ZAJĘCIA RUCHOWE W PRACY Z DZIEĆMI NIEPEŁNOSPRAWNYMI INTELEKTUALNIE W STOPNIU GŁĘBOKIM

„ Już w życiu płodowym dziecko wykonuje spontaniczne ruchy celowe (ssie kciuk, obraca się kopie, wymachuje rękami) i gromadzi dzięki nim swoje pierwsze doświadczenia sensomotoryczne. Część uczniów z głębokim upośledzeniem również ma takie doświadczenia, ponieważ uszkodzenie OUN nastąpiło dopiero w ostatnich miesiącach ciąży, w okresie okołoporodowym bądź później....Czucie ruchu staje się początkiem rozwoju świadomości siebie, własnego ja. Pozwala też na wyodrębnienie siebie z otoczenia. Ruch powoduje ogólne wzmożenie aktywacji, w tym emocji, gotowości do kontaktów. Dla niektórych osób z głębokim upośledzeniem umysłowym stanowi niemal jedyne źródło radości czynnościowej.”

                                                                                           W. Łubieńska, A. Olasińska

Od kilku lat pracujemy z uczniami niepełnosprawnymi w stopniu głębokim w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym. Chcemy podzielić się swoimi spostrzeżeniami z naszej pracy prowadzonej w grupach rewalidacyjno-wychowawczych.

Prowadząc zajęcia ruchowe z uczniami postanowiłyśmy połączyć ze sobą metody: Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne i Programy Aktywności M. CH. Knill’ów. Ze względu na dużą rozpiętość ograniczeń rozwojowych, jak i możliwości poszczególnych uczniów, zajęcia grupowe odbywają się raz w tygodniu na sali gimnastycznej, przy współudziale uczniów z gimnazjum (niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim, sprawnych fizycznie). Pełnią oni rolę osób asekurujących, wspomagających nauczyciela podczas ćwiczeń z uczniem z głębokim upośledzeniem. Cały program zajęć z uczniami gimnazjum realizowany jest od dwóch lat.

Kierując się specyfiką uczniów uczestniczących w zajęciach wybrałyśmy trzy główne grupy ćwiczeń:

1.     ćwiczenia pozwalające dzieciom poznać swoje ciało, orientację w jego schemacie i poznania w przestrzeni. Ćwiczenia te są szczególnie wskazane, gdyż nie wymagają od ucznia ukierunkowanej aktywności własnej, która często przerasta jego możliwości rozwojowe. Tu dziecko może być bierne, stroną aktywną jest tu nauczyciel. Ćwiczenia wykonuje się na podłodze, co daje dziecku poczucie bezpieczeństwa. Korzystamy z przyborów, które  uatrakcyjniają zajęcia, a przede wszystkim dostarczają wielu nowych wrażeń zmysłowych;

2.     ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z drugą osobą:

-   ćwiczenia „z”, polegające na tym, że jeden partner jest bierny, a     drugi aktywny. Te ćwiczenia prowadzą do budowania relacji opartych  na zaufaniu;

-   ćwiczenia „przeciwko” , realizowanych tylko częściowo, gdyż prowadzą głównie do wyczuwania ciężaru i siły drugiej osoby (to opiekun pokazuje swoją siłę). Ćwiczenia te dostarczają dziecku możliwości doświadczania sprawności własnego działania;

-   ćwiczenia „razem”, tu dwie osoby ćwiczące przyjmują rolę „opiekuńczą” nad trzecim partnerem, typu: kołysanie, huśtanie;

3.     ćwiczenia pozwalające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu- tylko dla dzieci sprawnych fizycznie 

Wykorzystywane przez nas programy aktywności: Wprowadzający i SPH (dla dzieci niesprawnych fizycznie), spełniały nie tylko ważną rolę w rozwoju kontaktu i komunikacji,  ale były też zapowiedzią rozpoczynających się zajęć ruchowych. W programie uwzględniłyśmy również proste ćwiczenia i zabawy z piłką oraz ćwiczenia z wykorzystaniem sprzętu: równoważni, zjeżdżalni, topka, trampoliny.

Realizowany przez nas program zajęć ruchowych zakładał

następujące cele:

-   zaspokajanie potrzeby kontaktu z drugą osobą, z rówieśnikami w grupie,

1.     dostarczenie optymalnej ilości bodźców stymulujących zmysły (szczególnie zmysł dotyku, równowagi i propriocepcji),

2.     zdobywanie nowych doświadczeń zmysłowo-ruchowych,

3.     odczucie wszelkich rodzajów ruchu,

1.     poczucie bycia sprawcą,

2.     radość (jaką niesie ruch).

W pracy z uczniami niepełnosprawnymi intelektualnie trzeba zawsze pamiętać o ich specyficznych potrzebach psychicznych i edukacyjnych oraz o tym, że należy je zaspokajać odpowiednio do możliwości i ograniczeń psychofizycznych występujących w rozwoju. Toteż w odniesieniu do dzieci upośledzonych nie kładziemy nacisku na uzyskiwane osiągnięcia  w ćwiczeniach, lecz na stopniowe zwiększanie się możliwości dzieci w miarę uczestniczenia w zajęciach.

Na podstawie 2-letniej obserwacji naszych zajęć doszłyśmy do

wniosku, że potrzeba kontaktu z drugim człowiekiem często jest u dzieci upośledzonych większa niż w przypadku rówieśników w normie intelektualnej. Dzięki zespołowemu charakterowi tych ćwiczeń (w grupie z dorosłymi i innymi dziećmi) potrzeba ta może być zaspokojona. Jest to łatwiejsze, jeśli z dzieckiem upośledzonym ćwiczą inne dzieci, w tym przypadku starsze upośledzone umysłowo. Nawiązaniu współdziałania sprzyja wymiana ról, stworzenie dziecku możliwości „opiekowania się” starszym dzieckiem lub dorosłym. Starsze dzieci odnoszą korzyść, gdy mogą być instruktorami i opiekunami młodszych.

Ruch jest podstawowym i naturalnym środkiem porozumiewania się,

wychodzącym z centrum naszego ciała, do którego przede wszystkim sięgają dzieci małe i osoby z utrudnioną komunikacją werbalną. Podczas zajęć ruchowych uczniowie nie potrafią podporządkować ruchów poleceniom słownym, wcale albo wolno na nie reagują. Ponieważ zajęcia odbywają się grupowo, dzieci mają możliwość obserwowania i w miarę swoich możliwości (nie wszyscy) naśladowania innych, co ułatwia im rozumienie kierowanych do nich wypowiedzi. Ruch jest zabawą, która daje przeżycie radości i dzielenia jej z innymi, co jest dla dzieci upośledzonych jedną z najważniejszych rzeczy.

Niektórzy z naszych uczniów poczynili bardzo duże postępy w zakresie rozwoju emocjonalno-społecznego, sprawności ruchowej. Przejawia się to w łatwiejszym i szybszym nawiązywaniu kontaktów z innymi osobami, w uczestnictwie we wspólnej zabawie, w większym zaufaniu do własnych możliwości.

Polecamy wykorzystanie wyżej wymienionych metod w  pracy z

dziećmi z głęboką niepełnosprawnością intelektualną i fizyczną. Warunkiem powodzenia w wyrównywaniu istniejących zaburzeń jest zabawa, miła atmosfera, osiąganie sukcesu w każdym ćwiczeniu i wspólna radość.

Bibliografia

Bogdanowicz M., Kasica A. Ruch rozwijający dla wszystkich –   

     Efektywność metody Weroniki Sherborne. Wyd. Harmonia, Gdańsk 2003

Łubieńska W.,Olasińska A. Zajęcia ruchowe w nauczaniu osób z głębokim upośledzeniem umysłowym. W: Edukacja uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym. Przewodnik dla nauczycieli.(pod red.) Orkisz M., Piszczek M., Smyczek A., Szwiec J. CMPP-P, Warszawa 2000

Sherborne W. Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu

     rozwoju dziecka. WSiP, Warszawa 1998