I. Zmiany w widzeniu poszczególnych klas społecznych i próba ich zespolenia.
1. Młoda Polska - epoką, w której dekadenckie przyzwolenie na rezygnację przeplata się z nastrojami agitacji do walki o wzniosłe idee.
2. Żeromski dokonuje rewizji przyczyn narodowego dramatu:
- stworzenie brutalnej kreacji społecznego obrazu epoki
- poczucie odpowiedzialności za losy kraju i próba oddziaływania na narodową świadomość i kształtowania narodowego sumienia
3. Koniec wojny i odzyskanie przez Polaków upragnionej po ponad studwudziestoletniej niewoli niepodległości:
- głębokie rozczarowanie pisarzy - rozwiały się ich niepodległościowe marzenia o wolnym, sprawiedliwym i szczęśliwym państwie
- Polacy nie potrafią właściwie „zagospodarować” swojej wolności
- patriotyczne pokolenie bojowników po objęciu władzy w odrodzonym państwie nie realizuje szczytnych ideałów własnej młodości
4. Poeci, pisarze pragną stworzenia państwa, w którym zniesione jest panowanie ludzi nad ludźmi, nie istnieje niewolnictwo jednych, a próżnowanie innych, społeczeństwa pracujących, równych i wolnych ludzi.
II. Społeczeństwo polskie w oczach pisarzy Młodej Polski i XX-lecia międzywojennego.
1. Chłop szukający więzi z inteligentem, ale jeszcze niezupełnie świadom roli, jaką ma odegrać, prymitywnie oceniający rzeczywistość ( „Wesele” - Wyspiański ):
A) wykroczenie poza ramy wsi, zainteresowanie wydarzeniami w polityce i otaczającym świecie:
„Cóż tam panie w polityce? Chińczyki trzymają się mocno”,
„A i my tu cytomy gazety i syćko wiemy”
· świadomość potęgi własnej klasy, ale odczuwanie braku zdolności do samodzielnego pokierowania odbudową kraju, walką o wolność:
„jakby kiedy co do czego, myśmy wi sie, nie od tego,
ino kto by nos chcioł ozyć kosy wissom nad boiskiem”
· dostrzeganie obaw wśród inteligencji przed zbuntowaniem się chłopów, zarzucanie panom, że gardzą chłopami i nie chcą z nimi współpracować:
„Pon się boją we wsi ruchu, pon nos obśmiewują w duchu,
A jak my, to my się rwiemy ino do jakiej bijatyki (...)
A jak myślę, że panowie duza by już mogli mieć, ino oni nie chcom chcieć”
· uświadamianie inteligencji zagrożenia wynikającego z braku wyrażania chęci wspólnego działania:
„Panowie jakeście som, jeźli nie pójdziecie z nami, to my na was i z kosami”
· mimo poczucia świadomości swej siły wykazanie lekkomyślności i niedojrzałości w decydującej chwili, ważniejszy jest majątek niż idee, dla których chcieli walczyć:
„kupiłem se pawich piór, postawie se dwór”
· potępienie klasy przez Wyspiańskiego, ukazanie, iż w obecnych realiach nie jest możliwe odbudowanie Polski, nie powtórzy się historia, wydarzenie spod Racławic nie wystarczy, by chłop wziął broń i Polska była wolna.
B) Inne ( zdecydowanie różne od Wyspiańskiego ) spojrzenie na chłopa, który żyje w strasznej nędzy, warunkach wręcz ekstremalnych:
· zachowanie ludzi w sprawie powstania styczniowego, nie myślą o zmianie sytuacji narodowej, bardziej o zmianie sytuacji społecznej, swego położenia, prymitywizacja chłopa, któremu obce są wolnościowe ideały powstania ( „Rozdziobią nas kruki, wrony” )
„Tak bez wiedzy i woli, zemściwszy się za tylowieczne niewolnictwo, za szerzenie
ciemnoty, za wyzysk, za hańbę, za cierpienia ludu, szedł ku domowi z okrytą głową i z
modlitwą na ustach”.
· wypełnienie całego czasu ciężką pracą o zdobycie czegoś do zjedzenia:
- „Człek się nigdy obrobić nie obrobi, ino cięgiem jak ten wół w jarzmie”
- upodobnienie Gibałowej („Zmierzch”) do małpy - zatracenie społeczeństwa, zezwierzęcenie
· ekstremalne warunki powodują zanik uczuć:
- chorych, starych ludzi wynoszą na dwór by szybciej umarli ( „Przedwiośnie” )
- zatracenie instynktu macierzyńskiego, miłości i zrozumienia między małżonkami.
· brak pieniędzy jest często czynnikiem decydującym o życiu i śmierci ( Hymny Kasprowicza )
- ( XIX ) mężczyzna kiedyś najważniejszy we wsi umiera w domu z powodu braku pieniędzy na lekarstwa i lekarzy, którzy są dla bogaczy
- ( XXIX ) chłopiec uczy się w ciężkich warunkach, zdobywa wiedzę, wyjeżdża do miasta i tam umiera na suchoty, to co zarabiał wystarczyło tylko na edukację, z jedzenia często rezygnował
· chęć uświadomienia chłopom ich bierności trwania w takich warunkach ( Cezary z „Przedwiośnia” )
„Cóż za zwierzęce prowadzicie życie, chłopy silne i zdrowe. Jedni mają jadła tyle, że z
niego uczynili kult, obrzęd, nałóg, obyczaj jakiś i jakąś świętość, a drudzy po to tylko żyją,
żeby nie zdychać z głodu. Zbuntujcież się chłopy potężne przeciwko sobaczemu losowi”
chłopi jako klasa na razie niezdolna do działania, bez świadomości, nie mająca celu w życiu, zobojętniała na sytuację istniejącą poza ich chałupą, wioską.
2.
A) Inteligencja - klasą istniejącą w świadomości społeczeństwa jako stojąca na szczycie, wybrana na wodza i przywódcę, która poprowadzi innych, to ona ma wiedzę i zykształcenie, którym powinna się dzielić i uświadamiać innych:
· konsekwentny wizerunek polskiej wsi zakodowany przez inteligenta, wynikający z nadmiernego przywiązania do tradycji
„niech na całym świecie wojna, byle polska wieś
zaciszna, byle polska wieś spokojna”
· chęć pojednania z chłopami bardzo pozorna, brak wspólnego języka, płaszczyzny porozumienia, przepaść między klasami
„wyście sobie, a my sobie, każden sobie rzepką skrobie”
· chłopomania, powierzchowne zainteresowanie wsią, fascynacja strojem, wyglądem.
Chłop ze swoją kulturą jako obiekt do oglądania, w rzeczywistości brak znajomości ich
obyczajów
„Tak to czuję, tak to słyszę i ten spokój i tę ciszę
sady, strzechy, łąki, gaje, orki, żniwa, słoty, maje (...)
Patrzą w ten lud krasy, kolorowy, taki rześki, taki zdrowy, choćby szorstki, choć surowy”
· mają wielkie plany i ambicje, czują potrzebę zrealizowania ich, wewnętrzne poczucie
niewykorzystanej energii „Duch się w każdym poniewiera, że czasami duch zapiera, tak, by
gdzieś het gnało, gnało, do ogromnych, wielkich rzeczy (...) wielkie skrzydła porozwijać, a nie dać się mijać”.
· inteligencja zawsze uważała, że ma poczucie - misji stać na czele narodu, ale kiedy pojawia
się taka możliwość ( poprowadzenie chłopów do walki ) nie wywiązuje się w zadania,
zawodzi
„wy, a wy - co wy jesteście, wy się wynudzicie w mieście, to wam się do wsi zachciało, tu
was mało, tam was mało, a ot co z was pozostało, lalka, szopka, podłe maski, farbowany
fałsz, obrazki; kiedyś gdzieś tam tęgie pyski i do szabli i do miski; kiedyś gdzieś tam tęgie
dusze półwariackie animusze, kogoś zbawić, kogoś siekać, dziś nie ma na co czekać”.
B ) obraz inteligencji po odzyskaniu niepodległości, załamanie się nadziei ideowych i
politycznych związanych z tą klasą, zasługiwała na potępienie i najbardziej konserwatywne od niej odcięcie się:
· pozbawieni własnego zdania, poglądów, a gdy się już pojawią, nie potrafią ich
przeforsować, bo inteligent chciałby, pragnąłby, mógłby, gdyby”
· żyją w wiecznym strachu, lęku, boją się wychylić, bo jeszcze ktoś zauważy
· tylko jednostki maja świadomość „ że trzeba powziąć oddech szerszy”, wyrwać się z
rzeczywistości, która go przytłacza, ale kończy się to i tak tym, że „zostaje po nim smród
jak po tomiku wierszy”
· odpowiedź na pytanie, kto ja jestem jest bardzo gorzka „wszędzie spóźniony, wszędzie nie
pasujący”, ale jest to tylko jego wina, sam umieszcza się na pozycji przegranego
· konserwatyzm, tradycjonalizm przekonań, niedostrzeganie, że wszystko wokół się zmienia,
trwają przy swoich przekonaniach jeszcze z czasów młodości „idzie pod wiatr ten polski
święty z fortepianem Szopena”
· klasa mimo swojego wykształcenia i wiedzy w gruncie rzeczy do niczego się nie nadaje,
jest bezużyteczna; nie może stanowić wzoru, oparcia, jej zachowanie jest wręcz śmieszne i
dziecinne, boi się spojrzeć dalej niż czubek własnego nosa.
3. Ziemiaństwo - grupa żyjąca całkowicie w swoim świecie, w zbytkach i luksusie, nie
wykazująca żadnego zainteresowania innymi:
A ) Tczewscy przykładem ziemian posiadających kilka majątków, mieszkających w pałacu
· życie jak prawdziwie na nich przystało spędzają na polowaniach, balach, spacerach
· nie chcą i nie potrafią sami pracować, od wszystkiego mają ludzi, służbę
· myślą, że pieniądze decydują o wszystkim, o potędze na tym świecie, mimo ich nadmiaru
nie potrafią się zdobyć na pomoc dla potrzebujących
B ) mieszkańcy Nawłoci tworzą ze spożywania posiłków cały rytuał, jest to wręcz sens ich życia, w ciągu dnia nie ma przerw na jedzenie, ale przerwy od jedzenia; widoczny kontrast między ich obżarstwem a umierającymi z głodu chłopami
C ) szlachta wysadzona z siodła, zdeklasowana - po części winna swojej pozycji wynikającej ze złego gospodarowania, braku zaangażowania w swoje obowiązki ( Ziembiewiczowie ):
· nie posiadają pieniędzy, ale zakodowana duma nie pozwala im przyznać się do tego, nie
chcą pogodzić się z faktami, rzeczywistością
· żyją ponad stan, nie chcą być gorsi, wytykani palcami, utrzymują służbę, na którą ich nie
stać, posiadają np. osobnego chłopca do parzenia herbaty, nie mogą zapewnić wykształcenia synowi
·
...
johnsonsubaru