Zdrowie [WHO] - to stan pełnej fizycznej, duchowej i społecznej pomyślności, a nie tylko brak choroby czy defektów fizycznych.
W różnych systemach etnokulturowych zdrowie bywa definiowane różnie, tak jak samo zdrowie zróżnicowane jest w perspektywie historycznej i w przestrzeni geograficznej.
Zdrowie [wg Demela 1979] jest nie tylko kategorią biologiczną, ale też kategorią historyczną, społeczną, obyczajowo-kulturową, zawsze osadzane w realiach czasu i miejsca. Niewątpliwie zdrowie stanowi proces zachowania i tworzenia się optymalnych struktur i funkcji biologicznych, fizjologicznych, psychicznych, zapewniających maksymalną długość życia osobnika. Stąd promocja zdrowia stanowi zabezpieczenie maksymalnego przedłużania aktywności życiowych przy optymalnych warunkach działalności i pracy, społecznej aktywności przy zachowaniu i rozwoju biologicznych funkcji.
Zdrowie populacji jest procesem społeczno-historycznego rozwoju biologicznych i psychospołecznych warunków życia ludności w ciągu pokoleń, połączonym z podwyższaniem możliwości do pracy, zachodzących wraz z rozwojem możliwości psychospołecznych funkcji. Zdrowie to także proces cyklu życiowego z adekwatną naturze człowieka realizacją fizjologicznych, psychicznych, biologicznych potrzeb jednostki w optymalnej aktywności społeczno-zawodowej, reproduktywności przy zachowaniu maksymalnie wydłużonej aktywności fizycznej [ Malinowski 2000 ].
Według Kacprzaka [1962] zdrowie to taki stan stopień biologicznego, psychologicznego i społecznego przystosowania, jaki może osiągnąć człowiek w najbardziej sprzyjających dla niego warankaeh warunkach.
Wg Blicharskiego [za Demelem 1979] zdrowie - to samosterujący układ równowagi między procesami anabolizy i katabolizy w płaszczyźnie somatycznej, integracji i dezintegracji w płaszczyźnie psychicznej syntonii i dystonii w płaszcyźnie społecznej. Ponadto wszystkie te płaszczyzny spięte są ze sobą nadrzędnym mechanizmem regulacyjnym.
Kaznaczejew [1983] twierdził, że zdrowie jednostki to stan dynamiczny, proces zachowania i rozwoju biologicznych, fizjologicznych i psychicznych funkcji, optymalnych zdolności do pracy przy maksymalnej długości do życia.
Wg Wolańskiego [1983] i Aleksandrowicza [1972] pojęcia zdrowia nawiązują do ekologii człowieka, mówiące, że zdrowie to stan pozwalający człowiekowi przystosować się do odziaływującego na niego bodźców zewnętrznych, to nie tylko subiektywnie odczuwany stan fizycznego, psychicznego i społecznego przygotowania, ale także i zdolności kierowania swoją działalnością w granicach homeostazy.
W ujęciu medycyny behawioralnej i psychologii zdrowia [Antonovsky 1979, Taylor 1990, Rodin i Solovey 1989] zdrowie jest definiowane funkcjonalnie z akcentem położonym na odpowiedzialność człowieka za poziom zdrowia, który jest dany i zadany. Zdrowie jest to proces wynikający ze wzajemnych wpływów zachowania człowieka, jego procesów poznawczych i kontekstu życia. Polega ono na wykorzystaniu dostępnej człowiekowi energii do sprostania wymaganiom zewnętrznym i wewnętrznym oraz osiągania celów bez chronicznego zakłócenia procesu równowagi dynamicznej.
Zdrowie populacji - to jej stan psychosopłeczny mierzony kryteriami kulturowymi, które obejmują stosunki z innymi członkami społeczeństwa, w tym stosunki rodzinne, struktury społeczne. Jako kryteria oceny zdrowia populacji wykorzystuje się także wskaźniki zdolności populacji do egzystencji i efektywności do reprodukcji pokoleń.
Zdrowie społeczne - terminem tym określamy zdrowie grup ludzkich zamieszkujących dany teren, np. kraj. W ramach tego pojęcia funkcjonuje pojęcie zdrowia populacyjnego, narodowego, grup społecznych, zawodowych, mężczyzn, kobiet, grup wiekowych czy ludności miast i wsi. Zdrowie społeczne, populacyjne to proces socjokulturowego rozwoju historycznego określonych grup ludności [Wolański 1983].
Czasowe wahania stanu zdrowia populacji mają głównie egzogenne uwarunkowania, są związane z warunkami przyrodniczymi, społecznymi, z procesami kosmicznymi np. zachodzącymi na słońcu, ze zmianami klimatycznymi.
Zdrowie narodowe, społeczne kształtuje się w procesie międzypokoleniowych przemian zabezpieczających zmiany postępowe człowieka - ewolucję biokulturową, wiodącą ku nowym warunkom życia, ku nowym warunkom ekologicznym, społeczno-kulturowym, politycznym. Współczesny świat doby zachodzących gwałtownych przemian i wstrząsów społecznych i politycznych stwarza niestety bardzo różne warunki w zakresie zdrowia narodów. Bogate narody uzyskują coraz wyższe wskaźniki zdrowia, biedne zaś pogarszają je. Populacyjny potencjał zdrowia zabezpiecza:
1- stosowny czas pracy zawodowej i właściwa jej organizacja,
2- stosowny czas i możliwości odnowy biologicznej i rekreacji,
3- czas i możliwości wychowania i uczenia, wykształcenia młodego pokolenia. Jeśli system polityczny, ekonomiczny preferuje czas przeznaczony na pracę produkcyjną to czas przeznaczony na dwie pozostałe funkcje podlega redukcji [ Malinowski 2000 ].
Zdrowe pole życia- nawiązuje do ekologii i przyjmuje, że zdrowe jest takie środowisko, które:
1- stwarza możliwości zaspokojenia indywidualnych i grupowych potrzeb, środowisko bogate w wartości zabezpieczające jakość życia,
2- można je poznać i ocenić,
3- dynamikę zmian ma dostosowaną do możliwości przystosowawczych człowieka w różnych okresach życia,
4- elementy które są plastyczne i zmienne, na ile jest to konieczne;
W naukach biomedycznych funkcjonują dwa modele zdrowia:
1- model biomedyczny, który widzi zdrowie w braku zakłóceń funkcji biologicznych. Zdrowie jest normą, stanem funkcjonalnego optimum organizmu, które zależy od normalnej struktury i funkcji, wyposażenia genetycznego, odporności. Choroba pojawia się, gdy zakłócone lub naruszone zostaną normy biologiczne organizmu, gdy organizm nie jest w stanie przeciwstawić szkodliwym wpływom.
2- w ujęciu holistycznym nawiązującym do nurtu humanistycznego i ekologicznego medycyny, zdrowie wyraża się w relacji miedzy człowiekiem a środowiskiem w procesie równowagi dynamicznej.
O poziomie zdrowia decydują stresory - czynniki patogenne [biologiczne, psychiczne, społeczne, fizyczne] z zasobami odpornościowymi jednostki, jej cechy biologiczne, społeczne, psychiczne i cechy środowiska przyrodniczego, społeczno-kulturowego. W tym ujęciu istotne miejsce zajmuje świadoma aktywność człowieka decydująca o wyborze aktywnego trybu życia, poczucie odpowiedzialności za zdrowie, czy leczenia w chorobie.
ISTOTA ZDROWIA
Ogromne jest znaczenie wiedzy o istocie zdrowia, o czynnikach decydujących o jego kształcie, o procesach, które mu służą lub zakłócają. Podstawowymi elementami zdrowia jest:
1- energetyka organizmu
2- wytwarzanie i dystrybucja energii
Poznanie zdrowia dawniejszych populacji ludzkich dokonywane jest przez antropologów zajmujących się paleoekologią człowieka, a także przez historyków, zwłaszcza medycyny.
Promocja zdrowia- [Noack i Abelin 1987] to zintegrowane na różnych poziomach działanie, które ma wpływ na relację pomiędzy zdrowiem i ekonomiką, zdrowiem i środowiskiem, zdrowiem a społeczeństwem i jednostką. Zadania promocji zdrowia dotyczyć będą ochrony stanu i rozwoju psychofizycznego, zdrowotnego danej populacji. Naukową podbudową promocji zdrowia jest waleologia [od łac. valeo - być zdrowym, mieć się dobrze, nabierać sił].
CZYNNIKI STWARZAJĄCE ZAGROŻENIE DLA ZDROWIA
Choroba - zakłócenie normy- jej fizyczne i funkcjonalne przejawy stanowią naturalną reakcje organizmu na warunki środowiska, w którym żyje. Zdaniem Aleksandrowicza [1972] choroba jest kategorią obiektywną, zdrowie zaś subiektywną.
Uporządkowaną i uogólnioną listą zagrożeń dla zdrowia jest dalekowschodnia mandcla , figura na planie koia wyrażającego Wszechświat . Przeniesiono ją w Kanadzie jako pole zdrowia głównie za sprawą Lalonda [1973].Pola te obejmują:
1.czynniki biologiczne- determinatory genetyczne i paragenetyczne decydujące o właściwościach biologicznych biotypu - cechy anatomiczne, fizjologiczne, biochemiczne, immunologiczne ;
2.środowiskofizyczne- charakterystyka środowiska biogeograficznego , siedliska, środowiska pracy, miejsca zamieszkania ;
3.środowisko psychospołeczne- status społeczny, ekonomiczny, polityczny, środowisko rodzinne, szkolne, zawodowe, społeczne zaangażowanie ;
4.zachowania jednostkowe- tryb życia, aktywność fizyczna, dieta, sposób spędzania czasu wolnego, stosowanie używek itp.
Rozwój pojęcia „zdrowie”
1. Pierwszy trop koncepcji zdrowia prowadzi do religii Greków. Liczni byli bogowie, którzy ingerowali w zdrowie ludzi jak Apollo, Artemida, Hakatę, Kirke, Dionizos.
W VII wieku p.n. Ch. zaczyna się kult Asklepiosa, który czczony był jako najważniejszy bóg medycyny i z tego punktu widzenia przypisuje mu się zajmowanie zdrowiem.
W IV wieku p.n. Ch. na greckiej wyspie Kos , Hipokrates [ później nazwany ojcem medycyny europejskiej] wygłaszał myśli i wprowadzał w życie zasady swoich nauk, według których dobre samopoczucie , czyli zdrowie oraz złe samopoczucie, czyli choroba , zależą od równowagi pomiędzy tym co nas otacza i na nas wpływa [wiatr, temperatura, woda, gleba, a indywidualnym sposobem życia tj. odżywianie, praca, odpoczynek, zwyczaje]. Równo waga zewnętrzna pomiędzy człowiekiem i jego otoczeniem ma wpływ na jego równowagę wewnętrzną. Praktyka medyczna była wówczas rozumiana jako pomoc siłom natury w zdrowieniu, a ogólna troska o zdrowie, jak to dzisiaj powiedzielibyśmy, wpływałaby i prognozowała jego kondycję ekologiczną...
dessiaczek