6

Aleksander Beszłej, Magdalena Grzesiak, Iwona Chlebowska

PSYCHOPATOLOGIA OGÓLNA

Psychopatologia jest dziedziną wiedzy zajmującą się opisywaniem, interpretowaniem, wyjaśnianiem i klasyfi-kowaniem zjawisk psychicznych, które stanowią odchylenie od prawidłowych czynności psychicznych.

Objawy psychopatologiczne są to zjawiska dające się stwierdzić w wywiadzie, bezpośrednim badaniu lub obserwacji, które świadczą o nieprawidłowych funkcjach psychicznych i mają dla lekarza wartość diagnostyczną, prognostyczną i terapeutyczną. Objawy psychopatologiczne możemy podzielić na homonomiczne
i heteronomiczne.

·         Objawy homonomiczne różnią się od przeżyć prawidłowych ilościowo czyli nasileniem, czasem trwania, nadmiarowością lub nieadekwatnością do sytuacji, wpływem na funkcjonowanie i mogą być źródłem cierpienia lub dyskomfortu (np. smutek- nastrój depresyjny).

·         Objawy heteronomiczne różnią się od przeżyć prawidłowych jakościowo, nie występują u osób zdrowych psychicznie np. urojenia i omamy (wyjątkiem są omamy hipnagogiczne i hipnopompiczne). 

Zespołami psychopatologicznymi nazywamy określone stany zaburzeń psychicznych składające się z objawów stałych, typowych i ewentualnie objawów dodatkowych, charakteryzujące się określonym przebiegiem (np. zespół depresyjny, paranoiczny, maniakalny).

Podział objawów zaburzeń psychicznych :

I.                     Objawy zaburzeń czynności poznawczych

II.                   Objawy zaburzeń czynności emocjonalnych i motywacyjnych

III.                 Objawy zaburzeń  integracji czynności psychicznych

I.                     ZABURZENIA CZYNNOŚCI POZNAWCZYCH

Zaburzenia czynności poznawczych są to zaburzenia tych czynności psychicznych, które pozwalają człowiekowi rozpoznawać zjawiska środowiska zewnętrznego i własnego organizmu (spostrzeganie i uwaga), utrwalać je (pamięć), scalać w spójny system indywidualnej wiedzy o świecie (myślenie, język). Czynności te umożliwiają adekwatne reagowanie i wpływanie na zmieniające się warunki zewnętrzne i wewnętrzne.

Czynności poznawcze to:

1.       Spostrzeganie – odzwierciedlanie przedmiotów za pomocą zmysłów.

2.       Uwaga – ukierunkowanie czynności poznawczych, mechanizm ograniczający nadmiar informacji.

3.       Pamięć – Funkcje pamięci: utrwalanie (zapamiętywanie), przechowywanie, rozpoznawanie, odtwarzanie.

·         pamięć świeża – dynamiczna, przemijająca

·         pamięć trwała – statyczna

4.       Myślenie – przetwarzanie informacji  w wyobrażenia, pojęcia, zdania, oraz operowanie nimi  (analiza, wnioskowanie, abstrahowanie, uogólnianie itd.) a zatem tworzenia indywidualnego systemu wiedzy o świecie, która umożliwia przystosowanie się do wymogów życia.

1.       Zaburzenia uwagi

A.      nadmierna lub niedostateczna przerzutność uwagi

B.      zaburzenia skupienia uwagi (koncentracji)

C.     niedostateczna trwałość uwagi

D.     niedostateczna podzielność uwagi

E.      niedostateczna rozpiętość uwagi (zakres)

2.       Zaburzenia pamięci

Cechy pamięci: utrwalanie (zapamiętywanie), przechowywanie, rozpoznawanie, odtwarzanie (przypominanie).

Rodzaje pamięci:

pamięć bezpośrednia (ultrakrótka)

pamięć operacyjna (krótkotrwała, świeża )

pamięć trwała

Zaburzenia:

A.      Ilościowe (dysmnezje):

Hipermnezja - pamięć wzmożona

Hipomnezja - pamięć osłabiona, ograniczona

Amnezja - niepamięć, luka pamięciowa

Ekmnezja - przeżywanie przeszłości jako teraźniejszości; tradycyjnie tym terminem określa się też znaczne ograniczenie pamięci wydarzeń niedawnych przy dość dobrze zachowanej pamięci wydarzeń wcześniejszych

B. jakościowe (paramnezje)

Pseudomnezje: omamy pamięciowe- fałszywe wspomnienia przeżywane jako rzeczywiste

konfabulacje- fałszywe wspomnienia wypełniające aktualną lukę pamięciową

Allomnezje: Złudzenia pamięciowe (iluzje pamięci) - zniekształcone wspomnienia

Kryptomnezja:  wspomnienia bez świadomego poczucia ich odtwarzania, bez rozpoznania ich wtórności (np. nieświadomy plagiat)

Złudzenia utożsamiające: błędna identyfikacja w czasie aktualnie przeżywanej sytuacji np. deja vu (już widziałem), deja vecu (już przezywałem) oraz:

jamais vu: (nigdy nie widziałem), jamais vecu (nigdy nie przeżywałem)

3.       Zaburzenia spostrzegania

A.      Złudzenia (iluzje)– zniekształcone spostrzeżenia, realnie istniejących zjawisk lub przedmiotów. Złudzenia mogą być fizjologiczne, gdy występują  w warunkach utrudniających właściwe rozpoznanie bodźca np. pod wpływem strachu, zmęczenia, ciemności) i są korygowane  oraz złudzenia patologiczne, których przeżywający nie koryguje mimo dowodów błędności.

B.      Omamy  (halucynacje)– spostrzeżenia powstające bez bodźców działających z zewnątrz, są rzutowane na zewnątrz, towarzyszy im poczucie realności (błędny sąd realizujący). Mogą być wzrokowe, słuchowe, smakowe, węchowe, dotykowe, czucia ustrojowego

C.     Pseudoomamy (pseudohalucynacje, omamy rzekome) – spostrzeżenia powstające bez bodźców działających z zewnątrz, lokalizowane są w przestrzeni wewnętrznej chorego, towarzyszy im poczucie realności np. pseudoomamy słuchowe - "głosy" mogą być umiejscawiane przez chorego w obrębie własnego ciała, np.
w głowie, w klatce piersiowej, brzuchu. 

D.     Parahalucynacje (paraomamy, halucynoidy)– spostrzeżenia powstające bez bodźców działających z zewnątrz, są rzutowane na zewnątrz lub do przestrzeni wewnętrznej, nie towarzyszy im poczucie realności. Do zjawisk tych zalicza się automatyzmy sensoryczne (np. błyski, szmery, dziwny smak lub zapach, pojedyncze słowa, melodie). Objawy te najczęściej występują napadowo i zwykle związane są z padaczką.

4. Zaburzenia myślenia

A.      zaburzenia treści myślenia:

·         Urojenia – fałszywe sądy i przekonania niezgodne z rzeczywistością i/lub niezgodne z obowiązującymi w danym środowisku poglądami i normami, które chory wypowiada z głębokim przekonaniem o ich prawdziwości i których nie koryguje, mimo oczywistych dowodów błędności. Istotną cechą urojeń jest ich chorobowy kontekst tj. występują zawsze z innymi objawami psychopatologicznymi (tym różnią się od kłamstwa, przesądu, omyłki, niewiedzy itp.) Podział wg treści i budowy.

-          Treść: prześladowcze, ksobne (odnoszące), oddziaływania, wpływu, odsłonięcia, owładnięcia, niewierności małżeńskiej, hipochondryczne,  depresyjne (grzeszności, winy, poniżenia, zubożenia, nihilistyczne), wielkościowe,

-          Budowa: proste (pojedyncze, zwykle katatymiczne _życzeniowe, paranoiczne, paranoidalne, inkoherentne

·         Idea nadwartościowa – wyizolowane usystematyzowane przekonania, często dotyczące  własnej osoby, jej szczególnej roli lub misji do spełnienia, którym towarzyszy silna tendencja do ich realizacji, przy dużym zaangażowaniu emocjonalnym. Zachowanie jest mało elastyczne i dysfunkcjonalne.

·         Natrętne myśli (obsesje) – uporczywie narzucające się wbrew woli myśli, wyobrażenia, wspomnienia lub impulsy do działania, z towarzyszącym przekonaniem o ich niedorzeczności; oceniane krytycznie
i traktowane jako własne

·         Automatyzm psychiczny- przeżycia znacznego zmniejszenia lub utraty wpływu chorego na funkcje poznawcze i motoryczne, które są odczuwane jako występujące wbrew woli i postrzegane jako obce (najczęściej występują jako połączenie urojeń oddziaływania i omamów rzekomych)

II Zaburzenia formy myślenia

A). zaburzenia toku myślenia

·         Spowolnienie/ zahamowanie

·         Otamowania

·         Przyspieszenie / gonitwa myślowa

·         Rozwlekłość /lepkość

·         Perseweracje/ werbigeracje/ stereotypie

·         Mutyzm/ słowotok

B). zaburzenia struktury myślenia

·         Myślenie paralogiczne: odstępstwa od obowiązujących reguł logiki, łączenie nieracjonalnymi związkami pewnych wydarzeń, niezrozumiałe – stosowane przez pacjenta – zasady relacji logicznych (równoważności, sprzeczności, wynikania)

Przykłady myślenia paralogicznego:

Myślenie nadmiernie konkretne/ nadmiernie abstrakcyjne

Nieprawidłowe gospodarowanie pojęciami (posługiwanie się pojeciami o znaczeniu prywatnym np. neologizm, metonimia, kontaminacje, nadmierne włączanie)

Niewłaściwe wnioskowanie (np. ambisentencja, ambitendencja)

Myślenie magiczne: przekonanie, że słowem, spojrzeniem, gestem można wpływać na bieg zdarzeń

Myślenie symboliczne: przypisywanie pewnym znakom, przedmiotom, działaniom itp. szczególnego znaczenia

·         Rozkojarzenie

·         Splątanie

II.                   ZABURZENIA CZYNNOŚCI EMOCJONALNYCH I MOTYWACYJNYCH

1. Zaburzenia emocji

Pojęcia: emocje, uczucia, afekty często używane są zamiennie.

Emocje wyrażają stosunek człowieka do innych osób, rzeczy,  zjawisk, do siebie, swego organizmu lub własnego działania. Mają funkcję informacyjną, motywującą do działania i energetyzującą, a więc nadają dynamikę i kierunek przeżyciom i zachowaniom.

Uczucie określa emocje o bardziej złożonym i subtelnym charakterze (np. uczucie miłości).

Afektem tradycyjnie określano silniejsze i prostsze emocje (np. złość)

I Rodzaje zaburzeń emocji:

A.      Zaburzenia nastroju (nastrój = dłużej utrzymująca się emocja, wyraźnie zabarwiająca zachowanie  i przeżywanie), nastrój może być:

obniżony / depresyjny, podwyższony/ maniakalny, dysforyczny, euforyczny, moriatyczny, ekstatyczny

B.      lęk patologiczny

lęk =  poczucie zagrożenia, trwożliwego oczekiwania, występujące w sytuacji kiedy jego źródło jest nieznane, nieuświadomione lub nie stanowi realnego zagrożenia. Lęk może być fizjologiczny i pełnić funkcję adaptacyjną.

Strach – następuje wobec bezpośredniego zagrożenia.

Przeżywaniu lęku i strachu towarzyszą objawy pobudzenia układu wegetatywnego.

Na lęk składa się triada objawów:

·         Objawy psychiczne:

poznawcze- treść przeżywań  lękowych (myśli o niebezpieczeństwie, zagrożeniu zdrowia, życia, możliwości utraty kontroli), zaburzenia uwagi i pamięci

emocjonalne- zagrożenie, obawy, napięcie, panika, niemożność odprężenia

·         Objawy behawioralne – proste (niepokój lokomocyjny i manipulacyjny) i złożone (walka, ucieczka, osłupienie)

·         Objawy somatyczne – pobudzenie układu wegetatywnego (np. tachykardia, częstomocz, nadmierna potliwość, drżenia)

Rodzaje lęku:

lęk uogólniony - ciągły, wolnopłynący z objawami wegetatywnymi z nadmiernym poczuciem zagrożenia
w sytuacjach codziennych stresów

lęk napadowy - krótkotrwaly, nawracający o znacznym nasileniu z intensywnumi objawami wegetatywnymi oraz
z poczuciem poważnego zagrożenia zdrowia lub życia często z obawą utraty kontroli nad swoim zachowaniem (obawą przed "zwariowaniem")

fobiczny - lęk, wobec zwierząt ,przedmiotów lub w specyficznych sytuacjach z towarzyszącym silnym pragnieniem unikania ich

C.     złość patologiczna (dysforia) – negatywnie przeżywane wzburzenie, związane z poczuciem frustracji,
z towarzyszącym poczuciem krzywdy, wzbudzeniem ruchowym i wegetatywnym

·          wybuchy złości (wściekłości) – gwałtowne, intensywne, krótkotrwałe wyładowanie złości, zwykle
z agresją lub autoagresją (nietrzymanie afektu, utrata kontroli nad złością)

·          złość uogólniona (nastrój dysforyczny)- dłużej utrzymujący się stan patologicznej złości, głównie
z drazliwością, rożaleniem, agresją słowną

II Zaburzenia dynamiki emocji:

§         zobojętnienie uczuciowe (hipopatia/ apatia)

§         spłycenie uczuciowe (sztywność/ bladość/ słabe modulowanie afektu)

§         zubożenie emocjonalne (osłabienie uczuć wyższych)

§         zaleganie uczuć / lepkość uczuciowa

§         chwiejność uczuciowa (nadmierna zmienność, nietrwałość emocji)

§         nietrzymanie uczuć (osłabienie kontroli emocji)

III Zaburzenia dotyczące niezgodności emocji z treścią przeżywań (może warto wyjaśnić co znaczą poniższe terminy?)

§         Paratymia, katatymia,

§         Ambiwalencja emocjonalna

§         Hipotymia/ hipertymia

Definicje powyższych pojąc są przedstawione w Podręczniku Psychiatrii dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL , Warszawa 1998

2. Zaburzenia czynności motywacyjnych

Motywacja – mechanizmy zaangażowane w uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie działania (wola, dążenie, działanie).

1.       Zaburzenia napędu psychomotorycznego – ogólna zmiana wszelkich przejawów aktywności (napęd zwiększony/ zmniejszony)

2.  Zmiany aktywności ruchowej

Spowolnienie/ zahamowanie/ osłupienie

Przyspieszenie/ pobudzenie/ raptus

stereotypie (powtarzanie czynności)

zmanierowanie

natręctwa ruchowe (kompulsje)

parakinezy (katalepsja, zastygania, giętkość woskowa)

3. Zaburzenia czynności popędowych:

§         Zaburzenia łaknienia, pragnienia, snu i popędu płciowego

Działania impulsywne (upośledzenie kontroli impulsów, mało intencjonalne postacie motywacji) – podpalanie, kradzież, włóczęgostwo, hazard, kolekcjonowanie patologiczne

III.                 ZABURZENIA INTEGRACJI CZYNNOŚCI PSYCHICZNYCH (prostych w bardziej złożone)

uniemożliwiają takie właściwości jak: uporządkowanie, harmonijność, celowość, utrudniając lub uniemożliwiając dostosowanie ich do zmieniających się okoliczności i potrzeb.

1.       Zaburzenia świadomości

A.      ilościowe (przytomności):

·          senność patologiczna

·          sen głęboki (półśpiączka) – reaktywność na silne bodźce

·          śpiączka – zniesienie wszelkiej reaktywności.

B.      jakościowe,

cechy: przymglenie, zmącenie, zwężenie

rodzaje zaburzeń jakościowych świadomości:

a.       Przymglenie proste

b.       Zespół majaczeniowy

c.       Zespół pomroczny albo zamroczeniowy

d.       Splątanie (amencja)

2.       Zaburzenia orientacji

§         Autopsychicznej

...