyrody. Nie jest to jedyny obraz świata doskonałego w Biblii, jest nim również Ziemia Obiecana ofiarowana przez Boga, kraina obfitości, szczęścia i wolności. Długoletnia wędrówka, pełna przeszkód i trudów do niej Mojżesza prowadzącego lud wybrany, odzwierciedla nam jak upragnionym przez Izraelitów miejscem była owa Ziemia Obiecana.
Dzięki Wergiliuszowi Arkadia zyskała nieśmiertelną sławę, i stała się motywem, który pojawiał się w literaturze na przełomie kilku epok.
W czasach renesansu, gdy panował rozkwit gospodarczy, a uprawianie roli zaczęło być dochodowym zajęciem, wizja arkadyjskiego życia związana była z życiem wiejskim. Twórczość poetów epoki odrodzenia krążyła wokół pochwały świata naturalnego. Harmonia i piękno przyrody stanowiły tło dla zachowań i postaw ludzkich.
W „Pieśni Świętojańskiej o Sobótce” Jana Kochanowskiego już pierwszych wersach „Pieśni Panny XII” odnajdujemy wieś spokojną, wieś wesołą. Utwór ten jest pochwałą życia na wsi, gdzie człowiek żyje uczciwie i szczęśliwie. Autor ukazuje nam obraz sadów pełnych owoców, pasiek ociekających miodem, symbolizujących obfitość i dostatek wiejskiej krainy.
Tutaj każdy dzień niesie za sobą poczucie bezgranicznej radości, czyniąc życie człowieka niemal arkadyjskim bytowaniem.
W okresie romantyzmu spotykamy się ze wzorem polskiej Arkadii w dziele Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz”. Poeta ukazuje nam utraconą Arkadię – „kraj lat dziecinnych” – Soplicowo, miejsce odizolowane od świata, które otacza wspaniały krajobraz pełen pól, sadów, łąk i lasów.
Głównym miejscem szczęśliwego i spokojnego życia rodzinnego jest dom, którego mieszkańcy jak i goście wiodą wolne od pracy dni, spędzane na przechadzkach po nadniemeńskiej okolicy, wystawnych ucztach, polowaniach i grzybobraniach. Bardzo ważnym elementem jest tu także kult tradycji, umiłowanie wolności, a także staropolska gościnność, która zapewnia ład i porządek, dzięki czemu każdy z gości ma poczucie bezpieczeństwa i szczęścia.
Soplicowo dla Mickiewicza jest miejscem upragnionym, niemalże świętym i niestety nieosiągalnym dla emigranta i wygnańca.
Arkadyjskość egzystencji odnajdujemy również w pozytywistycznej powieści - „Lalce” Bolesława Prusa. Codzienne życie arystokracji pozbawione jest wszystkiego, co jest zwykłe i prozaiczne, a autor porównuje je do „wiecznego święta”. To beztroskie życie składało się z zajęć lekkich i przyjemnych: przyjęć, spacerów, wizyt w teatrze, bali i koncertów. Widzimy tu obraz arystokracji pogrążonej w całkowitej bezczynności, która żyje z dnia na dzień – radośnie rozkoszując się swoim próżniactwem. Prus ukazując nam obraz arkadyjskiej egzystencji tej warstwy społecznej nie żałuje ironii i kpiny.
Tęsknotę za Arkadią odnajdujemy również w okresie Młodej Polski. Epoka ta przesycona krytycyzmem wobec cywilizacji współczesnej i wobec form ówczesnego życia społeczno – politycznego zaowocowała tzw. dekadentyzmem, który pełen był pesymizmu. Schyłkowe nastroje doprowadziły do poszukiwania nowych wartości i miejsc, które pozwoliłyby zapomnieć o dominującym katastrofizmie.
Ponownie wieś stała się miejscem upragnionym, tym razem dla zrezygnowanych dekadentów pragnących odnaleźć ukojenie dla swej znękanej duszy. Tą tęsknotę za wsią – ostoją spokoju i harmonii – ukazuje nam Stanisław Wyspiański w „Weselu”. Widzimy tu obraz wsi jawiącej się niczym wyspa szczęśliwości wolna od pustki i hipokryzji dekadentyzmu.
Pokolenie Kolumbów, które doświadczyło apokalipsy spełnionej, żeby zapomnieć o koszmarze wojny uciekało w przeszłość – w czasy beztroskiego, radosnego i pogodnego dzieciństwa. Dlatego natrafiamy na wiele obrazów arkadyjskiej rzeczywistości w poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.
Odwieczna tęsknota człowieka za arkadyjską krainą szczęśliwości, to pragnienie człowieka zagubionego w codziennej rzeczywistości, chaosie świata. Różne wizje Arkadii, przedstawione w utworach wielu epok, pozwalają na zastanowienie się nad tym, czym jest dla nas Arkadia? Czy jest to miejsce pełne ciszy i spokoju, czy swobodny i beztroski styl życia? Zapewne każdy z nas nosi w sobie taką Arkadię i podobnie jak autorzy kolejnych epok widzimy ją każdy na swój sposób.
Literatura polska często sięgała do motywu Arkadii, na przełomie wieków motyw ten stał się bliski dla wielu Polaków. Był zarazem ucieczką, ale i miejscem upragnionym, ciągle starano się je stworzyć na nowo. Temat Arkadii jest uniwersalny i z całą pewnością niejednokrotnie pojawi się w literaturze i będzie trwać tak długo jak długo ludzie będą szukać miejsc będących spełnieniem ich marzeń o życiu pełnym szczęścia i harmonii.
jola_tbg